THE ITTİHAT VE TERAKKİN'S TAKEOVER AND APPROPRIATION OF THE CONSTITUTIONAL GOVERNMENT: INVESTIGATIONS OF THOSE WHO SPOKE AGAINST THE CONSTITUTIONAL GOVERNMENT IN ARCHIVE DOCUMENTS

Year 2024, Issue: 1, 12 - 20, 25.10.2024

Ahmet Ali Kütahyali

Abstract

Founded on May 21, 1889 and gradually developing within the Ottoman Empire and taking the name of "Union and
Progress", the society later turned into a party and officially became the ruling party by showing its pressure in the
1908 elections. The aim of the organization, which became legal by becoming a party, was to have the sole say in
the country. The Committee of Union and Progress (İttihat ve Terakki Fırkası), which prepared its political programs
in this way, first made itself known as the heroes who brought "freedom" to the country, and continued its "savior"
mission by ending the censorship imposed by Sultan Abdülhamit II in the Ottoman Empire. However, there were
soon opposition attempts against the Unionists, such as Hasan Fehmi Bey, the editor-in-chief of the newspaper
Serbesti. Hasan Fehmi Bey died a short time later on April 6, 1909 by being shot. The Unionists were seen as the
perpetrators of this murder. The Unionists sensed the mass opposition against them in the country and tried to
formulate new policies accordingly. Not long after these events, the March 31st Incident took place, When some
soldiers joined the people who revolted in Istanbul under the leadership of Derviş Vahdeti, the Unionists came to
Istanbul with the 3rd Army in Thessaloniki and suppressed the rebellion after a long struggle. After the suppression
of the rebellion, martial law was declared throughout the country and Mahmut Şevket Pasha was appointed as its
head. As a result of martial law, a censorship program similar to the one implemented by Sultan Abdülhamit II
began and the newspapers of the time were subjected to this censorship. These measures were not limited to
censorship alone, but efforts were made to investigate anyone who spoke against the Constitutional Monarchy. Some
of the people who were investigated in this political environment are presented to the reader in the light of archival
documents. Among these people, Muslims, non-Muslims and even mentally incompetent people were specifically
selected from archival documents, and the political and social atmosphere of the period was tried to be presented to
the reader in the most objective way.

Keywords

Constitutional monarchy, Martial law, Censorship, Investigation

İTTİHAT VE TERAKKİNİN MEŞRUTİYET İKTİDARINI DEVRALIŞI VE SAHİPLENİŞİ: ARŞİV BELGELERİNDE MEŞRUTİYET ALEYHİNE SÖZ SÖYLEYENLERİN SORUŞTURMALARI

Abstract

21 Mayıs 1889’da kurulup, gün geçtikçe Osmanlı dâhilinde gelişip “İttihat ve Terakki” adını alan cemiyet, ileride
partiye dönüşmüş ve 1908 seçimlerinde baskısını göstererek resmen iktidar partisi olmuştur. Parti olmak suretiyle
legal hale gelen oluşumun gayesi memlekette tek söz sahibi olmaktır. Bu yolla siyasi programlarını hazırlayan İttihat
ve Terakki Fırkası, evvela kendisinin memleket dâhilinde “hürriyeti” getiren kahramanlar olarak tanınmasına sebep
olmuş, Osmanlı’da Sultan II. Abdülhamit’in uyguladığı sansüre son vermek suretiyle “kurtarıcı” misyonuna devam
etmiştir. Lakin çok geçmeden İttihatçılara karşı Serbesti Gazetesi başyazarı Hasan Fehmi Bey gibi muhalefet
girişimleri olmuştur. Hasan Fehmi Bey az zaman sonra 6 Nisan 1909 tarihinde kurşunlanmak suretiyle vefat etmiştir.
Bu cinayetin müsebbibi olarak ise İttihatçılar görülmüştür. İttihatçılar, kendilerine karşı memlekette gelişen kitlesel
muhalefeti sezerek ona göre yeni politikalar üretmeye çalışmışlardır. Bu olayların üzerinden çok geçmeden ise 31
Mart Vakası meydana gelmiş, Derviş Vahdeti önderliğinde İstanbul’da ayaklanan halka bazı askerler katılınca
İttihatçılar, Selanik’te bulunan 3. Ordu ile İstanbul’a gelerek isyanı uzun süren uğraşlar sonucu bastırmıştır. İsyanın
bastırılmasından sonra memleket genelinde sıkıyönetim ilan edilmiş, başına da Mahmut Şevket Paşa getirilmiştir.
Sıkıyönetimin getirisi olarak ise Sultan II. Abdülhamit’in uyguladığına benzer sansür programı başlamış ve o
zamanın matbuatları bu sansürden nasibini almışlardır. Bu tedbirler yalnız sansürle de kalmamış, Meşrutiyet
aleyhine söz söyleyen kim varsa araştırılması için çalışmalara başlanmıştır. Bu siyasi ortamda soruşturma geçiren
bazı kişiler arşiv belgeleri ışığında okuyucuya sunulmaya çalışılmıştır. Bu şahıslar arasında Müslüman, gayrimüslim
hatta akli melekesi yerinde olmayan kişiler arşiv belgeleri arasından özellikle seçilmiş, dönemin siyasi ve sosyal
havası okuyucuya en objektif şekilde sunulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Meşrutiyet, Sıkıyönetim, Sansür, Soruşturma

