Keloğlan Tipinin Gagauz Masallarındaki Yansımaları

Year 2018, Volume: 18 Issue: 2, 542 - 569, 27.12.2018

Rabia Uçkun

Abstract

ÖZET

Türk dünyasının farklı coğrafyalarında
farklı isimlerle anılmasına rağmen, Keloğlan Türk sözlü kültür geleneğinin
temsilcisi ortak bir tip olarak karşımıza çıkmaktadır. Keloğlan tipinin tek
belirleyici özelliği kelliği değildir, karakter özellikleri bütünleşerek bir
tip haline gelmiştir. Bu makalede Keloğlan tipi, Keloğlan tipinin Gagavuz
masallarındaki yansıması, bu tipin adlandırılması, kökeni, genel özellikleri,
anlatma geleneğinde ve toplumdaki işlevleri dikkate alınarak değerlendirilmiş;
Gagauz masallarındaki Keloğlan tipinin Türk dünyası sözlü kültür geleneğindeki
yeri ve önemi üzerinde durulmuştur. Keloğlan tipi “kellik” ve “zekilik”
özelliklerine bağlı olduğu ortaya konmuş, Gagauz masallarında tipin
özellikleri, “kül ve ocak”la ilişkisi, yeni bir bakış açısıyla analiz
edilmiştir.

Gagauz Türkleri tarafından “Kelce,
Kelce-Külce, Külce, Kül Pepeleşkası, Delice” gibi adlarla anılan Keloğlan tipi,
“kül” ve “ocak”la da ilişkilidir. Bu nedenle tipin fiziki ve karakter
özellikleri, kahramanın yolculuğu (erginlenme süreci), sınanması, kelliğin,
ocak ve külün mitolojik bağlantısı, zıtlıklar, değişim ve dönüşüm bağlamında
değerlendirilmiştir.

Farklı
coğrafyalarda yaşanmasına ve farklı inanca sahip olunmasına (Gagauz Türklerinin
Hıristiyan olması gibi) rağmen, incelemeye çalıştığımız masallar, içinde yer
aldıkları, doğdukları kültürün birer aynası olarak Türk kültür kodlarını
geçmişten günümüze taşımakta ve “Kelce, Külce, Kül Pepeleşkası, Kelce-Külce,
Külcü, Delice” gibi adlar taşıyan millî bir tiple, Türk millî kimliğini
yansıtmaktadır.

