Yapılan Çalışmalar ve Sözlü Kaynaklar Işığında Köroğlu-Tokat İlişkisi

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 222 - 248, 23.03.2025

Muhammed Avşar

https://doi.org/10.31465/eeder.1610236

Abstract

Türk destancılık geleneğinin başyapıtlarından biri olan Köroğlu Destanı, Orta Asya’dan Balkanlara kadar bütün Türk coğrafyasının ortak değeridir. Batı versiyonlarında daha çok halk hikâyesi, Doğu versiyonlarında ise destan olarak değerlendirilen Köroğlu’nun gerçek kimliği, yaşadığı coğrafya ve hayatıyla ilgili veriler birkaç belge dışında yetersizdir. Köroğlu’yla ilgili bilinenler, genelde destandaki kollardan ve sözlü gelenekten günümüze yansıyanlardır. Köroğlu destanı yüzyıllardır dilden dile aktarılırken çağın sosyal, kültürel ve coğrafi koşullarından; aktarıcıların dil, din, yaşayış ve inanış özelliklerinden etkilenmiştir. Bu da Köroğlu destanının çeşitli varyantlarının oluşmasına ve destanın daha karmaşık bir hâl almasına neden olmuştur. En başta da Köroğlu’nun yaşadığı coğrafyayla ilgili farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Batı versiyonlarında Köroğlu’nun yaşadığına inanılan coğrafyalardan biri de Tokat olup gerek destanlarda, gerek sözlü gelenekte, gerek yapılan araştırmalarda bunu destekleyen pek çok veriye rastlanmıştır. Bu verilerden hareketle, çalışmada Köroğlu-Tokat ilişkisinin ortaya konması amaçlamıştır. Bu doğrultuda Tokat-Köroğlu ilişkisini destekleyen tarihî, coğrafi, kültürel ve ekonomik temellere değinilmiş; sözlü ve yazılı kaynaklardan elde edilen veriler bir araya getirilmiştir. Köroğlu’yla ilgili ayrıntılı bir literatür taraması yapılmış; önemli kitap, makale, tez ve vb. kaynaklar incelenmiştir. Ayrıca alan araştırması yöntemiyle, sözlü gelenekte Köroğlu’nun Tokat’taki varlığını tespit etmek amacıyla görüşme yönteminden yararlanılmıştır. Bu şekilde, Tokat-Köroğlu ilişkisi bir bütün hâlinde ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Köroğlu, destan, Tokat, Çamlıbel, sözlü ve yazılı kaynaklar

Köroğlu-Tokat Relationship in the Light of Studies and Oral Search

Abstract

Köroğlu Epic, one of the masterpieces of Turkish epic tradition, is the common value of the whole Turkish geography from Central Asia to the Balkans. The data on the real identity, geography and life of Köroğlu, who is mostly considered as a folk tale in Western versions and as an epic in Eastern versions, are insufficient except for a few documents. What is known about Köroğlu is generally what is reflected from the stories of the epic and oral tradition. While the Köroğlu epic has been passed from language to language for centuries, it has been influenced by the social, cultural and geographical conditions of the age and the language, religion, life and belief characteristics of the transmitters. This has led to the formation of various variants of Köroğlu epic and the epic has become more complex. At the very beginning, different views have emerged about the geography where Köroğlu lived. One of the geographies where Köroğlu is believed to have lived in the Western versions is Tokat, and many data supporting this have been found in both epics, oral tradition and researches. Based on these data, the study aims to reveal the Köroğlu-Tokat relationship. In this direction, the historical, geographical, cultural and economic foundations supporting the Tokat-Köroğlu relationship were mentioned and the data obtained from oral and written sources were brought together. A detailed literature review on Köroğlu has been made; important books, articles, theses, etc. sources have been analysed. In addition, with the field research method, the interview method was used to determine the presence of Köroğlu in Tokat in the oral tradition. In this way, Tokat-Köroğlu relationship was tried to be revealed as a whole.

