KAYIT DIŞI EKONOMİNİN TÜRK VERGİ SİSTEMİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Year 2024, Volume: 6 Issue: 2, 20 - 38, 29.12.2024

Ezgi Altuntaş

https://doi.org/10.70506/eisrcdergi.1593008

Abstract

Kayıt dışı ekonomi, resmi veri bulunmayan veya yasa dışı faaliyetleri kapsayan bir olgudur. Bu durum, vergi kayıplarına ve ekonomik büyüme tahminlerinde sapmalara yol açmaktadır. Türkiye'de kayıtlı olmayan ekonominin yayılmasına zemin hazırlayan temel unsurlar arasında karmaşık vergi düzenlemeleri, yüksek vergi oranları, bürokratik engeller ve denetim eksiklikleri bulunmaktadır. Küçük ve orta ölçekli işletmelerin yaygınlığı, tarım ve hizmet sektörlerindeki belge eksikliği bu sorunu artırmaktadır. Kayıt dışı ekonominin boyutlarını belirlemek için uygulanan direkt (anketler, denetimler) ve endirekt yöntemler kullanılmaktadır. Türkiye, kayıt dışılıkla mücadelede stratejik planlar (2008-2025) ve teknolojik çözümler uygulamaktadır. Gelir İdaresi Başkanlığı, denetim mekanizmalarını geliştirirken, Mali Suçları Araştırma Kurulu gibi kurumlar mali suçlarla mücadele etmektedir.

Keywords

Vergileme, Kayıtlı Olmayan Ekonomi, Türk Vergi Sistemi.

Evaluation of the Informal Economy in Terms of the Turkish Tax System

Abstract

The informal economy refers to activities not recorded in official data or involving illegal practices. This phenomenon leads to tax losses and deviations in economic growth estimates. In Turkey, key factors contributing to the spread of the informal economy include complex tax regulations, high tax rates, bureaucratic hurdles, and insufficient oversight. The prevalence of small and medium-sized enterprises, along with the lack of proper documentation in the agriculture and service sectors, exacerbates the issue. Direct (surveys, audits) and indirect methods are employed to measure the scope of the informal economy. Turkey combats informality through strategic plans (2008–2025) and technological solutions. The Revenue Administration enhances its auditing mechanisms, while institutions like the Financial Crimes Investigation Board work to counter financial crimes.

Keywords

Taxation, Informal Economy, Turkish Tax System.

