A Study on Qāsim b. Sallām’s Approach to Qirā’āts and Mushafs

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 365 - 392, 30.06.2025

Cafer Yerlikaya

https://doi.org/10.61272/duid.1682122

Abstract

Abū ʿUbayd al-Qāsim b. Sallām was one of the earliest Islamic scholars to contribute significantly to various fields of knowledge, including the Qur’ān, qirā’āt (Qur’anic recitation), hadīth, fiqh, grammar (nahw), history, and creed (ʿaqāʾid). Abū ʿUbayd's works and views in the field of Qur’ān and recitation, which are among these branches of science, hold particular significance. Qāsim b. Sallām is one of the qirā’āt scholars who created his own qirā’āt with his preferences and influenced Islamic scholars in later periods. Abū ʿUbayd made opinions and explanations on many issues of the history of the Qur’ān and qirā’āt that were considered problematic. In this study, Qāsim b. Sallām views on many issues such as qirā’āts, disputes between mushafs, the relationship between qirā’āt and mushaf, seven letters, and naskh have been analyzed. On the other hand, the existence of the seven letters in the Qur’ān, which is one of the ‎important issues of the science of qirā’āt, and their views and comments on Arabic ‎dialects and saz qirā’āts were analyzed.‎ Abū ʿUbayd classified his qirā’āts as qirā’āts on which ijmāʿ was formed and those on which ijmāʿ was formed. However, Abū ʿUbayd also classified the qirā’āts from a different point of view as those ‎that conform to the official mushaf and those that do not, and pointed out the function of the ‎official mushaf in determining the qirā’āts.‎ The issues that form the basis of Abū ʿUbayd's qirā’āts in this way were determined and analyzed.

Keywords

Qirā’āt , Mushaf , Seven Letters , Naskh , Abū ʿUbayd

Kâsım b. Sellâm’ın Kıraatler ve Mushaflara Yaklaşımı Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm; Kur’an, kıraat, hadis, fıkıh, nahiv, tarih, akaid gibi birçok ilim dalında eser yazan, ilk dönem otorite İslâm âlimlerinden biridir. Ebû Ubeyd’in bu ilim dallarından Kur'an ve kıraat alanında yazdığı eserleri ve görüşleri ise ayrı bir öneme sahiptir. Kâsım b. Sellâm, tercihleriyle kendi kıraatini oluşturmuş ve daha sonraki dönemlerde İslâm âlimlerini de etkilemiş kıraat âlimlerinden biridir. Ebû Ubeyd, Kur'an ve kıraat tarihinin problematik olarak kabul edilen birçok meselesinde görüş ve açıklamalarda bulunmuştur. Yapılan bu çalışmada Kasım b. Sellâm’ın kıraatler, mushaflar arasındaki ihtilaflar, kıraat-mushaf ilişkisi, yedi harf, nesh gibi birçok konudaki görüşleri tahlil edilmiştir. Diğer taraftan kıraat ilminin önemli meselelerinden olan yedi harfin Kur’an’daki mevcudiyeti, Arapça lehçeleri ve şaz kıraatlerle ilgili görüş ve yorumları analiz edilmiştir. Ebû Ubeyd, kıraatleri üzerinde icmâ oluşan ve oluşmayan kıraatler şeklinde tasnif etmiştir. Bununla beraber Ebû Ubeyd, kıraatleri farklı bir bakış açısıyla resm-i mushafa uyan ve uymayanlar olarak da sınıflandırmış ve resm-i mushafın, kıraatleri belirlemedeki fonksiyonuna işaret etmiştir. Ebû Ubeyd’in kıraatleri bu şekildeki tasnifine temel teşkil eden hususlar tespit edilerek tahlile tabi tutulmuştur.

