TÜRKİYE YÜKSEKÖĞRETİMİNDE TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTSİZLİĞİ

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 83, 163 - 185, 30.09.2023

Esra Kaya Erdoğan

Öz

Yükseköğrenim sisteminin ve akademik kadroların oluşumu dünya ve Türkiye düzleminde siyasal politikalardan, toplumsal cinsiyet ve emek rejiminin etkilerinden muaf değildir. Çalışma yaşamının diğer alanlarında olduğu gibi yükseköğrenimdeki akademik ve yönetsel kadroların belirlenmesi, tayini, performans, ilerleme ve yükselme kriterlerinde açık ya da örtülü olarak toplumsal cinsiyet rejiminin ve atanmış rollerinin izlerini sürmek mümkün. Kadınların eğitime katılımı, eğitim-öğretim kurumlarındaki mesleki ve yönetsel pozisyonları açısından dikey hiyerarşi olarak adlandırılan ayrışma biçimi geçerliliğini koruyor. Tarihsel olarak irdelendiğinde, sayısal anlamda kadınların akademideki varlıkları olumlu bir seyir izlese de akademik ya da yönetsel kademelenmede kadınların temsili hala belirgin biçimde düşük. Buna paralel şekilde, alan ve disiplinlerin kadınlara ve erkeklere atanan toplumsal cinsiyet rolleri ve anlamları temelinde ayrıştığı yatay hiyerarşik bölünme de geçmişe göre çözülse de hala geçerliliğini sürdürüyor. Yükseköğrenim sistemi belirgin şekilde kadınların aleyhinde işleyen yatay ve dikey hiyerarşi mekanizmalarını içinde barındırıyor. Bu çalışmada resmi istatistiksel verilere ve Türkiye’deki üniversitelerde yapılan araştırmalara dayanarak kadın akademisyenlerin akademik ve yönetsel kadrolardaki dağılımı vakıf-kamu üniversitelerindeki durum, disiplinler arasındaki ve kentler arasındaki farklılıklar tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

