6 ŞUBAT DEPREMLERİNİ YAŞAYAN BİREYLERDE TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞUNU ETKİLEYEN DEĞİŞKENLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Year 2025, Volume: 15 Issue: 30, 918 - 944

Dilan Uçar , Oktay Tatlıcıoğlu

https://doi.org/10.53092/duiibfd.1711337

Abstract

Mevcut araştırma 6 Şubat 2023 depremlerinin merkez üssü olan Kahramanmaraş’ta travma sonrası stres bozukluğunu etkileyen belirsizliğe tahammülsüzlük, algılanan sosyal destek ve psikolojik sağlamlık degişkenlerinin birbirleriyle ve sosyodemografik özellikler ile ilişkisini araştırmayı amaçlamıştır. Araştırmanın evreni 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen depremleri Kahramanmaraş ilinde ve ilçelerinde deneyimleyen ve veri toplama sürecinde Kahramanmaraş’ta yaşayan yetişkinlerdir. Araştırma kapsamında Sosyodemografik Form, DSM-5 için Travma Sonrası Stres Bozukluğu Kontrol Listesi, Belirsizliğe Tahammülsüzlük Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ve Kısa Psikolojik Sağlamlık Ölçeği veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Toplam 348 kişiye ulaşılarak veriler IBM SPSS 29 programı ile analiz edilmiştir. Verilerin normal dağılıma sahip olduğu kabul edilerek parametrik testler ile analizler yapılmıştır. Katılımcıların demografik özellikleri ile ölçek yanıtları bağımsız örneklemler t-testi ve tek yönlü varyans analizi ile incelenirken degişkenlerin birbirleriyle ilişkisi Pearson korelasyon analizi ile, bağımsız degişkenlerin bağımlı degişken üzerindeki etkisi ise doğrusal regresyon analizi ile incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre; kadınların, düşük gelir ile yaşayanların, deprem sonrasında yakınlarını kaybedenlerin, deprem sonrasında başka bir şehre gidenlerin travma sonrası stres düzeyleri daha fazladır. Araştırma kavramları birbirleriyle pozitif ya da negatif yönlü ilişkilere sahiptir. Belirsizliğe tahammülsüzlük, algılanan sosyal destek ve psikolojik sağlamlık travma sonrası stres bozukluğunu yordamaktadır. Elde edilen bulgular alan yazın ışığında tartışılmıştır.

Keywords

Afet , Deprem , Ruh Sağlığı , Travma Sonrası Stres Bozukluğu

A STUDY ON THE VARIABLES AFFECTING POST-TRAUMATIC STRESS DISORDER IN INDIVIDUALS WHO EXPERIENCED THE 6 FEBRUARY EARTHQUAKES

Abstract

The present study aimed to examine the effects of intolerance of uncertainty, perceived social support, and psychological resilience on post-traumatic stress disorder (PTSD), as well as their interrelations and associations with sociodemographic characteristics among individuals residing in Kahramanmaraş—the epicentre of the February 6, 2023 earthquakes. The study population consisted of adults who experienced the earthquakes in Kahramanmaraş and its districts and continued to live there during the data collection process. Data were collected using the Sociodemographic Information Form, the PTSD Checklist for DSM-5 (PCL-5), the Intolerance of Uncertainty Scale, the Multidimensional Scale of Perceived Social Support and the Brief Psychological Resilience Scale. Data were obtained from a total of 348 participants, and analyses were conducted using IBM SPSS 29. Assuming a normal distribution, parametric tests were applied. Independent samples t-tests and one-way ANOVA were used to examine differences across demographic variables; Pearson correlation analyses explored associations among the study variables, and linear regression analyses tested the predictive effects of the independent variables on PTSD symptoms. The findings indicated that women, individuals with low income, those who lost relatives, and those who relocated to another city after the earthquake reported higher levels of post-traumatic stress. Significant positive and negative correlations were observed among the study variables. Furthermore, intolerance of uncertainty, perceived social support, and psychological resilience significantly predicted PTSD symptoms. The findings were discussed in light of the relevant literature.