Keywords

Köroğlu, epic, Tokat, Çamlıbel, oral and written sources

References

• Abbaslı, İ.; Abdulla, B. (2005). Koroğlu, Baku: Şerk- Gerb.
• Adıgüzel, S. (2004) Gülü Bardağ İçinde, Tokat: THK Basımevi.
• Afyoncu, E. (2009). “Sokulluzâde Hasan Paşa”, İslam Ansiklopedisi, C. 37, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 366-368.
• Akdağ, M. (1963). Celâlî İsyanları, Ankara: A.Ü DTCF Yay.
• Akyoloğlu, İ. (2015). “Dörtdivan Türkmenlerinin Köroğlu Destanı ve Müziği”, Kümbet, S. 35, s. 13-16.
• Altınok, C. (1991). “Köroğlu”, Tokat Kültür Araştırma Dergisi, S.3, s.31.
• Bars, M.E. (2020). “Âşık Kimdir”, UHAD (3), S.4, s.168-193.
• Bayat, F. (2003). Köroğlu (Şamandan Âşıka, Alptan Erene), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bayat, F. (2009). Köroğlu Destanı, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bekki, S. (2015). “Köroğlu Keleşlerinden Köse Kenan’ın Evlenme Yolculuğu”, Turkish Studies (10) S. 8, s. 623-632.
• Birdoğan, N. (1996). Köroğlu, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Boratav, P. N. (1943). “Köroğlu’nun Tarihi Şahsiyeti”, III. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara.
• Boratav, P. N. (1969) Yüz Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Boratav, P. N. (1984). Köroğlu Destanı, İstanbul: Adam Yayınları.
• Boratav, P.N. (2002). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, haz. Koz, M. S., İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları
• Campbell, J. (2003). Doğu Mitolojisi Tanrının Maskeleri, çev. Emiroğlu, K., Ankara: İmge Kitabevi.
• Çetin, İ. (1998). “Türk Destan Kahramanları ve Köroğlu”, Milli Folklor, S. 39, s. 46- 52.
• Çobanoğlu, Ö. (2007). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Ankara: Akçağ
• Çobanoğlu, Ö. (2010). “Köroğlu ve Halk Felsefesi”, I. Uluslararası Köroğlu, Bolu Tarih ve Kültür Sempozyumu (17-18 Ekim 2009) Bildirileri, ed. Yaman, A. vd., Ankara: Bolu Halk Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Duymaz, A. (2014). “Köroğlu’nun Epik Mekânı Çamlıbel”, Köroğlu Kitabı, haz. Koz, S. M, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ekici, M. (2004). Türk Dünyasında Köroğlu, Ankara: Akçağ.
• Gökalp, Z. (1331). “Eski Türklerde İçtimai Teşkilat ile Mantıki Tasnifler Arasındaki Tenazur”, Milli Tetebbular Mecmuası, I, III, 447.
• Gürdere, M. (2016). “Köroğlu ve Tokat”, Kümbet. S. 41, s. 9- 14.
• Hanilçe, M. (2022). “Kaz Gölü”, Türkiye Turizm Ansiklopedisi, C.8, s. 318.
• Hanilçe, M. (2018). “Osmanlı Devleti’nin Bataklık Kurutma Uygulamalarına Bir Bakış: Tokat Kaz Gölü Örneği (1870-1892)”, Türk Dünyası Araştırmaları, C. XIX (235), s. 49-88.
• Hobsbawm, E. (1990). Haydutlar, çev. Taşkent, F., İstanbul: Logos Yayıncılık.
• Ismayılov, H. (2009). Koroğlu Destanı (Ali Kemali Arşivindeki Varyantlar), Bakı: Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası İnstitutu.
• İdrisi, H. (1992). Köroğlu Destanının Azeri Rivayeti Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Erzurum.
• Kaftancıoğlu, Ü. (1979). Köroğlu Kol Destanları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kahraman, S. A. (2010). Evliya Çelebi Seyahatnamesi V. Cilt I. Kitap, İstanbul: YKY Yayınları.
• Kaplan, M.; Bali, M.; Akalın, M. (1973), Köroğlu Destanı, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Karadavut, Z. (2018). “Köroğlu Destanında Hz. Ali”, IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018) Bildiriler Kitabı, Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları ve Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Kaya, D. (2018). Köroğlu ve Tokat- Çamlıbel, Tokat: Çamlıbel Belediyesi Yayınları.
