Klasik Türk Edebiyatındaki Hazret-i Hatice Kıssaları Üzerine

Year 2025, Volume: 9 Issue: 2, 314 - 337, 27.10.2025

Selahattin Topbaş , Bahir Selçuk

Abstract

Türk edebiyatında Hz. Muhammed ile Hz. Hatice’nin evliliği, manzum, mensur veya manzum-mensur biçimlerde birçok eserde konu olarak işlenmiştir. Hz. Muhammed’in şefaatine nail olmak, insanlara faydalı olmak, dua almak gibi amaçlarla yazılan bu eserlerin kimi müstakil bir metin kimi ise bir eserin veya manzumenin bölümü hâlindedir. Konu üzerine özellikle son yıllarda birçok akademik çalışma yapılmış ve yapılmaya da devam edilmektedir. Çalışmanın amacı, şimdiye kadar tespit edilmiş olan, Hz. Muhammed ile Hz. Hatice’nin evliliğini anlatan metinleri gruplandırmak ve bu metinlerin kaynağına ulaşmaktır. Müstakil olarak çalışılmış bu metinlerin tasnifi ve ilgili metinlerin aslınının tespit edilmesi çalışmayı önemli kılmaktadır. Bu çalışma kapsamında Hz. Muhammed ile Hz. Hatice’nin evliliği hakkında yazılmış eserler önce tahkiye unsurlarından olay örgüsü dikkate alınarak içerik analizi ve mukayese yöntemiyle gruplandırılmış, sonra metinlerin kaynağı ile ilgili tespitlerde bulunulmuştur. Metinler, özellikle olay örgülerindeki farklılıklar dikkate alınarak dört gruba ayrılmış ve bu grupların birbirinden farklı tarafları özetlenmiştir. Dört gruba ayrılan metinlerin her biri müellif, müstensih, telif tarihi ve istinsah tarihi yönleriyle incelenmiştir. Çalışma neticesinde üç grup metnin kaynağına net bir şekilde ulaşılmış, bir grup metnin kaynağı mevcut bilgilerden hareketle tartışılmış, fakat bu grubun kaynağı ile ilgili kesin bir tespitte bulunulamamıştır.

Keywords

Hz. Muhammed , Hz. Hatice , evlilik , olay örgüsü , mukayese , tasnif

On the Stories of Hazret-i Hatice in Classical Turkish Literature

Abstract

In Turkish literature, the marriage of Hz. Muhammad and Hz. Hatice has been treated as a subject in many works in verse, prose or verse-prose forms. Written with the aim of attaining Hz. Muhammad's intercession, being beneficial to people, receiving prayers, some of these works are independent texts, while others are sections of a work or a poem. Many academic studies have been conducted on this subject, especially in recent years, and continue to be conducted. The aim of this study is to group the texts that have been identified so far, which tell about the marriage of Hz. Muhammed and Hz. Khadija, and to reach the source of these texts. The classification of these texts, which have been studied independently, and the determination of the original of the relevant texts make the study important. Within the scope of this study, the works written about the marriage of Hz. Muhammad and Hz. Hatice were first grouped by content analysis and comparison methods, taking into account the plot of the narrative elements, and then determinations were made regarding the source of the texts. The texts were divided into four groups, especially taking into account the differences in their plots, and the different aspects of these groups were summarized. Each of the texts divided into four groups is examined in terms of author, copyright date or scribe, copying date, and their authors and copyright dates are determined. As a result of the study, the sources of three groups of texts have been clearly reached and the sources of one group of texts have been discussed based on the available information, but no definitive determination has been made regarding the source of this group.

