Gönüllü Sertifika Sisteminden Özel Marka Korumasına Türkiye Çevre Etiketi Hakkında Sınai Mülkiyet Kanunu Bağlamında Bir Değerlendirme

Year 2025, Volume: 29 Issue: 1, 353 - 394, 20.06.2025

İfakat Balık

https://doi.org/10.60002/ebyuhfd.1660353

Abstract

Yirmi birinci yüzyılın küresel sorunu iklim krizinin artan etkileri, sürdürülebilirlik politikalarını tüm ülkeler için bir zorunluluğa dönüştürmüştür. 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi, Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Döngüsel Ekonomi Eylem Planı küresel iklim kriziyle topyekûn mücadele amacı sonucu hazırlanan temel belgelerdir. İlgili belgeler doğrultusunda sanayinin çevreye olumsuz etkilerini azaltmak hatta sıfırlamak üzere sürdürülebilir ürün pazarının genişletilmesi planlanmıştır. Ancak sürdürülebilirliğin önem kazanmasıyla tüketicilerin satın alma tercihlerinde yaşanan çarpıcı değişim bir taraftan yeşil pazarlama anlayışını güçlendirirken diğer taraftan tüketicilerin istismarına yol açan “yeşil aklama” uygulamalarının doğmasına neden olmuştur. İşte bu noktada çevre etiketi sistemi, ürünlerin sürdürülebilir niteliğinin doğrulanması ihtiyacı sonucu ortaya çıkmıştır.
Türkiye’de çevre etiketi sistemi, 25 Kasım 2009 tarih ve 66/2010 sayılı AB Eko-Etiketi Hakkında Tüzük esas alınarak hazırlanan Çevre Etiketi Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde 2018 yılında uygulanmaya başlamıştır. Ürün ve hizmet grupları temelinde çevre etiketi kriterlerini belirleme ve doğrulama işlemlerinin koordinasyonunda, sistemin sahibi ve yürütücüsü sıfatıyla Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı görevlidir. Bakanlık tarafından doğanın renklerinden ilhamla hazırlanmış logo ile “Türkiye Çevre Etiketi” sözcüklerinden oluşan işaretin hukuki niteliği ise hâlen tartışmalıdır. Öğretide işaretin marka -özellikle garanti markası- niteliği tartışılmış, gönüllü bir sertifika sistemi olduğu vurgulanmıştır. Ancak etiketin verilmesinde ve doğrulama işlemlerinde Bakanlığın görevli olması, çevreyi koruma amacının ön plana çıkması, çevre etiketinin resmî kontrol ve garanti işareti niteliğini güçlendirmektedir. Bu işaretler, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu madde 5.1.g atfıyla Sınai Mülkiyetin Korunmasına İlişkin Paris Sözleşmesi 2. mükerrer madde 6 çerçevesinde özel marka korumasından yararlanmaktadır. Zira ilgili düzenlemeler uyarınca Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından kabul edilen işaret ve damgaların Türk Patent ve Marka Kurumu nezdinde tescili mümkündür.

Keywords

“Türkiye Çevre Etiketi” , sürdürülebilir ürün , çevre etiketine sahip ürün , çevre etiketi , standart işaretleri , resmî kontrol ve garanti işaretleri , ortak marka ve garanti markası.

From Voluntary Certification System to Private Trademark Protection an Evaluation of Turkish Environment Label in the Context of Industrial Property Law

Abstract

The increasing effects of the climate crisis, the global problem of the twenty-first century, have made sustainability policies necessary for all countries. The 2030 Agenda for Sustainable Development, the European Green Deal, and the Circular Economy Action Plan are the primary documents prepared to combat the global climate crisis. In line with the relevant documents, it is planned to expand the sustainable product market to reduce or even eliminate the adverse effects of the industry on the environment. However, the dramatic change in consumers' purchasing preferences as sustainability has gained importance has led to the emergence of “greenwashing” practices that lead to the abuse of consumers while strengthening the understanding of green marketing on the one hand. At this point, the environment label system has emerged due to the need to verify the sustainable nature of products.
The environment label system in Türkiye started to be implemented in 2018 within the framework of the Environment Label Regulation, which was prepared based on Regulation (EC) No 66/2010 of the European Parliament and of the Council of 25 November 2009 on the EU Ecolabel. Republic of Türkiye, The Ministry of Environment, Urbanization, and Climate Change, as the owner and executor of the system, is responsible for coordinating the process of determining and verifying the environment label criteria based on product and service groups. The legal nature of the sign, which consists of the logo prepared by the Ministry and inspired by the colors of nature and the words Turkish Environment Label, is still controversial. In the doctrine, the quality of the mark as a trademark -especially a certification trademark- has been discussed, and it has been emphasized that it is a voluntary certification system. However, the fact that the Ministry is responsible for the issuance and verification of the label and that the purpose of protecting the environment comes to the forefront strengthens the nature of the environment label as an official control and warranty sign. These signs benefit from special trademark protection within Article 5.1.g of the Industrial Property Law No. 6769 framework and Article 6 of the 2nd Repeated of the Paris Convention for the Protection of Industrial Property. According to the relevant regulations, signs and hallmarks recognized by the Republic of Türkiye can be registered before the Turkish Patent and Trademark Office.