Keywords

Disaster , Earthquake , Mental Health , Post Traumatic Stress Disorder

References

• Acharya Pandey, R., Chalise, P., Khadka, S., Chaulagain, B., Maharjan, B., Pandey, J., Nepal, J., & Pandey, C. (2023). Post-traumatic stress disorder and its associated factors among survivors of 2015 earthquake in Nepal. BMC Psychiatry, 23(1). https://doi.org/10.1186/s12888-023-04836-3
• Akçay, S., Beydili Gürbüz, E., & Koca, E. (2024). Trauma levels after the 2023 Kahramanmaraş earthquakes in Türkiye. Journal of Social Service Research, 50(4), 519-530. https://doi.org/10.1080/01488376.2024.2339967
• Alipour, F., & Ahmadi, S. (2020). Social support and posttraumatic stress disorder (PTSD) in earthquake survivors: A systematic review. Social Work in Mental Health, 18(5), 501-514. Routledge. https://doi.org/10.1080/15332985.2020.1795045
• Altıparmak, İ. B., & Birel, E. (2024). 6 Şubat 2023 depremi sonrasında sosyal yaşamın toplumsal cinsiyet bağlamında değerlendirilmesi: Nurdağı örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 41(1), 113-134. https://doi.org/10.32600/huefd.1304991
• Altun, F. (2018). Afetlerin ekonomik ve sosyal etkileri: Türkiye örneği üzerinden bir değerlendirme. Sosyal Çalışma Dergisi, 2(1), 1-15.
• Amanda, A. R., Hidajah, A. C., & Wahyuni, C. U. (2021). The effect of post-traumatic stress disorder on women after the earthquake in central sulawesi. Jurnal Berkala Epidemiologi, 9(3), 303-309. https://doi.org/10.20473/jbe.v9i32021.303-309
• Amerikan Psikiyatri Birliği. (2013). Ruhsal bozuklukların tanısal ve sayımsal elkitabı (E. Köroğlu, Çev., 5.baskı). Hekimler Yayın Birliği.
• Appel, H., Krasko, J., Luhmann, M., & Gerlach, A. L. (2024). Intolerance of uncertainty predicts indecisiveness and safety behavior in real-life decision making: Results from an experience sampling study. Journal of Research in Personality, 110. https://doi.org/10.1016/j.jrp.2024.104490
• Arslankoç, S., Salduz Doruk, Ç., & Koçak, O. (2024). Deprem bölgesindeki psiko-sosyal hizmetlerin değerlendirilmesi. Afet ve Risk Dergisi, 7(1), 108-127. https://doi.org/10.35341/afet.1306045
• Baranowsky, A., & Gentry, J. E. (2022). Travma uygulaması: Stabilizasyon ve iyileşme için araçlar. Psikonet.
• Bhadra, S. (2015). Psycho-social support for protection of children in disasters. İçinde Child safety, welfare and well-being: Issues and challenges (pp. 259-278). Springer India. https://doi.org/10.1007/978-81-322-2425-9_17
• Bilge, Y., Emiral, E., & Demirci, H. (2024). Early aftermath of february 6 earthquakes in turkey: PTSD, PTG, and resilience. Journal of Loss and Trauma, 29(2), 221-242. https://doi.org/10.1080/15325024.2023.2254216
• Boysan, M., Özdemir, P. G., Özdemir, O., Selvi, Y., Yılmaz, E., & Kaya, N. (2017). Psychometric properties of the turkish version of the PTSD checklist for diagnostic and statistical manual of mental disorders, fifth edition (PCL-5). Psychiatry and Clinical Psychopharmacology, 27(3), 300-310. https://doi.org/10.1080/24750573.2017.1342769
• Boztaş, M. H., Aker, A. T., Munir, K., Çelik, F., Aydın, A., Karasu, U., & Aktan Mutlu, E. (2019). Post traumatic stress disorder among adults in the aftermath of 2011 Van-Ercis earthquake in Turkey. Turkish Journal of Clinical Psychiatry, 22, 380-388. https://doi.org/10.5505/kpd.2019.62534
• Carleton, R. N., Norton, M. A. P. J., & Asmundson, G. J. G. (2007). Fearing the unknown: A short version of the Intolerance of Uncertainty Scale. Journal of Anxiety Disorders, 21(1), 105-117. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2006.03.014
• Cheng, Y., Wang, F., Wen, J., & Shi, Y. (2014). Risk factors of post-traumatic stress disorder (PTSD) after Wenchuan earthquake: A case control study. Plos One, 9(5). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0096644