Keywords

Anahtar kelimeler: kültür, masal, Türk, Gagauz

References

• KAYNAKÇAAlangu Tahir. “Keloğlan Masalları / Mitostan Kurtuluş – Gerçeğe Yöneliş”, Türk Dili (Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı), (207), Aralık, (1968): 458-469.
• Alangu, Tahir. Keloğlan Masalları. İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2009.
• Alsaç, Fevziye. “Keloğlan Tipine Pikaresk Anlatım Bağlamında Bir Bakış”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 12, 30 s.6
• Babaoğlu Nikolay. Masallar (Gagauz Halk Masalları). Kişinev, 1991.
• Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt, 2005.
• Bilkan, Ali Fuat. Masal Estetiği, İstanbul: Timaş, 2001.
• Bolat, Nursel. “Keloğlan Kimliğinde Türk Masalları Anlatısı: Propp Yönteminde Türk Masalları”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 6, 3 (2017): 202.
• Campbell, J. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu (Çeviren: S. Gürses). İstanbul: Kabalcı Yay., 2010.
• Dilek, İ. Altay Destanları-I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay., 2002.
• Duman, Mustafa. “Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler-Mit, Destan, Halk Hikayesi”, E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2017.
• Dursun, Aysun. “Keloğlan Masallarının Tespiti ve Tasnifi”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008: 373.
• Ergun, Pervin. “Altay Destanlarında ve Anadolu Türk Masallarında Tastarakay– Keloğlan”, Millî Folklor 68, (Kış 2005): 78-84.
• Frazer, James G. Altın Dal - Dinin ve Folklorun Kökleri-II. (Çev. Mehmet H. Doğan), İstanbul: Payel, 1992.
• Fromm, Erich. Rüyalar Masallar Mitler. İstanbul: Say, 2014.
• Harmancı, Meriç. “Keloğlan’ın Hilebazlığı”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 2 (2010).
• Harmancı, Meriç. “Türk Masallarında Keloğlan Tipi”. İzmit: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2010.
• İşankul, Cabbar. “Alpamış Destanı ve Dede Korkut Kitabı’ndaki Mitolojik Motifler”, (Akt.: Selami Fedakar), Millî Folklor 52 (2001): 65.
• Jung, Carl Gustav. Dört Arketip, (çev. Zehra Aksu Yılmazer), İstanbul: Metis, 2005.
• Kızıldağ, Hasan. Sembolik Bir Masal Okuması: Keloğlan İle Altın Bülbül. The Journal of Academic Social Science Studies (International Journal of Social Science) 67 (2018): 161-170.
• Moşkov, V. A. Nareçiya Bessarabskih Gagauzov, Proben Der Volkliteratur Der Turkıschen Stämme, X, Petersburg 1904.
• Ögel, Bahaeddin. “Keloğlan Masal Motifinin Eski Türk Kökenleri”, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri/ II. Cilt Halk Edebiyatı (1976): 265-268.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi II, Ankara: TTK, 1995.
• Ölçer Özünel, Evrim. “Kel Ata’dan Keloğlan’a ‘Hilebaz’ Dönüşüm” Millî Folklor 67 (2005): 47-52.
• Özcan, Tarık. “Modern Bir Öncü: Keloğlan”, Bilig 65 (2013): 247-258.
• Schimmel, A. Sayıların Gizemi (Çeviren: M. Küpüşoğlu). İstanbul: Kabalcı Yay., 1998.
• Sodzawıczny, Magdalena. “Türkiye Masallarında Şamanizm Öğeleri”, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilkent Üniversitesi, Ankara: Türk Edebiyatı Disiplininde Yüksek Lisans Derecesi., 2003.
• Soykan, Ömer Naci, “Ne ve Kim Soruları Karsısında İnsanın Halleri: Kimlik-Kişilik Sorununa Felsefi Bir Bakış”, Gelenekten Geleceğe Antropoloji, (haz. Belkıs Kümbetoğlu, Hande Birkalan Gedik), İstanbul: Epsilon Yayınları, 2005.
• Şahin, Halil İbrahim. “Kaz Dağlaronda Dağ, Ağaç ve Ocak Kültü Üzerine İnanış ve Uygulamalar”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11, 19 (2008): 116-126.
• Şimsek, Esma. “Masalların Sembolik Dili Bağlamında Keloğlan Tipi Üzerine Bir Değerlendirme” İtaki 1, 2, 2007: 61-73.
• Şimşek, E. “Türk Masallarının Millî Tipi: Keloğlan”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 11 (2017): 41-57.
• Taylor, Archer. “The Study of Cinderella Cycle.” A Casebook. Ed. Alan Dundes. Wisconsin: The University of Wisconsin Press, 1988.
• Thompson Stith, Motif Index of Folk-Literature, Bloomington, London: Indiana University Pres, Third Pringting, 1975.
• Uçkun Kocaaslan, Rabia, “Gagauz Masallarının Tip ve Motif Yapısı Bakımından İncelenmesi”, (Basılmamıs Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), 2003.
• Uçkun, Rabia. “Dede Korkut Kitabı’nda Erginleşme ve Bireyleşme Sürecinde Sınama Motifinin İşlevi”, E.Ü. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 15, 2, (2015): 29-42.Uraz, Murat. Türk Mitolojisi, İstanbul: Mitologya Yayınları, 1992.
• Yolan, Jane. “America’s Cinderella.” Cinderella A Casebook. Ed. Alan Dundes. Wisconsin: The University of Wisconsin Press, 1988.
• İnternet Kaynakları
• Chakraborty, Gargee. (2013). Representation of women in the folktales of the Rabhas and Garos. Gauhati: Gauhati Unıversity For The Degree Of Doctor Of Philosophy In The Department Of Folklore Research In The Faculty Of Arts. (Ph.D. Thesis). <http://hdl.handle.net/10603/116213 (21.10.2018)>
• Carus, Paul. (1900). “Religion In Fairy Tales- Miscellaneous”. The Open Court A Monthly Magazine, V. VXIV, London: Chicago The Open Court Publishing Company London Agents Kkgan Paul, Trebhch, Trübnbr & Co., Ltd.: 184-186.<http://www.iapsop.com/archive/materials/open_court/open_court_v14_1900.pdf (21.10.2018)>
• Martin, A. (2018). Dragon: Feras and Power. London: Reaktion Books. https://books.google.com.tr/books?id=iGVoDwAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=dragon:+fear+and+power&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjjhfSn8pXeAhWGjCwKHfRBDc0Q6AEIKDAA#v=onepage&q=ash%20raker&f=false (21.10.2018).