yükseköğrenim, cinsiyet eşitsizliği, akademisyen

Kaynakça

• Aktuna, G., Erdost T. , Özvarış Ş. B. (2023) Üniversitede akademik kariyer yapma ile toplumsal cinsiyet arasındaki ilişkinin incelenmesi. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 32(1): 1-14.
• Bothwell, E. (2019). Top universities for tackling gender equality. Times Higher Education. 23 Aralık 2020 tarihinde https://www.timeshighereducation.com/news/universities-scoring-highest-gender-equality adresinden erişildi.
• Bothwell, E. (2020). Female leadership in top universities advances for first time since 2017. Times Higher Education.10 Ağustos 2023 tarihinde https://www.timeshighereducation.com/news/female-leadership-top-universities-advances-first-time-2017 adresinden erişildi.
• Bothwell, E., Chinchilla, E.R., Deraze, E. V.d. (2022), Gender equalıtyhow global unıversıtıes are performıng part 1, 15 Temmuz 2023 tarihinde https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000380987/PDF/380987eng.pdf.multi adresinden erişildi
• Catalyst. (2020). Women in academia: quick take. 5 Aralık 2020 tarihinde Catalyst Web Sitesi: https://www.catalyst.org/research/women-in- academia/#:~:text=While%20women%20represent%20just%20over,%25)%20of%20Professo rs%20in%202018.&text=Women%20held%20over%20half%20(57.0,lowest%20ranking%20po sitions%20in%20academia. adresinden erişildi
• Davies, C., ve Rosser, J. (1987, Şubat). Women's career paths. a male pathway unwilling to bend. The Health Service Journal, 97(5036), 158-159.
• Erdoğan-Kaya, E. (2021a). Bayağı kalabalığız. İstanbul. İletişim Yayınları
• Erdoğan-Kaya, E. (2021b). Yükseköğrenimde yönetsel kadrolarda cinsiyet eşitsizliği. 13 Temmuz 203 tarihinde https://univder.org/turkiyede-yuksekogrenimde-yonetsel-kadrolarda-cinsiyet-esitsizligi/ adresinden erişilmiştir.
• Göker, Z. G., ve Polatdemir, A. (2019). Türkiye’de yükseköğretim kurumlarında toplumsal cinsiyet eşitliği mekanizmaları: bir temel değerlendirme çalışması. İstanbul: Sabancı Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Mükemmeliyet Merkezi (SU Gender) ve Research Worldwide İstanbul. 22 Aralık 2020 tarihinde https://sugender.sabanciuniv.edu/sites/sugender.sabanciuniv.edu/files/univ_toplumsal_cins iyet_raporu_30nisan.pdf#page=39 adresinden erişilmiştir.
• Güneli-Özdemir, M. (2023). Hem maaş düşük hem de iş yükü çok. Milliyet Gazetesi, 26.07.2023, https://www.milliyet.com.tr/egitim/hem-maas-dusuk-hem-de-is-yuku-cok-6981488 adresinden erişilmiştir.
• Günlük-Şenesen, G. (2012). Üniversite üst yönetiminde kadınların konumu: Türkiye’de 1990’lardan 2000’lere ne değişti?”, Ed. A. Makal ve G. Toksöz. Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği. Ankara Üniversitesi Yayınevi. Ankara.
• Kandiyoti, D. (1997). Cariyeler, bacılar, yurttaşlar: kimlikler ve toplumsal dönüşümler. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kurtuluş, H. ve Erdoğan-Kaya, E. (2020). Türkiye’de insan hakları eğitiminin kurumsallaşmasında kamu ve vakıf üniversitelerinde kurulan araştırma merkezlerinin rolü: bir bilanço çalışması. Raoul Wallenberg Enstitüsü. (1-65) ISBN: 978-605-69275-8-4
• Neuman, W. L. (2010). Toplumsal araştırma yöntemleri 2. (S. Özge, Çev.) İstanbul: Yayın Odası. Öztan, E. & Doğan, S. N. (2015). akademinin cinsiyeti: yıldız teknik üniversitesi örneği üzerinden üniversite ve toplumsal cinsiyet . Çalışma ve Toplum , 3 (46) , 191-222 .
• Resmi Gazete, (2018). 7100 numaralı yükseköğretim kanunu ile bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılması hakkında kanun, Kabul Tarihi: 22/2/2018, Teritp:5, Cilt:57, 11 Temmuz 2023 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.7100.pdf adresinden erişilmiştir.
• Rutherford, S. (2001). Are you going home already?. Time and Society, 10(2-3), 259- 276. doi: 10.1177/0961463X01010002006
• Suğur, S. ve Cangöz, İ. (2016). Üniversite yönetiminde kadınların eksik temsili üzerinde toplumsal cinsiyet ilişkilerinin rolü. Amme İdaresi Dergisi, 49(3), 89- 115.
• Şentürk, B. (2015). Çokuz ama yokuz: Türkiye ’deki akademisyen kadınlar üzerine bir analiz. ViraVerita E-Dergi , - (2) , 1-22 .
• Thebaud-Mony, A. (2012). Çalışmak sağlığa zararlıdır Çev: A. Güven ,1. Baskı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• UNESCO. (2021). Women in higher education: has the female advantage put an end to gender inequalities, 10 Ağustos 2023 tarihinde ttps://unesdoc.unesco.org/in/documentViewer.xhtml?v=2.1.196&id=p::usmarcdef_0000377182&file=/in/rest/annotationSVC/DownloadWatermarkedAttachment/attach_import_8d5c31ad-07e0-4f1d-803f 2a170dc5f95%3F_%3D377182eng.pdf&locale=en&multi=true&ark=/ark:/48223/pf0000377182/PDF/377182eng.pdf#%5B%7B%22num%22%3A66%2C%22gen%22%3A0%7D%2C%7B%22name%22%3A%22XYZ%22%7D%2C-2%2C792%2C0%5D adresinden erişildi
• YÖK, (2023a). Yükseköğretim istatistikleri (2017-2023 Yılları) , https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• YÖK, (2023b). Öğrenci istatistikleri, https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• YÖK, (2023c). Üniversite istatistikleri, https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden erişilmiştir. YÖK, (2023d). Öğretim elemanı istatistikleri, https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden erişilmiştir. YÖK, (2023f). Birim istatistikleri, https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden erişilmiştir. YÖK, (2023e). Rektörlerimiz, https://www.yok.gov.tr/rektorlerimiz/devlet-universitesi-rektorleri adresinden erişilmiştir.