• Coşgun, M. G., & Tarı Cömert, I. (2023). 2020 İzmir depremini yaşamış bireylerde travma sonrası stres bozukluğu belirtileri ve kişilik özellikleri arasındaki ilişki. Afet ve Risk Dergisi, 6(3), 1024-1034. https://doi.org/10.35341/afet.1263198
• Çınaroğlu, M., Yılmazer, E., Alpugan, Z., & Sayar, G. (2024). Psychological impact of the 2023 Kahramanmaraş earthquakes on non-victims. MedRxiv. https://doi.org/10.1101/2024.07.31.24311268
• Dünya Sağlık Örgütü. (2024). https://www.who.int
• Dell’Osso, L., Carmassi, C., Massimetti, G., Di Emidio, G., Stratta, P., & Rossi, A. (2012). Post-traumatic stress spectrum in young versus middle-aged L’Aquila 2009 earthquake survivors. Journal of Psychopathology, 18, 281-289.
• Doğan, T. (2015). Kısa psikolojik sağlamlık ölçeği’nin türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 93-102.
• Ehring, T., Razik, S., & Emmelkamp, P. M. G. (2011). Prevalence and predictors of posttraumatic stress disorder, anxiety, depression, and burnout in Pakistani earthquake recovery workers. Psychiatry Research, 185(1-2), 161-166. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2009.10.018
• Eker, D., Arkar, H., & Yaldiz, H. (2001). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyari Dergisi, 12, 17-25.
• Eren, İ., & Akoğlu, B. (2024). Deprem yaşayan bireylerde travma sonrası stres bozukluğu ile yaşam anlamı arasındaki ilişkide umut duygusunun aracı rolü. Sağlık ve Yaşam Bilimleri Dergisi, 6(1), 23-31. https://doi.org/10.33308/2687248x.202461325
• Geçgin, F. M., & Sahranç, Ü. (2017). Belirsizliğe tahammülsüzlük ile psikolojik iyi oluş arasındaki ilişki. Sakarya University Journal of Education, 739-756. https://doi.org/10.19126/suje.383737
• Gezgin Yazıcı, H., & Ökten, Ç. (2024). Türkiye’de Kahramanmaraş depreminden sonra hemşirelik öğrencilerinde yaşanan travmatik stres belirtileri, fiziksel belirtiler ve psikolojik sağlamlık. Uluslararası Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 4(1), 3-11. https://doi.org/10.57114/jswrpub.1396118
• Gonzalez, R. N., Regmi, P., Aryal, N., & Akudjedu, T. (2021). Mental health risk and associated factors in the aftermath of the 2015 earthquake in Nepal: A systematic literature review. Journal of Manmohan Memorial Institute of Health Sciences, 7(1), 93-105. https://doi.org/10.3126/jmmihs.v7i1.43155
• Harms, L., Boddy, J., Hickey, L., Hay, K., Alexander, M., Briggs, L., Cooper, L., Alston, M., Fronek, P., Howard, A., Adamson, C., & Hazeleger, T. (2022). Post-disaster social work research: A scoping review of the evidence for practice. International Social Work, 65(3), 434-456. https://doi.org/10.1177/0020872820904135
• İme, Y. (2024). The mediating role of self-efficacy, social support, and hope in the relation between mental health and resilience among 2023 Türkiye earthquake survivors. Death Studies. https://doi.org/10.1080/07481187.2024.2355240
• İpekçi, N. N., Sungur, M., & Atsal Kılıç, B. (2024). Determination of the post-earthquake trauma levels of nursing students living in the earthquake area in Turkey: The case of Kı̇lı̇s. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 12(2), 465-477. https://doi.org/10.33715/inonusaglik.1388293
• Kaniasty, K. (2020). Social support, interpersonal, and community dynamics following disasters caused by natural hazards. Current Opinion in Psychology, 32, 105-109. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2019.07.026
• Karabulut, D., & Bekler, T. (2019). Doğal afetlerin çocuklar ve ergenler üzerindeki etkileri. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 5(2), 368-376. https://doi.org/10.21324/dacd.500356