References

• Afyoncu, E.& Önal, A.& Demir, U., (2016) Osmanlı İmparatorluğu’nda askeri isyanlar ve darbeler. Yeditepe Yayınevi.
• Aslan, T., (2010). 31 Mart hadisesi üzerine vilayetlerde çıkan olaylar karşısında alınan tedbirlere ve askerî faaliyetlere dair yazışmalar. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 28, 1-26.
• Aykaç, Z. (2021). Cumhuriyetin devraldığı siyasi miras: 2. Meşrutiyet. Türkiyat Araştırmaları Enstiüsü Dergisi- Journal of Turkish Researches Instiute. 71, 635-652.
• Çavdar, T. (2019). Türkiye’nin Demokrasi tarihi (1839-2009), İmge Kitabevi Yayınları.
• Çaycı, M. Emin, (2009), Osmanlı basınında 31 mart olayı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Demir H. Fehmi, (2018), 2. Meşrutiyet döneminde serbesti gazetesi ve başyazarı Hasan Fehmi’nin misyonu, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Eryaman, A., (2021). Osmanlı Devleti’nde ki basın özgürlüğü konusunda Mebus Ohannes Varteks Efendi’nin düşünceleri (1908-1914). Tarih Araştırmaları Dergisi, 40(69), 345- 363.
• Geçer, K. Türker, (2012). Tarihten günümüze Türk ordusunda kullanılan rütbe sembolleri. Silahlı Kuvvetler Dergisi, 12, 68-85.
• Gökbayır, S. (2012). Gizli bir cemiyetten iktidara: İttihat ve Terakki Partisi’nin 1908 seçimleri siyasi programı. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 61-96.
• Olgun, K., (2012). Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda ara seçimler (1908-1912 Dönemi)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 28(82), 1-24.
• Özdilli, M. (2019). 1908 Seçimlerinde Tanin’in seçim kampanyası. VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, 1(4), 266- 317.
• Öztuna, Y. (2018), Osmanlı Devleti tarihi – 1 Siyasi tarih, Ötüken Neşriyat.
• Safi, İ., (2018). II. Meşrutiyet döneminde siyasal iktidarın toplumsal muhalefete bakış açısı: Hasan Fehmi Bey suikastı ve muhalefetin tasfiyesi. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 268-286.
• Sarıbal, İ., (2023). Osmanlı’nın son döneminde aydın bir subay Nazif Paşa. History Studies, 15(3), 437-450.
• Semiz, Y. (2014). İttihat ve Terakki ve Türkçülük politikası”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 217-244.
• Ziya Şakir (2019). İttihatçılar döneminde muhalefet – Nasıl doğdu, nasıl yaşadı, nasıl öldü, Akıl Fikir Yayınları.
• Tanör, B. (2010). Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri (1789–1980), Yapı Kredi Yayınları.
• Vatandaş vd., (2008). Yüzüncü yılında 2. Meşrutiyet, ed. Asım Öz, Pınar Yayınları.
• Yener, T. (2014). Birinci Dünya Savaşı ve Osmanlı İmparatorluğu, İnkılap Kitabevi.