Keywords

“Turkish Environment Label” , sustainable product , product with environment label , environment label , standard signs , official control and warranty signs , collective mark and certification mark.

References

• Alnıaçık, Ümit, Tüketicilerin Çevreye Duyarlılığı ve Reklamlardaki Çevreci İddialar, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 18, S. 2, 2009, s. 48-79.
• Amador, João/Cabral, Sónia, “Global Value Chains, A Survey Of Drivers And Measures”, Journal of Economic Surveys, Vol. 30, No. 2, 2016, pp. 278-301.
• Arkan, Sabih, Marka Hukuku, C. I, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1997.
• Ayhan, Rıza/Çağlar, Hayrettin/Yıldız, Burçak/İmirlioğlu, Dilek, Sınaî Mülkiyet Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara 2021.
• Bozgeyik, Hayri, “Garanti Markasının Marka Hukukundaki Yeri ve Benzer Kavramlarla İlişkisi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmu-ası, C. LXXI, S. 2, 2013, s. 91-102.
• Cop, Ruziye/Çiftci, Sertaç, “Avrupa Yeşil Mutabakatı Süreci ve İşletmelerin Rolü”, İşletmeler İçin Avrupa Yeşil Mutabakatı, Ed. Prof. Dr. Ruziye Cop/Doç. Dr. Sertaç Çifci, Gazi Kitabevi, Ankara 2023, s. 1-18.
• Czarnezki, Jason J./Jönsson, K. Ingemar/Kuh, Katrina, “Crafting Next Generation Eco-Label Policy”, Environmental Law, Vol. 48, No. 3, 2018, s. 409-452.
• Çakı Çifci, Gamze, “Avrupa Yeşil Mutabakatı Hukukȋ Çerçevesi”, İşlet-meler İçin Avrupa Yeşil Mutabakatı, Ed. Prof. Dr. Ruziye Cop/Doç. Dr. Sertaç Çifci, Gazi Kitabevi, Ankara 2023, s. 43-63.
• Çelik, İsmail Erkan/Akman, Öznur/Ceyhan, Ayben/Akman, Vedat, “Yeşil Pazarlamada Sürdürülebilirlik ve Dünya’dan Bir Örnek: Tchibo”, International Conference on Eurasian Economies (Kaposvár – Hungary 29-31 August 2016), Beykent University Publications, 2016, s. 278-282.
• Delbrück, Kilian, “The German Eco-Label “Blue Angel” and Internatio-nal Trade”, Eco-Labelling and International Trade, (Ed. Simonetta Zarilli, Veena Jha and René Vossenaar), Londra 1997, pp. 189-194.
• Dönmez, İrfan, En Son İçtihatlarla, Açıklamalı Markalar ve Haksız Rekabet Davaları, İstanbul 1992.
• Ercan, Tayfun/Teke Akbulut, Nebile, Tanınmış Marka Kavramı, Hukuken Korunması ve Uluslararası Ticaretteki İşlevi, Adalet Yayınevi, Ankara 2020.
• European Commision, Circular Economy Action Plan, For a cleaner and more competitive Europe, Döngüsel Ekonomi Eylem Planı, 2020, https://dongusel.csb.gov.tr/dongusel-ekonomi-icin-ab-eylem-plani---2020-i-106857, (E.T. 02.04.2025).
• European Commision, About the EU Ecolabel (AB Eko Etiketi Hakkında), https://environment.ec.europa.eu/topics/circular-economy/eu-ecolabel/about-eu-ecolabel_en, (E.T. 02.04.2025).
• European Commission, The European Green Deal (Avrupa Yeşil Mutabakatı), https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en, (E.T. 02.04.2025).
• Eikel, Constantin, “Going Green: The Dos and Don’ts of Green Trade Marks”, 5 Nisan 2024, https://brandwrites.twobirds.com/post/102jao9/go-ing-green-the-dos-and-donts-of-green-trade-marks, (E.T. 02.04.2025).
• Engels, Gabriele/Grubler, Ulrike, “Sustainable Brands, Eco-Labels and the New EU Certification Mark”, Managing Intellectual Property, Vol. 264, 2017, pp. 88-91.