• Kaya, D. (2023). Türk Dünyasında Köroğlu Kolları, Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları.
• Kaya, T. T. (2016). “Köroğlu’nun Yaşadığı Coğrafya ve Türk Coğrafyasında Köroğlu Anlatıcıları”, VI. Uluslararası Köroğlu Sempozyumu Bildiri Kitabı, ed. Yasa A. A.- Öztürk F., Bolu: AİBÜ BAMER Yayınları.
• Kaymakçı, S. (2013). Eskiçağda Kelkit Vadisi (Lykos), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Konya.
• Köprülü, M. F. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2004). Saz Şairleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2000). “Folklorda Yeni Yöntemler ve Köroğlu”, Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Önal, M. N. (2016). “Köroğlu Destanı’nın Türk Kültüründeki Yeri ve Önemi”, Kümbet, S. 41, s. 4-7.
• Özarslan, M. (2001). Erzurum Âşıklık Geleneği, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özdamar, F. (2019) Köroğlu’nun İran Türkleri Anlatmaları Üzerine Bir İnceleme, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İzmir
• Özen, K. (1998). “Köroğlu’nun Sivas Coğrafyası”, Bolu’da Halk Kültürü ve Köroğlu Uluslararası Sempozyumu Bildirileri. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yayınları.
• Özkan, İ. (1997). “Köroğlu Destanında Kahraman ve Atının Doğuşuyla İlgili Motiflerin Tahlili”. Türk Dili, S.549, s. 223-233.
• Öztelli, C. (1974). “Osmanlı Tarihine Adı Karışan Saz Şairi Koroğlu”, A.Ü. Türkoloji Dergisi, S. 136, s. 121-136.
• Sakaoğlu, S.; Alptekin, A. B. (2006). Türk Saz Şiiri Antolojisi (14-21. yüzyıllar), Ankara: Akçağ.
• Sümer, F. (1987). “Köroğlu, Kiziroğlu Mustafa ve Demircioğlu ile İlgili Vesikalar”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 46, s. 10-46.
• Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları
• Sümer, F.; Albayrak, N. (2002). “Köroğlu”, TDV İslam Ansiklopedisi 26. Cilt. Ankara: TDV Yayınları, s. 268- 270.
• Şimşirgil, A. (1990). Osmanlı Taşra Teşkilatında Tokat (1455- 1574), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi: İstanbul
• Tehmasib, M. (2005). Azerbaycan Destanları IV, Bakı: Lider Neşriyyat
• Tofik qızı, E. (2005). Koroğlu, Bakı: Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Folklor Institutu
• Togan, Z. V. (1931). “Türk Destanlarının Tasnifi”. Atsız Mecmua. S. 5, s. 102.
• Süme Çetindağ, G. (2011). Köroğlu Merkezli Hikâyelerin Sembolik Açılımı, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Elazığ.
• Yakıcı, A. (2007) “Halk Anlatılarında Yer Alan Köroğlu Tipleri ve Âşık Köroğlu’nun Bu Tipler Arasındaki Yeri”, Millî Folklor (76), s.113-123.
• Yavuz, S.; Şenel, M. (2013). “Yer Adları (Toponim) Terimleri Sözlüğü”, Turkish Studies. 8/8, s.2239-2254.
• Yeşildal, Ü.; Güzelderen, B.; Düzgün, F. (2024). “Shamanistic Rituals to Âşıks Performances: Symbolism of Summoning Spirits”, Religions, S.15, s.1-16.
• Yıldırım, D. (1989). “Köroğlu Destanı’nın Orta Asya Rivayetleri”, Milli Folklor (1) S. 4, s.10-11. Yönetken, H. B. (1966) Derleme Notları I, İstanbul: Orkestra Yayınları.
• URL-1:https://korumakurullari.ktb.gov.tr/Eklenti/54273,tokat-merkez-aktepe-koyu-muhtelif-parseller-aktepebolus-.pdf?0. Erişim tarihi: 28.11.2024
• URL2:https://www.google.com/maps/place/K%C3%B6ro%C4%9Flu+Da%C4%9F%C4%B1/@40.1999995,36.6500001,15z/data=!3m1!4b1!4m6!3m5!1s0x407c3522b26b9d89:0xe12cd414748ad3c0!8m2!3d40.2!4d36.6500001!16s%2Fg%2F1tlqngx9!5m1!1e4?entry=ttu&g_ep=EgoyMDI0MTEyNC4xIKXMDSoASAFQAw%3D%3D. Erişim tarihi: 25.11.2024
• URL-3: http://www.asikremzani.net. Erişim tarihi: 22.11.2024