• Karazincir, S. E. (2024). Deprem ve göç ilişkisi. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1-Deprem Özel Sayısı), 366-383. https://doi.org/10.54688/ayd.1412380
• Kılıç, S. (2013). Sampling methods. Journal of Mood Disorders, 3(1), 44. https://doi.org/10.5455/jmood.20130325011730
• Koç, M., & Yalçın, S. (2023). Afetlerde krize müdahale: Kahramanmaraş depreminde Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının çalışmaları. Uluslararası Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 3(2), 93-105. DOI: 10.57114/jswrpub.1257945
• Levine, P. A., & Frederick, A. (2020). Kaplanı Uyandırmak Travmayı İyileştirmek (B. Gündoğdu, Ed.). Butik Yayıncılık.
• Lu, B., Zeng, W., Li, Z., & Wen, J. (2020). Prevalence and influencing factors of post-traumatic stress disorder among survivors in the hard-hit areas ten years after the Wenchuan earthquake: A cross-sectional study. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 16, 933-941. https://doi.org/10.2147/NDT.S247527
• Lu, B., Zeng, W., Li, Z., & Wen, J. (2021). Risk factors of post-traumatic stress disorder 10 years after Wenchuan earthquake: A population-based case–control study. Epidemiology and Psychiatric Sciences, 30. https://doi.org/10.1017/S2045796021000123
• Luna, K. C., & Hilhorst, D. (2022). Gendered experience of disaster: Women’s account of evacuation, relief and recovery in Nepal. International Journal of Disaster Risk Reduction, 72. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2022.102840
• McDaniel, R., & Driebe, D. (2005). Uncertainty and surprise: An introduction. In R. McDaniel and D. Driebe (Eds.), Uncertainty and Surprise in Complex Systems (ss. 3-10). Springer.
• Nalbantoğlu, İ., Çalışkan, A. Ş., Akdağ, S., & Toklucu, A. T. (2024). Kahramanmaraş depremi sonrasında depremzedelerin algıladıkları sosyal destek ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 8(1), 63-77. https://doi.org/10.55109/tushad.1478451
• Ökten Sipahioğlu, B. (2024). Göç ve doğal afet ilişkisi: Deprem göçü. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1-Deprem Özel Sayısı), 292-313. https://doi.org/10.54688/ayd.1375491
• Özçelik, E. (2020). Afetlerde sosyal hizmetler. Afet ve Risk Dergisi, 3(1), 46-55. https://doi.org/10.35341/afet.680665
• Powell, T., & Leytham, S. (2014). Building resilience after a natural disaster: An evaluation of a parental psycho-educational curriculum. Australian Social Work, 67(2), 285-296. https://doi.org/10.1080/0312407X.2014.902981
• Sandhu, T. R., Xiao, B., & Lawson, R. P. (2023). Transdiagnostic computations of uncertainty: Towards a new lens on intolerance of uncertainty. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 148. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2023.105123
• Sarıçam, H., Erguvan, F. M., Akin, A., & Akça, M. Ş. (2014). Belirsizliğe tahammülsüzlük ölçeği (BTÖ-12) Türkçe formu: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Route Educational and Social Science Journal, 1(3).
• Sarıgül, A. (2023). Depremi deneyimlemiş kız üniversite öğrencilerinin deprem sonrası sosyal destek uygulamalarına ilişkin fenomonolojik bir çalışma. Sports, Education and Child, 3(3), 21-37. https://doi.org/10.5505/sec.2023.46330
• Selçuk, A. B. (2023). Çocuktan yetişkine her yaşta psikolojik sağlamlık. Kronik Kitap.
• Selvi, Ö., & Aslan, A. (2024). 6 Şubat 2023 Maraş depreminde görev yapan sağlık çalışanlarının travma sonrası stres ve psikolojik dayanıklılık düzeylerinin değerlendirilmesi. Middle Black Sea Journal of Communication Studies. https://doi.org/10.56202/mbsjcs.1488476
• Sezgin, U., & Punamäki, R. L. (2012). Earthquake trauma and causal explanation associating with PTSD and other psychiatric disorders among South East Anatolian women. Journal of Affective Disorders, 141(2-3), 432-440. https://doi.org/10.1016/j.jad.2012.03.005
