THE RIGHT TO THE ENVIRONMENT AND THE 1982 CONSTITUTION

Year 1997, Volume: 1 Issue: 1, 103 - 127, 31.12.1997

Hasan Tunç Yusuf Göven

Abstract

ÇEVRE HAKKI VE 1982 ANAYASASI

Abstract

Tarih boyunca insanlar, doğayla içiçe yaşamak durumunda kalmışlar ve hayatın: idame ettirebilmek için ondan yararlanmışlardır. Ancak bu yararlanma, bilim ve teknolojideki gelişmeler sonucu, insanoğlunun doğaya tahakküm etme sevdasına dönüşmüş ve hatta "sömürme" noktasına varmıştır . İşte bu noktada, doğanın hor kullanımı sonucu ortaya çıkan olumsuz ve istenmeyen durumlar veya tehlikeler, yeni yeni farkedilmeye başlanmış, bir "çevre sorunu" gereçeği ile yüzyüze olunduğunun bilincine ulaşılmaya başlanmıştır. Bilim, Dünya'nın 8Ö katrilyon metreküp hacminde olduğunu ve daha 10 milyar yıl ömrünün kaldığını söyleyedursun, Dünya'daki var olan kaynaklar hızla tüketilmeye devam edilmektedir ve esasen tahmin mahiyetinde bile olsa rakamlarla ifade edilebilen bir şey varsa, onun "tükenebilirliğini" de kabul etmek gerekir? . Acaba tükenebilir olan bu dünyamızı, sadece bizim mi tüketmeye hakkımız vardır? Elbette hayır. Bir kızılderili atasözünün de ifade ettiği gibi “çevre bize atalarımızın mirası değil, torunlarımızın emanetidir”, O halde, çevrenin herhalde korunması gerektiği bilincine uluşmamız gerekiyor. “İnsanoğlu bu bilince ulaşmakta ne yazık ki geç kalmıştır. Kendini doğanın sahibi olarak görmekteyken; günün birinde ona boyun eğmenin veya onunla barışmanın kaçınılmaz olduğunu, neslinin devamının garanti altına alınabilmesi için bunu yapmaya mecbur olduğunu anlamakta isteksiz davranmıştır). Fakat, umursanmayan ve aşağılanan muhatabın (doğanın) birdenbire, insanoğluna, kendisinin haricinde "hiçbiryerde olunamayacağı" ihtarını göndermeye başlamasıyla$, bu konuda isteksiz davranmasının faturasını ağır bir şekilde ödemek zorunda kalabileceğini kabullenmeye başlamıştır. Bu
ihtar sonucudur ki, 20. yüzyılın ikinci yarısına doğru insan haklarına büyük bir değer atfedilmesine rağmen, insan dışı varlıkların haklarının gözardı edilmesinin yanlışlığı gündeme gelmişti. Diğer bir ifadeyle, İnsan Hakları Bildirgesinin "Her İnsan" diyerek başlaması övünülecek bir durum olduğu ancak "Yanlızca İnsanlar" ya da "Sırf insanlar" diye düşünülmesinin de bir zayıflık olarak telakki edilmesi gerektiği savunulmaya başlanmıştır. Gerçekten de insanlara tanınan temel hak ve hürriyetlerin bir değer ifade edebilmesi için, o hak ve hürriyetleri kullanabileceği bir alanın, yani "çevre"nin veya "doğa"nın bulunması gerekir ve doğanın da bir bütün olarak değerlendirilmesinde zorunluluk. vardır.? Bulunması gerekli bu "çevre"nin muhafazası veya asgari düzeyde kendisinden yararlanılabilmesi, ona hukuken bir değer atfedilmesini gerekli kılar. Bunun diğer bir ifadesi şudur; temel hak ve hürriyet sahiplerine, yani insanlara "çevre hakkı" tanımak gerekir ki, tanınmış olan diğer hak ve hürriyetler de pratik bir değer kazanabilsin. Bu düşünceleri belirtirken hemen aklımıza şu soru geliyor; acaba varolması veya tanınması gereken "çevre hakkı"nın neresindeyiz? Diğer bir ifadeyle çevre hakkı konusunda gerek fikri planda gerekse pozitif hukuk alanında varılmış olunan son nokta nedir? İşte bu çalışmamızın gayesi, akla gelen soruların bir yarısının, yani pozitif hukuk açısından olan kısmının cevabını bulmak ve özellikle de Türk pozitif hukuk kaynaklarından Anayasada konunun düzenlenişini özet mahiyetinde de olsa irdeleyebilmektir. Bunu yaparken önce "çevre" ve "çevre hakkı" kavramları üzerinde kısaca durmaya, sonra bu hakkın 1982 Anayasası'ndaki düzenlenişi ve diğer haklar arasındaki konumununun ne olduğunu ve Anayasa tarafından düzenlenen bu hakkın yargı kararlarına ne ölçüde yansıdığını tesbite çalışacağız.

Keywords

çevrehakkı, anayasahukuku, çevresorunu

References

• GÜRAN Sait, "Çevre Kanununun Otuzuncu Maddesi”, İHİD, Y.9,