İngilizce Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişlik Ve Mesleki Sosyal Destek Düzeyleri Arasındaki İlişki

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 1, 93 - 121, 05.02.2023

Okan Gokhan , Remzi Kılıç

Öz

Günümüzde mesleki tükenmişliğin özelikle insanlarla sürekli ilişki hâlinde olan mesleklerde yaygın olarak görülen fiziksel, duygusal ve zihinsel boyutlara sahip bir sendrom olduğu göz önüne alındığında İngilizce öğretmenlerinin bu sendromu yaşamaları sadece kendi huzur ve sağlıklarını değil küresel ihtiyaçlara yönelik sağladıkları çok yönlü hizmetin niteliğini de etkilemekte ve İngilizce öğretiminin hem ulusal hem de uluslararası istenilen düzeyde yürütülmesine engel olabilmektedir. Bu düşünceden hareketle bu çalışmada İngilizce öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik ve mesleki sosyal destek düzeylerini tespit etmek, bu iki olgu arasında ilişki olup olmadığını saptamak ve tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından farklılaşma gösterip göstermediğini belirlemek amaçlanmıştır. Çalışma, ilişkisel tarama yöntemi kullanılarak yürütülmüştür. Araştırmanın çalışma grubunu kolay örnekleme yoluyla seçilen, 2016-2017 Eğitim öğretim yılında resmi ve özel ilk ve ortaöğretim kurum türlerinde görev yapan 508 İngilizce öğretmeni oluşturmaktadır. İngilizce öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerini ölçmek için Kaner vd. (2007) tarafından geliştirilen “Öğretmen Mesleki Tükenmişlik Ölçeği” ve sosyal destek düzeylerini ölçmek için Kaner (2007) tarafından geliştirilen “Öğretmen Mesleki Sosyal Destek Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde betimsel istatistik, korelasyon analizi, bağımsız gruplar için t-testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve TUKEY istatistiki yöntemleri kullanılmıştır. Araştırma sonucunda İngilizce öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin orta düzeyde, mesleki sosyal destek düzeylerinin orta düzeyde, mesleki tükenmişlik ve mesleki sosyal destek düzeyleri arasında ise orta düzeyde negatif yönlü anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Bu sonuç İngilizce öğretmenlerinin mesleki sosyal destek düzeyleri arttıkça mesleki tükenmişlik düzeylerinin azaldığını göstermektedir. İncelenen değişkenlerden ise kıdem yılı, eğitim durumu, görev yapılan kurum türü ve kurumun bulunduğu yerleşim yeri ile tükenmişlik düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuş ancak mezun olunan fakülte türü ile tükenmişlik arasında ise anlamlı bir ilişki olmadığı tespit edilmiştir. Elde edilen sonuçlar tartışılarak çeşitli öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mesleki tükenmişlik, sosyal destek, İngilizce öğretmenleri

The Relationship Between Burnout and Social Support Levels of English Teachers

Öz

Burnout is a syndrome with physical, emotional and mental dimensions, which is common especially in professions that are in constant contact with people. The fact that English teachers experience this syndrome affects not only their own peace and health, but the quality of the multifaceted service they provide for global needs, and it can prevent the execution of both national and international standards of education at the desired level. Based on this idea, the aim of this study was to determine the burnout levels and social support levels of English teachers, to determine if there is a relationship between these two phenomena and to determine if the burnout levels differ in terms of various variables. Relational Survey Model was used in the study. The participants of the study, selected by a convenience sampling method, consisted of 508 English language teachers working in public and private primary and secondary education institutions in 2016-2017 education year. Data were collected through “Teacher Job Burnout Questionnaire” which is developed by Kaner et al. (2007) and “Teacher Professional Social Support Questionnaire” which is developed by Kaner (2007). Descriptive statistics, the correlation analysis, t-test for independent groups, one-way (ANOVA) and TUKEY statistics were performed in the analysis of the data. The results show that burnout levels and social support levels of English teachers are moderate, and that there is a moderately negative correlation between job burnout and social support levels of the English language teachers. This result indicates that as professional social support levels of English teachers increase, their burnout levels decrease. Among the variables examined, it was seen there are meaningful correlations between professional seniority, education level, type of school and school’s settled area and burnout levels of teachers. On the other hand, there isn’t any meaningful correlation between graduation and burnout levels. The results are discussed, and some recommendations are presented.