• Furlow, Nancy E., “Greenwashing in The New Millennium”, The Journal of Applied Business And Economics, Vol. 10, No. 6, 2010, s. 22-26.
• Güneş, İlhami, Sınai Mülkiyet Kanunu Işığında Uygulamalı Marka Hukuku, 4. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2024.
• Hamarat, Beşir Abidin, Garanti Markası ve Helâl Sertifikası, Yetkin Yayınları, Ankara 2024, s. 139.
• Iraldo, Fabio/Griesshammer, Rainer/Kahlenborn, Walter, “The Future of Ecolabel”, The International Journal of Life Cycle Assessment, Vol. 25, No. 5, 2020, s. 833-839.
• İmirlioğlu, Dilek, Marka Hukukunda Ayırt Edicilik ve Markanın Ayırt Ediciliğinin Zedelenmemesi, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2018.
• Jain, Shikha/Hagenbeek, Olivier, “2022 Global Sustainability Study: The Growth Potential of Environmental Change”, October 23, 2022, https://www.simon-kucher.com/en/insights/2022-global-sustainability-study-growth-potential-environmental-change, (E.T. 02.04.2025).
• Jain, Shikha/Hagenbeek, Olivier, “2021 Global Sustainability Study: What Role do Consumers Play in a Sustainable Future?”, October 28, 2021, https://www.simon-kucher.com/en/insights/2021-global-sustaina-bility-study-what-role-do-consumers-play-sustainable-future, (E.T. 02.04.2025).
• Karahan, Sami, “Garanti Markası”, Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi, S. 2, 2005-2006, s. 1201-1225.
• Karna, Jari/Juslin, Heikki/Ahonen, Virpi/Hansen, Eric, “Green Adver-tising: Greenwash or a True Reflection of Marketing Strategies”, Greener Management International, No. 33, 2021, s. 59.
• Kiraz, Esra Ş., “Ticarette Yeşil Dönüşüm: Çevre Etiketi ve Hukuki Niteliği Üzerine Bir Değerlendirme”, Kırıkkale Hukuk Mecmuası, C. 4, S. 2, 2024, s. 651-672.
• Leblebici Koçer, Leyla/Delice, Tuğba, “Yeşile Boyama ve Yeşil Güven Arasındaki İlişkide Algılanan Yeşil Riskin ve Algılanan Tüketici Şüpheciliğinin Aracılık Rolü”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 50, 2017, s. 22-37.
• Mogyoros, Alexandra, “Improving eco-labels: are green certification marks up to the task?”, Journal of Intellectual Property Law and Practice, Vol. 18, no. 5, 2023, s. 367-373.
• Önder, Mehmet Fahrettin, Standardizasyona Bağlı Belgelendirmelerden Doğan Hukuki Sorumluluk, Yetkin Yayınları, Ankara 2016.
• Palacio, Diego, “Marcas Verdes y sustentabilidad en Argentina”, Argen-tina 2023, https://marcasur.com/noticia/marcas-verdes-y-sustentabilidad-en-argentina&f=09-2023, (E.T. 02.04.2025).
• Park, Kathryn, “Green Trademarks and the Risk of Greenwashing”, 13 Aralık 2022 https://www.wipo.int/wipo_magazine/en/2022/04/ar-ticle_0006.html, (E.T. 02.04.2025).
• Peattie, Ken, “Towards Sustainability The Third Age of Green Marketing”, The Marketing Review, Vol. 2, No. 2, 2001, pp. 129-146.
• Polak, John, “Trade as an Environmental Policy Tool? GEN, Ecolabelling and Trade”, World Trade Organization Public Symposium Challenges Ahead on the Road to Cancun, June 16-18, 2003, pp. 1-11.
• Sapmaz Veral, Evren, “Yeşil Yıkama İle Mücadele: Avrupa Birliği’nde Yeşil İddiaların Doğrulanması Girişimi”, Sayıştay Dergisi, C. 33, S. 124, 2022, s. 101-129.
• Silva, Daniel, “The Fight Against Greenwashing in the European Union”, UNIO–EU Law Journal, Vol. 7, No. 2, 2021, pp. 124-137.