Keywords

Kıraat , Yedi Harf , Nesh , Ebû Ubeyd , Mushaf

References

• Akdağ, Soner. Âsım Kıraatinin Şu’be Rivâyeti. İstanbul‎: Âsitâne Kitabevi‎, 2008.
• A’liyyü’l-İmam, Ahmed. Kur’ân’ın 10 Kıraati‎. çev. Süleyman Gündüz. İstanbul: İnkılâb Yayınları, 2010.
• Altıkulaç, Tayyar. Günümüze Ulaşan Mesâhif-i Kadîme İlk Mushaflar Üzerine Bir İnceleme‎. İstanbul‎: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi‎, 2015.
• Altıkulaç, Tayyar. “Nasr b. Âsım”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/413-414. İstanbul: TDV Yayınları‎, 2006.
• Altundağ, Mustafa. Hata İddiaları Çerçevesinde Kur’an’ın Dil ve Yazım Özelliği (Mushafta Lahn Meselesi). Bakü‎: Nurlar Neşriyat-Poliqrafya Merkezi, 2004.
• Aydemir, Abdullah. “Atıyye b. Kays”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/63. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• A’zamî, Muhammed Mustafa. Vahyedilişinden Derlenişine “Kur’ân Tarihi”‎. İstanbul‎: İz Yayıncılık‎, 2011.
• Bayraktutan, Osman. “Tevâtür Kavramını Kullanan İlimler”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 11 (Haziran 2019), 91-136.
• Bulut, Ali. Ebû ‘Ubeyd Kâsım b. Sellâm’ın Kitâbu Fezâili’l-Kur’ân’ı -Bir Kavram ve Eser İncelemesi-. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Çetin, Abdurrahman. Yedi Harf ve Kıraatler. İstanbul‎: Ensar Neşriyat‎, 2010.
• Dağ, Mehmet - Tetik, İbrahim. Nüzûl Dönemi Kur’ân Tarihi. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2023.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. Câmi’u’l-beyân fi’l-kırââti’s-seb’ı’l-meşhûra. thk. Muhammed Sadûk el-Cezâirî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye‎, 2005.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. el-Ahrufu’s-seb’a li’l-Kur’ân. thk. Abdulmuheymin Tahhân. Mekke‎: Dâru’l-Münâre‎, 1997.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. el-Mukni fî resmi mesâhifi’l-emsâr‎. thk. Muhammed es-Sâdık Kamhavî. Kahire‎: Mektebetu’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye‎, 1978.
• Düleymî, Câsim el-Hâc Câsim Muhammed. Kitâbü’l-kırâât li Ebî Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm. Bağdat: Merkez Buhûs ve Dirâsâti’l-İslâmiyye, 2007.
• Goldziher, Ignaz. İslam Tefsir Ekolleri‎. çev. Mustafa İslamoğlu. İstanbul: Denge Yayınları‎, 1997.
• Gürkan, Menderes. “Zelletu’l-Kâri‎”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi‎. 44/‎225-227‎. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Hansu, Hüseyin. Mütevâtir Haber (Bilgi Değeri ve İslam Düşüncesindeki Yeri)‎. Van: Bilge Adamlar Yayınları‎, 2008.
• İbn Ebî Dâvud. Kitâbu’l-Mesâhif. ed. Muhibbuddin Abdussübhân el-Vâiz. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekir Abdullah b. Süleyman. Kitâbu’l-Mesâhif‎. thk. Muhibbiddin Abdussecân Vâiz. Beyrut: Daru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye‎, 2002.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Te’vilü müşküli’l-Kur’ân‎. Kahire: Dâru’t-Türâs‎, 1973.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekir. Kitâbu’s-seb’a fî’l-kıraat. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Mearif‎, 2009.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr‎. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ’. Beyrut‎: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye‎, ‎ts.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye‎, 2006.
• Kafes, Mahmut. “Ebû Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm ve Ona Nispet Edilen el-Lügat Elletî Nezele bihâ’l-Kur’ânu’l-Kerîm Adlı Eser”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 33 (2015), 123-150.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. Kitâbü fedâili’l-Kur’ân. thk. Mervan el-Atiyye Muhsin Harabe. Beyrut‎: Dâru İbn Kesîr‎, ts‎.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri (Fedâilu’l-Kur’ân). ed. Faik Akcaoğlu. çev. Halil Aldemir. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2021.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. Lügâtü’l-kabâili’l-vârideti fi’l-Kur’âni’l-Kerîm‎. el-Mektebetü’ş-Şâmile‎, 1431.
• Maşalı, Mehmet Emin. Kur’ân’ın Metin Yapısı -Mushaf Tarihi ve İmlası-. Ankara: Otto Yayınları‎, 2015.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Mushaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/248-254. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Maturûdî, Abdurrahman b. İbrahim. el-Ahrufu’l-Kur’âniyyeti’s-Seb’ati‎. Riyâd‎: Dâru Âlemi’l-Kütübi li’t-Tabâ’ati ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’ı‎, 1991.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed. el-İbâne an meâni’l-kıraat. thk. Abdülfettâh İsmâil Şelebî. Kahire‎: Dâru Nahda‎, 1960.
• Pak, Zekeriya. Tefsir Usûlü. Ankara: Bilay Yayınları, 2020.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’an. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2000.
• Tüccar, Zülfikar. “‎Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi‎. 10/244-246. İstanbul: T.D.V. Yayınları, 1994.
• Ünal, Mehmet. “Kırâatlerin Tevatürü Meselesi ve Şia’nın Buna Bakışı”. Milel ve Nihal 8/3 (Aralık 2011).
• Wikipedia. “Ali Mushafı”. Erişim 14 Haziran 2025. https://en.wikipedia.org/wiki/Mushaf_of_Ali
• Yerlikaya, Cafer. Kıraatlerin Sıhhat Kriterlerinin Değerlendirilmesi‎. Kahramanmaraş‎: KSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü‎, Doktora Tezi, 2021.
• Yerlikaya, Cafer. “Kur’an ve Kıraatlerin Özdeşliği Üzerine Bir İnceleme”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/2 (Aralık 2025), 40-59.
• Zerkeşî, Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru’t-Turâs‎, 1984.