Platform Ekonomisinde Kolektif Eylemi Yeniden Düşünmek: Trendyol ve Yemeksepeti Kuryelerinin Eylemleri

Year 2023, Volume: 21 Issue: 82, 87 - 116, 25.06.2023

İlkan Öz

Abstract

Gelişen teknolojiyle birlikte hem tüketim alışkanlıkları hem de istihdam şekilleri değişmeye başladı. Platform ekonomisi olarak adlandırılan sistemin ortaya çıkışı çalışma dünyasındaki en önemli dönüşümlerden biri oldu. Bu yazı dijital platformlar aracılığıyla, çalışanlar ve müşteriler arasında eşleşmeyi sağlayan, çoğunlukla yapılan işe göre ödeme temelinde geçici ve sosyal güvencesi olmayan istihdam şekli olan platform ekonomisinde çalışan kuryelerin Türkiye’de gerçekleştirdiği iki büyük kolektif eyleme odaklanıyor. Bu çalışma, esnaf kurye (parça başı) ve kadrolu (bordrolu) olmak üzere iki farklı iş organizasyonuna sahip iki şirketin (Trendyol ve Yemeksepeti) kuryelerinin eylemliliklerini inceliyor. Kendi işletmelerine sahip olduklarından hukuki olarak sendikalaşmaları mümkün olmayan, sabit bir fiziksel iş yeri olmaması dolayısıyla aynı işi yapan çalışanlarla sınırlı bir temasa sahip, “kendi işinin patronu olma” söylemiyle yabancılaştırılan Esnaf kuryelerin ülke çapına yayılan bu kolektif eylemi neden ve nasıl gerçekleştirdiğine dair sorulara yanıt arıyor. Buna karşılık Trendyol eylemlerinden hemen sonra başlayan, çoğunluğunu bordrolu çalışanların oluşturduğu Yemeksepeti kuryelerinin aylarca süren eylemlerinin istenilen başarıya ulaşamamasının nedenlerini sorguluyor. Makale bu iki farklı iş modeline tâbi olan ve eylemlere katılmış kuryelerle ve örgütlenme uzmanlarıyla yapılan derinlemesine görüşmelerle kolektif eylemin önündeki kısıt, baskı ve çelişkileri analiz ederken aynı zamanda bu engellerin kuryeler tarafından farklı metotlarla aşıldığını, yeni dayanışma biçimleri yarattığını ve kolektif eylemi kolaylaştırdığını öne sürüyor.

Keywords

esnaf kurye modeli, platform ekonomisi, gig ekonomisi, kolektif eylem, sınıf bilinci, free rider problemi

References

• Atzeni, Maurizio (2010) Workplace Conflict: Mobilization and Solidarity in Argentina (London: Palgrave Macmillan).
• Bessa, Ioulia/Joyce, Simon/Neumann, Denis/Stuart, Mark/Trappmann, Vera/Umney, Charles (2022) “A global analysis of worker protest in digital labour platforms” (Geneva:ILO Working Paper 70).
• della Porta, Donatella/Chesta, Riccardo Emilio/Cini, Lorenzo (2022) “Mobilizing against the odds. Solidarity in action in the platform economy”, Berliner Journal Für Soziologie (Cilt 32) 213-241.
• Ezer, Burcu (2022) “Teslimat Platformu Kuryelerini İşçi Olarak Kabul Eden İspanyol Kraliyet Kararnamesi El Real Decreto Ley 9/2021 Üzerine Bir İnceleme”, İstanbul Hukuk Mecmuası (Cilt 80, Sayı.3) 785-817.
• Foucault, Michel (2012) İktidarın Gözü (Çev. I. Ergüden). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Heiland, Heiner (2020) “Workers’ Voice in platform labour: An Overview” (Düsseldorf:Wirtschafts und Sozialwissenschaftliches Institut Study No. 21).
• Joyce, Simon/Neumann, Denis/Trappmann, Vera/Umney, Charles (2020) “A Global Struggle: Worker Protest in the Platform Economy” (European Trade Union Institute Policy Brief No. 2)
• Lepanjuuri, Katriina/Wishart, Robert/Cornick, Peter (2018) “The Characteristics of Those in the Gig Economy” (London: BEIS).
• Marx, Karl/Engels, Friedrich (2008) Komünist Manifesto (İstanbul: Can Yayınları) (Çev. C.Üster, N.Deriş)
• Offe, Claus/Wiesenthal, Helmut (1980) “Two Logics Of Collective Action: Theoretical Notes On Social Class And Organizational Form”, Political Power and Social Theory, (Cilt 1) 67-115.
• Ollman, Bertell (1972) “Toward Class Consciousness Next Time: Marx and the Working Class”, Politics and Society. (Cilt 3, Sayı.1) 1-24.
• Olson, Mancur (1965) The Logic of Collective Action; Public Goods and the Theory of Groups, (Cambridge: Harvard University Press).
• Polletta, Francesca (1999) “Free Spaces in Collective Action”, Theory and Society (Cilt 28, Sayı.1)1-38.
• Schmidt, Florian A. (2017) “Digital Labour Markets in the Platform Economy: Mapping the Political Challenges of Crowd Work and Gig Work” (Bonn:Friedrich-Ebert-Stiftung).
• Tassinari, Arianna/Vincenzo, Maccarrone (2020) “Riders on the Storm: Workplace Solidarity among Gig Economy Couriers in Italy and the UK”, Work, Employment and Society (Cilt:34, Sayı.1) 35-54.
• Trappmann, Vera/Bessa, Ioulia/Joyce, Simon/Neumann, Denis/Stuart, Mark/Umney, Charles (2020) Global Labour Unrest On Platforms The case of food delivery workers (Berlin: Friedrich-Ebert-Stiftung).
• Vandaele, Kurt (2022) “Vulnerable Food Delivery Platforms Under Pressure, Protesting Couriers Seeking ‘Algorithmic Justice’ and Alternatives” Ness, Immanuel (Der.) Routledge Handbook of the Gig Economy (London: Routledge):205-219.
• Veen, Alex/Barratt, Tom/Goods, Caleb (2019) “Platform-Capital’s ‘App-etite’ for Control: A Labour Process Analysis of Food-Delivery Work in Australia”, Work, Employment and Society (Cilt 34, Sayı.1) 388-406.
• Wood, Alex J. (2015) “Networks of injustice and worker mobilisation at Walmart” Industrial Relations Journal (Cilt 46, Sayı.4) 259-274.
• Wood, Ellen Meiksins (2001) “İlişki ve Süreç Olarak Sınıf”, Praksis (Cilt 1, Sayı:200) 92-119 (Çev.E.A.Aytekin).
• Woodcock, Jamie (2021) The Fight Against Platform Capitalism: An Inquiry into the Global Struggles of the Gig Economy (London: University of Westminster Press).