Keywords

Hz. Muhammad , Hz. Hatice , marriage , plot , comparison , classification

References

• Aktaş, Ş. (1991). Roman Sanatı ve Roman İncelemeye Giriş. 2. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Atik, A. (2009). Celîlî’nin Leylâ ve Mecnûn’u ve Nizâmî’nin Leylâ ve Mecnûn’u ile Karşılaştırması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü: İstanbul.
• Balkan, K. (2017). Ahmed Edirnevî Mevlid-i Nebevî İnceleme-Metin. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Gaziantep.
• Bulut, B. (2016). Âşık Paşa’nın Mevlidi İnceleme-Metin. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Çakır, O. (2016) Menkıbe-i Fahr-i Kâinat’ta Dinî ve Kültürel Unsurlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Çanakkale.
• Çelebioğlu, A. (1996). Muhammediye, İstanbul: MEB Yayınları.
• Çelebioğlu, A. (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yayınları.
• Çetin, N. (2005). Roman Çözümleme Yöntemi. 3. Baskı. Ankara: Öncü Kitap.
• Çetişli, İ. (2004). Metin Tahlillerine Giriş 2. 4. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dalkılıç, A. H. (2023). Darîr’in Siretü’n-Nebi’sinde Hz. Peygamber’in Hz. Hatice ile Evlilik Bahsi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Konya.
• Debreli, Z. G. (2018). Destan-ı Hadice (İnceleme-Metin-Sözlük). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Samsun.
• Demirel, Ş. (2017). Behiştî Heft-Peyker Mesnevisi. www.kulturturizm.gov.tr Erişim tarihi: 30.05.2025
• Eraslan, R. (2016). Manzume-i Haticetü’l-Kübrâ. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Sivas.
• Erkan, M. (1986). Sîretü’n-Nebî (Tercümetü’z-Zarîr) İnceleme-Metin. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Garip, S. (2010). Gulâmî’nin Dasitân-ı Hadicetü’l-Kübrâ Adlı Eseri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• İz, F. (1985) “Divan Nazım ve Nesri”. Büyük Türk Klasikleri 2/219-391. Ankara: Ötüken-Söğüt Yayınları.
• Kalkan, A. N. (2019). Menkıbe-i Fahr-i Kâinat/Hikâyet-i Hadîce (İnceleme, Metin ve Dil İçi Çeviri). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Kavruk, H.; Kadıoğlu, İ. (2017). Manzum Siyer-i Nebi. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları.
• Kızıltaş, M. (2020). “Gulâmî’nin Dâsitân-ı Hadîcetü’l-Kübra Adlı Eserinin Bilinmeyen İki Nüshası ve Diğer Nüshalarına Dair”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S.24, s. 95-113.
• Kiraz, S.; Bilgin, E. (2022). “Nesirden Nazma Aktarma Geleneği ve Abdî’nin Hz. Peygamber ile Hz. Hatice’nin Evlenmelerini Anlatan Mesnevisi: Hikâyet-i Tezvîc-i Sultân-ı Enbiya”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları. S. 25, s. 501-534.
• Korkmaz, A. (2023). “Hâzâ mevlûd-, şerif-i hadîcetü’l-kübrâ (Paris nüshası) ve özellikleri”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S. 13, s. 78-143.
• Köse, F. (2017) Yazarı Bilinmeyen Bir Hz. Hatice Hikâyesi (Tenkitli Metin-İnceleme). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Levend, A. S. (2015). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları. Mengi, M. (1995). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özerol, N.; Atlı, S. (2019). “Ebu Eyyüb el-Ensârî Hakkında Yazılmış Bir Hikâyenin Çeviriyazısı ve Tahlili.” Littera Turca Dergisi. C. 5. S. 3, s. 488-500.
• Öztürk, N. (2016). Yazarı Belli Olmayan Hazret-i Hatice Manzumesi Metin-Dil İncelemesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Kocaeli.
• Selçuk, B. (2019). Meşâkku’l-Uşşâk. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
• Soycan, A. (2018). Türk Edebiyatında Hz. Hatice ve Manzume-i Hazret-i Hadicetü’l-Kübra. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü: Konya.
• Tekin, M. (200). Roman Sanatı (Romanın Unsurları). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Topbaş, S. (2022). Türk Edebiyatında Hazret-i Katice Kıssaları (Metin-İnceleme). Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları.
• Topbaş, S.; Selçuk, B. (2019). “Hz. Peygamber’in Hz. Hatice ile Evliliğine Dair Bir Hikâye: Tezevvücü’r-resûl”, Littera Turca. S. 5, s. 752-780.
• Tursun, E. K. (2010). Hazâ Kitâb-ı Hadicetü’l-Kübrâ (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Bolu.
• Türkdoğan, M. G. (2008). Klasik Türk Edebiyatında Yusuf u Züleyha Mesnevileri Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Ünibersitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Erzurum.
• Uysal, M. (2010). Nikâh-nâme (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Konya.
• Yıldırım, A.; Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.