• Şahin Caner, Ayşenur, “Garanti Markaları Nedeniyle Sorumluluk”, Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan, Filiz Kitabevi, İstanbul 2013, s. 356-388.
• Tekinalp, Ünal, Fikri Mülkiyet Hukuku, 5. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2012.
• Türkdoğan, Ahmet Furkan, Teknik ve Hukuki Boyutlarıyla “CE” İşareti, Adalet Yayınevi, Ankara 2021.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, On İkinci Kalkınma Planı, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uplo-ads/2023/12/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028_11122023.pdf, (E.T. 02.04.2025).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Onuncu kalkınma Planı, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uplo-ads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf, (E.T. 02.04. 2025).
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Temizlik Kağıdı Ürün Grubu Çevre Etiketi Başvuru Kılavuzu, Ankara 2020, https://web-dosya.csb.gov.tr/db/cevreetiketi/icerikler/tem-zl-k-kagidi-urun-grubu-basvuru-kilavuzu_ver1.1-20210219083656.pdf, (E.T. 02.04.2025).
• Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı, 2021 tarihli Yeşil Mutabakat Eylem Planı, https://ticaret.gov.tr/data/60f1200013b876eb28421b23/MUTABAKAT%20YE%C5%9E%C4%B0L.pdf, (E.T. 02.04.2025).
• Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı, Enerji Etiketlemesi, https://urun-kurallari.ticaret.gov.tr/tr/sektorel-rehber/enerji-etiketlemesi, (E.T. 02.04. 2025).
• Türkoğlu Üstün, Kamile, “Yeni Bir Dönemin Başlangıcı: Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Türk Çevre Hukuku ve Politikalarına Etkisi”, Memleket Siyaset Yönetim, C. 16, S. 36, 2021, s. 329-366.
• United Nations, The World Conservation Strategy-WCS (Birleşmiş Milletler Dünya Koruma Stratejisi) https://portals.iucn.org/library/efiles/do-cuments/wcs-004.pdf, (E.T. 02.04.2025).
• United Nations, World Investment Report 2013: Global Value Chains: Investment and Trade for Development, Switzerland 2013.
• United Nations, Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future 1987.
• Uzunallı, Sevilay, Marka Hukuku, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2021.
• Varlı, Elif Banu, “Garanti Markalarından Doğan Sorumluluğun Sigortalanması”, R&S - Research Studies Anatolia Journal, Vol. 3, No. 1, 2020, s. 37-47.
• Yasaman, Hamdi/Ayoğlu, Tolga/Yusufoğlu Bilgin, Fülürya/Memiş Kartal, Pınar/Yüksel, Sinan H./Yasaman, Zeynep, Sınai Mülkiyet Kanunu Şerhi, C. 3, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2021.
• Yatağan Özkan, Çiğdem/Dinçer Özbey, Berrin, “Green Is the New Black: The Rise of Green Marks and Possible Solutions to Greenwashing”, Annales de la Faculté de Droit d’Istanbul, No. 73, 2023, pp. 183-206.
• Yargı Kararları Yarg. HGK, E. 2018/11-503, K. 2021/897, 01.07.2021, (HukukTürk veri tabanı, https://www.hukukturk.com/. E.T. 02.04.2025).
• Yarg. HGK, E. 2017/29, K. 2021/896, 1.07.2021, (HukukTürk veri tabanı, https://www.hukukturk.com/. E.T. 02.04.2025).
• Yarg. HGK, E. 2019/686, K. 2019/1290, 5.12.2019, (HukukTürk veri ta-banı, https://www.hukukturk.com/. E.T. 02.04.2025).
• Yarg. 11. HD., E. 2015/3977, K. 2015/11031, 26.10.2015, (HukukTürk veri tabanı, https://www.hukukturk.com/. E.T. 02.04.2025.