Anahtar Kelimeler

Keywords: Burnout, social support, English teachers

Kaynakça

• Abdel-Halim, A.A. (1982). Social support and managerial affective responses to job stress. Journal of Occupational Behaviour. 3. 281-295. https://doi.org/10.1002/job.4030030403
• Adams, A. and Brindley, S. (2007). Teaching secondary English with ITC. Open University Press
• Akçamete, G., Kaner, S. ve Sucuoğlu, B. (2001). Öğretmenlerde tükenmişlik iş doyumu ve kişilik. Nobel Yayın
• Alkan, M.F. (2014). Ortaokul öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyi ve nedenleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Aydın Üniversitesi. İstanbul.
• Altay, M. (2007). Okul yöneticilerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri ile çok boyutlu algılanan sosyal destek düzeyleri arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi. Tokat.
• Ardıç, K. ve Polatçı, S. (2008). Tükenmişlik sendromu akademisyenler üzerine bir uygulama (GOU örneği). Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 10 (2). 69-96.
• Ardıç, K. ve Polatçı, S. (2009). Tükenmişlik sendromu ve madalyonun öbür yüzü: İşle bütünleşme. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 32. 21-46.
• Basım, N. ve Şeşen, H. (2006). Mesleki tükenmişlikte bazı demografik değişkenlerin etkisi: kamuda bir araştırma. Ege Akademik Bakış. 6 (2). 15-23.
• Başören, M. (2005). Çeşitli değişkenlere göre rehber öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi (Zonguldak ili örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karaelmas Üniversitesi. Zonguldak.
• Baysal, A. (1995). Lise ve dengi okul öğretmenlerinde meslekte tükenmişliğe etki eden faktörler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi. İzmir. Blazer, C. (2010). Teacher burnout. Information Capsule. Vol. 1004.
• Brouwers, A. and Tomic, W. (2000). A longitudinal study of teacher burnout and perceived self-efficacy in classroom management. Teacher and Teacher Education. Vol. 16. 239-253. https://doi.org/10.1016/S0742-051X(99)00057-8
• Brouwers, A., Evers, W.J.G. and Tomic, W. (2001). Self-efficacy in eliciting social support and burnout among secondary school teachers. Journal Of Applied Social Psychology. 31 (7). 1474-1491. https://doi.org/10.1111/j.1559-1816.2001.tb02683.x
• Byrne, J.J. (1998). Teacher as hunger artist: Burnout: its causes, effects and remedies. Contemporary Education. 69 (2). 86-91.
• Cemaloğlu, N. ve Şahin, D.E. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi. 15 (2). 465-484.
• Chapelle, C.A. (2003). English language learning and technology. John Benjamins
• Chauhan, D. (2009). Effect of job involvement on burnout. The Indian Journal of Industrial Relations. (44) 3.
• Cobb, S. (1976). Social support as a moderator of life stress. Psychomatic Medicine. 38 (5). 300-314. https://doi.org/10.1097/00006842-197609000-00003
• Cohen, S. (1988). Psychosocial models of the role of social support in the etiology of physical disease. Health Psychology. 7 (3). 269-297.
• Çivilidağ, A. (2003). Anadolu lisesi ve özel lise öğretmenlerinin iş tatmini, iş stresi ve algılanan sosyal destek düzeylerinin karşılaştırılmasına yönelik bir analiz. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi. İstanbul.
• Dalkılıç O.S. (2014). Çalışma Hayatında Tükenmişlik Sendromu – Tükenmişlikle Mücadele Teknikleri. (2. Basım). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Davison, J. and Dowson, J. (2002). Learning to teach English in the secondary school. Routhledge
• Demir, M.K. ve Kara, N. (2014). The burnout of primary school teachers who teach to the first classes. Journal of Theory and Practice in Education. 10 (2). 424-440.
• Deryakulu, D. (2005). Bilgisayar öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Eurasian Journal of Education Research. Vol 19. 35-53.
• Dilsiz, B. (2006). Konya ilindeki ortaöğretim okullarında çalışan öğretmenlerin tükenmişlik ve iş doyumu düzeylerinin bölgelere göre değerlendirilmesinin çok değişkenli istatistiksel analizi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi. Konya.
• Doğan, A., Demir, R. ve Türkmen, E. (2016). Rol belirsizliğinin, rol çatışmasının ve sosyal desteğin tükenmişliğe etkisi: devlet ve vakıf üniversitelerinde çalışan akademik personelin tükenmişlik düzeylerinin karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 30 (1).
• Dolunay, A.B. (2002). Keçiören ilçesi genel liseler ve teknik-ticaret-meslek liselerinde görevli öğretmenlerde tükenmişlik durumu araştırması. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 55 (1).