• Sezgin, U., & Punamäki, R. L. (2016). Women’s disaster-related mental health: The decision to leave or to stay after an earthquake. Traumatology, 22(1), 40-47. https://doi.org/10.1037/trm0000055
• Smith, B. W., Dalen, J., Wiggins, K., Tooley, E., Christopher, P., & Bernard, J. (2008). The brief resilience scale: Assessing the ability to bounce back. International Journal of Behavioral Medicine, 15(3), 194-200. https://doi.org/10.1080/10705500802222972
• Şahin, S. (2018). Yaşam deneyimlerinin yetişkinlerdeki benlik saygısı, psikolojik sağlamlık ve hayata verilen anlam ile ilişkisi [Yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü].
• Tahernejad, S., Ghaffari, S., Ariza-Montes, A., Wesemann, U., Farahmandnia, H., & Sahebi, A. (2023). Post-traumatic stress disorder in medical workers involved in earthquake response: A systematic review and meta-analysis. Heliyon, 9(1). https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e12794
• Taşçı, G., & Özsoy, F. (2021). Deprem travmasının erken dönem psikolojik etkileri ve olası risk faktörleri. Cukurova Medical Journal, 46(2), 488-494. https://doi.org/10.17826/cumj.841197
• Torpus, K., Usta, G., & Kanbay, Y. (2024). The moderating role of gender in the impact of intolerance of uncertainty on earthquake fear [Preprint]. Research Square. https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-3656610/v1
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2024). Kahramanmaraş ve Hatay depremleri yeniden imar ve gelişme raporu. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/02/Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Yeniden-Imar-ve-Gelisme-Raporu-1.pdf
• Uğuz, Ş. (2023). Depremlerin görünmez yıkımı: İnsanların psikolojik sağlığı üzerindeki etkileri. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 17(1), 6-9. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.1256896
• Uygur, S. S. (2024). Depremi yaşamış üniversite öğrencilerin sosyal destek algılarına ilişkin algı ve görüşleri. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1-Deprem Özel Sayısı), 697-723. https://doi.org/10.54688/ayd.1409163
• Valladares-Garrido, M. J., Zapata-Castro, L. E., Peralta, C. I., García-Vicente, A., Astudillo-Rueda, D., León-Figueroa, D. A., & Díaz-Vélez, C. (2022). Post-traumatic stress disorder after the 6.1 magnitude earthquake in Piura, Peru: A cross-sectional study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(17). https://doi.org/10.3390/ijerph191711035
• Weathers, F. W., Litz, B. T., Keane, T. M., Palmieri, P. A., Marx, B. P., & Schnurr, P. P. (2013). The PTSD Checklist for DSM-5 (PCL-5). U.S. Department of Veterans Affairs. www.ptsd.va.gov
• Wen, J., Shi, Y. kang, Li, Y. ping, Yuan, P., & Wang, F. (2012). Quality of life, physical diseases, and psychological impairment among survivors 3 years after Wenchuan earthquake: A population based survey. Plos One, 7(8). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0043081
• Yağar, F., & Dökme, S. (2018). Niteliksel araştırmaların planlanması: Araştırma soruları, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
• Yakıt Ak, E., & Uyurdağ, N. (2024). Afetin toplumsal cinsiyet boyutu: Türkiye’nin Diyarbakır şehrinde depremi yaşayan kadınlarla ilgili bir örnek olay incelemesi. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 7(1), 142-160. https://doi.org/10.33708/ktc.1390146
• Yazıcıoğlu, Y., & Erdoğan, S. (2004). Spss uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. Detay Yayıncılık.
• Zimet, G. D., Dahlem, N. W., Zimet, S. G., & Farley, G. K. (1988). The multidimensional scale of perceived social support. Journal of Personality Assessment, 52(1), 30-41. https://doi.org/10.1207/s15327752jpa5201_2