Türkmenlerde Kuyumculuk Sanatının ve Takıların Tarihî Gelişimi ve Türkmen Kadını

Year 2010, Volume: 10 Issue: 1, 23 - 34, 01.05.2010

Ahmet Dinç Ramazan Çakır

Abstract

Büyüklü küçüklü devletlerin yanında, imparatorluklar dahi kuran Türkmenler
geleneksel kültür anlayışının hakim olduğu bir medeniyetle binlerce yıllık geçmişe dayanan
halktır. Günümüz Türkmen toplumunda kültürün taşıyıcısı olan yaşlı kadın-erkeklere, kök
boyalı iplerle dokunan Türkmen halılarına ve “şay-sep” diye adlandırılan genellikle
gümüşten ve değerli taşlardan yapılan Türkmen takılarına büyük önem verilmektedir.
Bu makale iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, kuyumculuk zanaatının
tarihi gelişimi adı altında kuyumculuk terimi ve arkeolojik buluntular analiz edilmiştir.
Đkinci bölümde ise: Türkmen kadının sosyal statüsü ve kuyumculuk zanaatı üzerinde
durulurken, Türkmenlerin takıları ve motifleri detaylı bir şekilde incelenmiştir. Bu
çalışmanın amacı: Binlerce yıllık geçmişe sahip Türkmen halkının bilinen arkeolojik ve
etnografik kaynakların da ışığında, gelişmiş kuyumculuk sanatına sahip olduklarını tespit
ile, Türkmen kadınının el sanatlarıyla aile bütçesine katkı sağlarken, statü ve saygınlığının
taktığı takılarıyla nasıl belirlendiğini analiz etmektir. Türkmenistan’da 10 yılı aşan süre
zarfında öğretim görevlisi olarak bulunmamız ve her vilayeti değişik vesilerle defalarca
ziyaret etmemiz; bu konuyu detaylı ve yerinde inceleme imkanı sağladı. Bu çalışmamızda:
Merv, Daşoğuz, Köhneürgenç ve başkent Aşkabat’ta milli müzeler, kütüphaneler ve bizzat
ev ziyaretlerinde bulunduğumuz ev kütüphanelerinden faydalanıldı ve görüldü ki; her
Türkmen’in evi adeta birer kütüphanedir. Bunun yanında kuyumculuk sahasında araştırma
yapan akademisyenlerle birebir görüşmeler ve kendi gözlemlerimiz yoluyla bu
çalışmamızın zenginleşmesini hedefledik. Eski Türkmenlerin hayatında ayrı bir yeri olan
kuyumculuk sanatı kâbile hayatıyla başlar. Türkmen takıları sanat yönünden mükemmelliği
ve çeşitliliği; içerikleri bakımından ise dünyaya dağılmış farklı Türkmen boylarının
özelliklerini sergilediği, yapımında, işlenişinde, adlandırılmasında, nakışlarında, halkın
geçmiş tarihi, milli ve kültür özellikleri, ruh dünyası, dine bakış açısı, üreticilik kabiliyetini
yansıttığı sonucuna varılmıştır.

Keywords

Kuyumculuk, takı, Türkmen kadını, sosyal statü

Historical Development of The Work of Jeweler And a Piece of Jewelery on Turkmen And Turkmen Woman

Abstract

Turkmen who established big and small states, even empires have past regarding
thousands years with civilization based on traditional culture. In today's Turkmen
community the elderly men and women as bearers of culture give great importance
Turkmen carpets are weaved with the roots are processed with paint and Turkmen jewelry
is usually made of silver and precious stones called ‘şay-sep’ This article consists of two
main sections;
In the first section; we analyze the work of jeweler term under the name of the
work of a jeweler craft of historical development and archaeological finds. In the second
section; we studied Turkmen women's social status and the work of a jeweler craft. In
addition, jewelry and Turkmen motifs were examined in a detailed way. The purpose of this
study: It is to meet that Turkmen have the thousands of years of history with archaeological
and ethnographic sources, advanced jewelry art possessed and Turkmen women's
handicrafts contributed to the family budget and to meet relationship between Turkmen
woman’s status and piece of jewelery. We have been in Turkmenistan more than 10 years
as an instructor and in the meantime we visited all cities several times. This provided and
allowed us to research this issue. In this study: Libraries in Merv, Daşoğuz Köhneürgenç
and capital Ashgabad, national museums, personal libraries in houses were visited and
searched by us. In addition we aimed to talk face to face with academicians who are
interedted in the work of a jeweler and we had opportunity of observation. Finally, we talk
about Jewelery art which has crucial appreciation starts in the tribal life of Turkmen.
Turkmen piece of jewelry contains perfection and diversity on art, contents on different
turkmen tribe, national history and culture on processing, naming and production.

Keywords

The work of jeweler, jewelery, woman, social status