• Dolunay, A.B. ve Piyal, B. (2003). Öğretmenlerde bazı mesleki özellikler ve tükenmişlik. Kriz Dergisi. 11 (1). 35-48.
• Dunst, C. and Trivette, C. (1985). A guide to measures of social support and family behaviours. Monograph Number 1.
• Erol, R.Y. ve Bozo, Ö. (2012). Sosyal destek davranışları ölçeğinin uyarlama, güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Anatolian Journal of Psychiatry. Vol 13. 210-215.
• Freudenberger, H. (1974). Staff burnout. Journal of Social Issues. 30 (1).
• Friedman, I.A. (2000). Burnout in teachers: Shattered dreams of ımpeccable professional performance. Journal of Clinical Psychology. 56 (5.) 595-606. https://doi.org/10.1002/(SICI)1097-4679(200005)56:5<595::AID-JCLP2>3.0.CO;2-Q
• Gold, Y. and Roth, R.A. (1993). Teachers managing stress and preventing burnout. The professional health solution. The Falmer Press
• Göktepe, A.K. (2016). Eşini, işini, arkadaşını tüketirken tükenme. Tükenmişlik sendromu. Nesil Yayın
• Greenglass, E.R., Fiksenbaum, L., and Burke, R. J. (1995) Components of social support, buffering effects and burnout: Implications for psychological functioning. Anxiety Stress and Coping. Vol 9. 185-197. https://doi.org/10.1080/10615809608249401
• Greenglass, E.R, Burke, R.J. and Konarski, R. (1997). The impact of social support on the development of burnout in teachers: Examination of a model. Work & Stress. 11 (3). 267-278. https://doi.org/10.1080/02678379708256840
• Gündüz, B. (2005). İlköğretim öğretmenlerinde tükenmişlik. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 1 (1). 152-166.
• Gündüz, B. (2006). Öğretmenlerde tükenmişliğin akılcı olmayan inançlar ile bazı mesleki ve kişisel değişkenlere göre yordanması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 3 (26).
• Haberman, M. (2005). Teacher burnout in black and white. The New Educator. 1 (3). 153-175.
• House, J.S. (1981). Work stress and social support. Addison-Wesley Publications Company. Erişim tarihi: 16.04.2017 https://deepblue.lib.umich.edu/handle/2027.42/99210
• İslamoğlu, A.H. (2011). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. (2. Basım). Beta Yayın
• Kaner, S. (2007). Öğretmen mesleki sosyal destek ölçeğinin psikometrik özellikleri. (Yayımlanmamış Araştırma Raporu). Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Kaner, S., Şekercioğlu, G., ve Yellice Y.B. (2007, 14-16 Mayıs). Öğretmen mesleki tükenmişlik ölçeği geliştirme çalışması. I. Ulusal Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Kongresi. Ankara, Türkiye.
• Karasar, N. (2015). Bilimsel araştırma yöntemi. (28. Basım). Nobel Yayın Dağıtım.
• Karataş, H. (2009). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlikleri ve çok boyutlu algılanan sosyal destekleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi. İstanbul.
• Kaya, T. (2009). Rehber öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi (İstanbul ili örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi. İstanbul.
• Kayabaşı, Y. (2008). Bazı değişkenler açısından öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10 (20).
• Khan, F., Yusoff, R.M.D. and Khan, A. (2014). Job demands, burnout and resources in teaching a conceptual review. World Applied Sciences Journal. 30 (1). 20-28.
• Kırılmaz, A.Y., Çelen, Ü. ve Sarp, N. (2003). İlköğretimde çalışan bir öğretmen grubunda tükenmişlik durumu araştırması. İlköğretim-Online. 2 (1). Erişim tarihi. 14 Haziran 2017. http://ilkogretim-online.org.tr/index.php/io/article/view/2053
• Kinman, G., Wray, S. and Strange, C. (2011). Emotional labour, burnout and job satisfaction in UK teachers: the role of workplace social support. Educational Pyschology. 31 (7). 843-856.
• Koçak, R. (2009). Okul yöneticilerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 19 (1). 65-83
• Koralay, F. D. (2014). İlkokullarda görev yapan öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi. İzmir.
• Maslach, C. and Jackson, S.E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal Of Occupational Behaviour. Vol 2. 99-113.
• Maslach, C., Jackson, S.E. and Leiter, M.P. (1996). Maslach burnout inventory. (3rd ed.). Consulting Psychologists Press.
• Maslach, C. and Leiter, M. (1997). The truth about burnout: How organizations cause personal stress and what to do about it. (1st ed.). Jossey-Bass.
• Maslach, C., Schaufeli, W.B. and Leiter, M.P. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology. Vol 52. 397-422.
