Sofuzâde Mehmet Tevfik Efendi’nin Hulviyyât Adlı Divanının Dîbâcesinde Şiire Dair Görüşleri

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 227 - 238, 31.12.2022

Dilek Yılmaz

Öz

Bir şairin poetikasına dair görüşlerinin bulunabileceği kaynaklardan birisi şüphesiz divanıdır. Kastamonulu Sofuzâde Mehmet Tevfik Efendi (1874-1960), divanı Hulviyyât’ın dîbâcesinde, şiiri üzerinde tedebbür etmiş ve bunun sonucunda düşüncelerini okuyucusu ile paylaşan bir şair profili ile karşımıza çıkmaktadır. Dîbâcede Sofuzâde, şiirde mazmunların önemine, aruzun Kur’ân-ı Kerîm ile kaybolmayacak bir şekle büründüğüne, vezin ve kafiyenin hem kalp hem de kâinatın ritmi ile nasıl uyum içerisinde olduğuna değinir. Şiirin manevî unsurlardan oluşması gerektiğine ve iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan ayırt etmek için Kur’ân’ın ışığına ihtiyaç duyulduğuna işaret eder. Maddi hissiyatla yazılmış, ilimden, irfandan uzak şiiri her ne kadar parlak renklerle bezeli olsa da aslında cansız olan yağlı boya tablolara benzetmesi dikkatleri çeken bir husustur. Edebiyatı genel hatları ile Doğu ve Batı edebiyatı olarak iki kısma ayıran şair, Doğu edebiyatını şekillendiren ana unsur olarak İslâm’ı, Batı edebiyatını var eden temel değer olarak da Hıristiyanlığı kabul etmektedir. Mehmet Tevfik Efendi’ye göre İslâm’ın gelişi ile aydınlığa kavuşan pek çok konuda Batı’dan gelebilecek herhangi bir unsura ihtiyaç yoktur. Şiirin, lisanın aklı zorlayan bir faaliyeti oluşu; fazilet, kemâl, vecd ve hal gibi dinî, ilmî, irfânî, ahlakî unsurlardan doğması gerektiği ancak böyle şiirin akıl ve ruh üzerinde dönüştürücü etkiye sahip olduğu Hulviyyât’ın dîbâcesinde dillendirilen görüşlerdendir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Sofuzâde Mehmet Tevfik, Hulviyyât, Dîbâce, Poetika

Kaynakça

• Kaynakça Chittick, William, C. "İbn Arabî’ye göre Hayal Âlemi ve Şiirsel İmaj". Varolmanın Boyutları. çev. Turan Koç. 307-384. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Chittick, William C. The Self-Disclosure of God, Principles of Ibn al-Arabî. New York, USA: State University of New York Press, 1998.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa. “Muhyiddin İbnü'l-Arabî’ye (ö. 638/1240) Göre Hayal ve Düzeyleri”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. 4/10 (Ocak-Haziran 2003), 299-329.
• İbn-i Arabî. İlâhî Aşk, çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
• İbn Arabî. Fütühât-ı Mekkiye. çev. Ekrem Demirli. 18 cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri. 3 cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1969.
• İsmail-i Ankaravî. Er-Risaletü’t-Tenzihiyye fi Şe’nil-Mevleviyye, İsmail Ankaravî ve Mȗsikî Risalesi, Mevlevilik ve Mȗsikî (Metin ve İnceleme: Bayram Akdoğan) İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• İşler, Necati. Su’ûdü’l-Mevlevî Hayatı, Eserleri ve Dîvânı (Zâdegân) (Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Kılıç, Mahmut Erol. Evvel’e Yolculuk- İrfan, Felsefe, Edebiyat Konuşmaları. haz. Sadık Yalsızuçanlar (İstanbul: Sûfî Kitap, 2008).
• Kolcu, Ali İhsan. Ziya Paşa’nın Poetikası. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları, 2009.
• Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. haz. Hayrettin Karaman - Mustafa Çağrıcı vd. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Mütercim Âsım, El-Okyanûsu’l-Bâsit fi Tercemeti’l-Kâmûsu’l-Muhît-Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi, haz. Mustafa Koç-Eyüp Tanrıverdi. 6 cilt. İstanbul: YEK Yayınları, 2014.
• Nicholson, Reynold A. İslam Sȗfîleri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1978.
• Okay, Orhan. “Necip Fazıl ve Poetika’sı”, Poetika Dersleri. 131-197. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019.
• Ögke, Ahmet. “İbnü’l-Arabî’nin Fusûsu’l-Hikem’inde Ayna Metaforu”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), 10/23 (2009), 75-89.
• Sofî zade Tevfik, Eş'âr-ı Tevfik. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar, 06 Mil Yz-A 9962-5.
• Sȗfîzȃde Mehmet Tevfik. Hulviyyȃt. Kastamonu: Kastamonu Vilȃyet Matbaası, 1329.
• Sünbülzâde Vehbî. Lutfiyye, sad. Süreyya Ali Beyzâdeoğlu. İstanbul: Bedir Yayınları, 1994.
• Şemseddin Sâmî. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım, 1998.
• Taşköprizȃde Ahmed Efendi. Mevzuȃtü’l Ulȗm. ter. Kemȃleddin Mehmet Efendi. 2 cilt. 1/244. İstanbul: İkdam Matbaası, 1313.
• Üzgör, Tahir . Türkçe Dîvân Dîbâceleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Üzgör, Tahir. “Dîbâce”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/278. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yıldız, Hasan. “Platon’un Devlet Diyaloğunda Sanata ve Sanatçıya Bakış Açısı”.Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7/15 (Aralık 2017), 199-210.
• Yılmaz, Dilek. Kastamonulu Sofuzâde Mehmet Tevfik Efendi Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Dinî Edebiyatla İlgili Şiirleri. Ankara: Ankara Üniversitesi SBE, 2020.