The Effect of Oral Culture on Written Culture in The Example of Armenian "Asvas"

Year 2023, Volume: 7 Issue: 2, 563 - 567, 26.10.2023

İ. Hakkı Aksoyak

https://doi.org/10.31465/eeder.1288045

Abstract

“As u Pas”, which means “Allah” in Armenian and mentioned in the story of Aslı ile Kerem, does not appear very often in Ottoman Turkish texts. However, the word found its place in the 10th grade Turkish Language and Literature textbook in the 20th century through the story of Aslı and Kerem. By scanning the written sources, it was determined that the word was first mentioned in Keşfî's work Hüsnü Dil. The source of Hüsn ü Dil is the Persian poet Fettahî's work Hüsn ü Dil (written 886 / 1481). Other “Hüsn ü Dil” translations were also searched, but this word could not be found. Gedizli Keşfî translated the word "Asvas" into his work by hearing it from the spoken language. The second witness for the word is Fehim's Bahr-i Tavil. Fehim, in Bahr-i Tavil; By making Arabs, Albanians, Armenians, Greeks, Jews, Tatars, Turks and Persians speak from his own dialect, he gets the words from the people's mouth into his work. The last examples of the word are minstrel Bayburtlu Celâlî's Divan and the Story of Aslı and Kerem, and it is seen that the word "Asvas" maintains its continuity in the language through folk literature products.

Keywords

Asvas, Allah, Armenian Language, The Story of Aslı and Kerem, Hüsn ü Dil

Ermenice “Asvas” Sözcüğü Örneğinde Sözlü Kültürün Yazılı Kültüre Etkisi

Abstract

Aslı ile Kerem Hikâyesi’nde geçen ve Ermenice “Allah” anlamına gelen “As u Pas”, Osmanlı Türkçesi metinlerinde çok sık geçmez. Ancak kelime 20. Yüzyılda 10. sınıf Türk Dili ve Edebiyatı ders kitabında Aslı ile Kerem Hikâyesi vasıtasıyla kendine yer bulabilmiştir. Yazılı kaynakların taranmasıyla kelimenin ilk kez Keşfî’nin Hüsn ü Dil adlı eserinde geçtiği tespit edilmiştir. Hüsn ü Dil’in de kaynağı İran şairi Fettahî’nin Hüsn ü Dil (yazılışı 886 / 1481) adlı eserdir. Diğer “Hüsn ü Dil” tercümeleri de taranmış ancak bu kelime bulunamamıştır. Gedizli Keşfî, “Asvas” kelimesini, sözlü dilden duyarak eserine aktarmıştır. Kelimeye dair ikinci tanık Fehîm’in Bahr-i Tavîli’dir. Fehîm, Bahr-ı Tavîli’nde; Arap, Arnavut, Ermeni, Rum, Yahudi, Tatar, Türk, Acem’i kendi ağzından konuşturarak halk ağzından kelimeleri eserine almış olur. Kelimenin son görüldüğü örnekler de halk şairi Bayburtlu Celâlî’nin Divanı ile Aslı ile Kerem Hikâyesi olup “Asvas” kelimesinin halk edebiyatı ürünleri vasıtasıyla dilde devamlılığını sürdürdüğü görülmektedir.

Keywords

Asvas, Allah, Ermeni Dili, Aslı ile Kerem Hikâyesi, Hüsn ü Dil

References

• Açıl, B. (2010). On Altıncı Yüzyıla Ait Alegorik Bir Eser: Muhyî’nin Hüsn ü Dil’i. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Boğaziçi Üniversitesi: İstanbul.
• Ayan, Ü. (1987). Lami’î Çelebi’nin Hüsn ü Dil’i (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi: Ankara.
• Çakır, M. (1999). Âhî'nin Hüsn ü Dil’i, Metin ve İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Fatih Üniversitesi. İstanbul.
• Dankoff, R., A. Kut, T, Weitenberg, J.J.S (1996). The Versified Armenian-Turkish Glossary by Kâlâyî. Cleveland State University. 21.
• Orta Öğretim Türk Dili ve Edebiyatı 10 Ders Kitabı (2021). (Haz. Filazi, G., Çuhadar S. vd.) Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kaplan, Y. (2016). “Fehîm-i Kadîm’in Bahr-ı Tavîl’i”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi S 16. s. 167-176.
• Köksal, M. F. (1996). “Türk Edebiyatında Hüsn ü Dil Mesnevileri ve Yenipazarlı Vâlî’nin Hüsn ü Dil Mesnevisi”. Türklük Bilimi Araştırmaları S 3, s. 91-126.
• Köksal, M. F. (1998). “Âhî’nin Hüsrev ü Şîrîn Mesnevisi”. Türklük Bilimi Araştırmaları S 6, s. 209-253.
• Köksal, M. F. (2003). Yenipazarlı Vâlî Hüsn ü Dil (İnceleme-Tenkitli Metin). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kubbealtı Lugati. “Sipas”. http://lugatim.com/s/sipas
• Lehçediz (Tarih ve Edebiyat Metinleri Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü). https://lehcediz.com/
• Şenel, A. (1998). Lâmi'î Çelebi Hüsn ü Dil, İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. Uludağ Üniversitesi: Bursa.
• Tatcı, M.ve Kurnaz, C. (2019). Bayburtlu Celâlî Baba’nın Şiir Dünyası. Bayburt: Bayburt Üniversitesi Yayınları.
• Uzun, O. (2018). Benli Hasan Çelebi Âhî -Hüsn ü Dil. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ardahan Üniversitesi: Ardahan.
• Üzgör, T. (1991). Fehîm-i Kadîm Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi. Ankara: AKM Yay.
• Yazar, S. (2009). “Gedizli Keşfî ve Hüsn ü Dil Tercümesi. “Türklük Bilimi Araştırmaları”. 245-286.