• Murat, M. (2000). Sınıf öğretmenlerinde 10 yıllık meslek sürecinde tükenmişliğin gelişiminin haritalanması ve bazı değişkenlere göre incelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi. Trabzon.
• Oğuz, E. ve Kalkan, M. (2014). Öğretmenlerin iş yaşamında algıladıkları yalnızlık ile sosyal destek düzeyleri arasındaki ilişki. İlköğretim Online. 13 (3). Erişim tarihi: 06 Nisan 2017, http://ilkogretim-online.org.tr/index.php/io/ article/view/2139.
• Otacıoğlu, S.G. (2008). Müzik öğretmenlerinde tükenmişlik sendromu ve etkileyen faktörler. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 9 (15). 103-116.
• Öktem, Ş. ve Yardımcı, F. (2010). Üniversite öğrencilerinin algılanan sosyal destek düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Anatolian Journal of Psychiatry. Vol 11. 228-234.
• Öztürk, H., Sevindik, F.N. ve Yaman, S.Ç. (2006). Öğrencilerde yalnızlık ve sosyal destek ile bunlara etki eden faktörlerin incelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 16 (1). 383-394.
• Peker, R. (2002). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin mesleki tükenmişliklerine etki eden bazı faktörler. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 15 (1).
• Pines, A.M. (2002). Teacher burnout: A psychodynamic existential perspective. Teachers and Teachin Theory and Practice. 8 (2). 121-140.
• Pines, A.M. and Zaidman, N. (2003). Gender, culture and social support: A male-female Israeli Jewish-Arab comparison. Sex Roles. 49 (11/12). 571-586.
• Polat, Ü. ve Kahraman, B.B. (2013). Yaşlı bireylerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve algılanan sosyal destek arasındaki ilişki. Fırat Tıp Dergisi. 18 (4). 213-218.
• Reevy, G.M and Maslach, C. (2001). Use of social support: Gender and personality differences. Sex Roles. 44 (7/8). 437-459.
• Sarros, A.M. (1989). Teacher burnout and its relationship to social support. (Unpublished doctoral thesis) The University of Melbourne. Australia.
• Silver, R.E., Goh, C.C.M. and Alsagoff, L. (2009). Language learning in new English contexts. Continuum International Publishing.
• Taşdan, M. ve Yalçın, T. (2010). İlköğretim okulu öğretmenlerinin algıladıkları sosyal destek ile örgütsel güven düzeyleri arasındaki ilişki düzeyi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri. 10 (4). 2569-2620.
• Tetik, S. (2011). Öğretim elemanlarının tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi: Salihli Meslek Yüksekokulu örneği. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 7 (13). 339-350.
• Torun, A. (1995). Tükenmişlik, aile yapısı ve sosyal destek ilişkileri üzerine bir inceleme. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi. İstanbul.
• Tunaboylu, M. (2015). İlkokul ve ortaokul öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri (İzmir torbalı ilçesi örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Okan Üniversitesi. İstanbul.
• Tümkaya, S. (1996). Öğretmenlerdeki tükenmişlik görülen psikolojik belirtiler ve başa çıkma davranışları. (Yayımlanmamış doktora tezi). Çukurova Üniversitesi. Adana.
• Walker, J.C. (1997). The relationship between social support and professional burnout among secondary school teachers ın northeast tennessee. (Unpublished Doctoral Thesis). Erişim tarihi. 22 Haziran 2017.http://dc.etsu.edu/etd/2988.
• Yıldırım, İ. (1997). Algılanan sosyal destek ölçeğinin geliştirilmesi güvenirliği ve geçerliği. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 13. 81-87.
• Yıldırım, S. (2007). Anaokulu öğretmenlerinde tükenmişlik düzeyi ve umutsuzluk düzeyleri arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi. İstanbul.
• Yıldız, E. (2012). Mesleki tükenmişlik ve rehber öğretmenler üzerine bir araştırma. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1 (33/37).
• Yungul, N.T. (2006). Sınıf öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin değerlendirilmesi. İstanbul ili örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi. İstanbul.
• Yüksel, B. (2009). Özel eğitim ve genel eğitim öğretmenlerinin tükenmişliklerine etki eden değişkenlerin irdelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Yüksel, B., Kaner, S. ve Güzeller, C.O. (2011). Öğretmenlerin mesleki yetkinlik, mesleki sosyal destek ve tükenmişlik ilişkisinin yapısal eşitlik modeli ile incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 11. 1-25.
• Zikmund, W. G. (1997). Business Research Methods (5th Ed). The Dryden Press.