References

• Arıkan, Z. & İnneci, A. (2016). Vergilendirilebilir Gelir ve Gelir Vergisinde Üniter Yapıyı Bozan Uygulamalar. Sosyoekonomi Dergisi. 24 (30),11-28.
• Ay, A. & Sugözü, İ. H. & Erdoğan, S. (2014). Türkiye’de Vergi Yükünün, Enflasyonun ve Vergi Affı Beklentisinin Kayıt Dışı Ekonomiye Etkisi Üzerine Ampirik Bir Uygulama (1985-2012). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Dr. Mehmet YILDIZ Özel Sayısı, 23-32.
• Biçer, Y. (2006). Türkiye‟de Kayıt Dışı Ekonomiyi Önlemeye Yönelik Vergi Politikaları ve Değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Bilen, A. (2007). Kayıt Dışı Ekonomi ve Kayıt Dışı Ekonomiyi Önlemeye Yönelik Çabalar. Muhasebe ve Finansman Dergisi. 36,134-144.
• Cenikli, E. & Şahin, D. (2013). Türk Gelir İdaresinde Otomasyon Projeleri. İnternet Uygulamaları ve Yönetimi Dergisi. 4(1),37-52.
• Çakır, M. (2022). Gelir Vergisi Kanunu’nun Kayıt Dışı Ekonomi Açısından İncelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 53,201-214.
• Çetin, G. (2010). Bilişim Teknolojilerindeki Gelişmelerin Vergilemede Kayıt Düzeni ve Denetim Uygulamalarına Etkisi. Ekonomi Bilimleri Dergisi. 2(1),79-86.
• Demir, İ. C. & Küçükilhan, M. (2013). Vergi Mükelleflerinin Kayıt Dışı Ekonomi Algısı: Türkiye Üzerine Ampirik Çalışma. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 9(1), s.31-48.
• DPT. (2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Kayıt Dışı Ekonomi Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara.
• Erdinç, Z. (2016). Kayıt Dışı Ekonomi. Ankara: Seçkin Kitabevi.
• Erdinç, Z. (2016). Kayıt Dışı Ekonomi: İzlenen Politikalar ve Çözüm Önerileri Ankara: Seçkin Kitabevi.
• Erkuş, H. & Karagöz, K. (2009). Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi ve Vergi Kaybı. Maliye Dergisi. 156, 129-140.
• Gediz Oral, B. & Arpazlı Fazlılar, T. & Koç, Ö.E. (2015). Kayıt Dışı Ekonomiyi Önlemeye Yönelik Bir Öneri: Vergi Denetim Üst Kurulu. Süleyman Demiral Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 20(2), 119-149.
• Gelir İdaresi Başkanlığı (2009). Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadelede Eylem Planı 2008- 2010. Yayın 87.
• Gelir İdaresi Başkanlığı (2011). Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı 2011-2-13. Ankara.
• Gökçekuş, Ö. & Bagırzadeh, E. & Scribner, D. (2023). The Shadow Economy and Corruption in ECO Countries. Sosyoekonomi Dergisi. 31(58),179-190.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı, Gelir İdaresi Başkanlığı, Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı 2019-2021.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı, Risk Analizi Genel Müdürlüğü, Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Eylem Planı 2023-2025.
• Hepaksaz, E. & Hayrullahoğlu, B. (2011). E-Devlet Kapsamında VEDOP Uygulamaları ve E- Haciz. Sosyal ve Beşeri Bilimleri Dergisi. 3(2), 109-120.
• Ilgın, Y. (1999). Kayıt Dışı Ekonomi ve Türkiye’deki Boyutları. DPT Yayın No:2492. Ankara.
• Irmak, N. (2007). Reformların Uygulanabilirliği Bağlamında Büyük Mükellefler Vergi Dairesi. Vergi Raporu, 96,17-23.
• Işık, N. & Acar, M. (2003). Kayıt Dışı Ekonomi; Ölçme Yöntemleri, Boyutları, Yarar ve Zararları Üzerine Bir Değerlendirme. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 21,117-136.
• Kalaycı, C. & Kalan, E. (2017). Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele Politikalarının Analizi. Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi, 1(1), 17-34.
• Kalkınma Bakanlığı (2015). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) Kayıt Dışı Ekonominin Azaltılması Programı Eylem Planı.
• Kılıç, R. & Özçelik, Ö. (2006). Küresel Bir Sorun: Kayıtdışı Ekonomi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 16,337-358.
• Koç, N. & Koç, Ö.E. (2019). Kayıt Dışı Ekonomiye Yönelik Toplumsal Bakış: Bir Alan Araştırması. Vergi Raporu. 239, 66-86.
• Koç, Ö.E. & Taşova, A.B. (2024). Kara Paranın Aklanmasına Karşı Kamusal Mücadele: Masak Örneği. Turkuaz Uluslararası Sosyo-Ekonomik Stratejik Araştırmalar Dergisi. 6(1),84-99.
• Mali Suçları Araştırma Kurulu, https://masak.hmb.gov.tr/gorev-ve-yetkiler, Erişim Tarihi: 19 Kasım 2024.
• Mali Suçları Araştırma Kurulu, https://masak.hmb.gov.tr/misyon-vizyon, Erişim Tarihi: 19 Kasım 2024.
• Metin, A. & Erdem, R. (2020). Sağlık Sektöründe Kayıt Dışı Ekonomi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi. 11 (28), 931-945.
• Öçal, M. & Şenel, D. (2021). Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdamın Bölgesel Analizi. Çalışma ve Toplum Dergisi. 1,1201-1232.
• Önder, İ. (2000-2001). Kayıt Dışı Ekonomi ve Vergileme. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. No: 23-24, 241-254.
• Öztürk, Ö. F. & Şaşmaz, M.Ü. & Bayar, Y. & Odabaş, H. (2019). Türkiye’de Başlıca Ekonomik Değişkenlerin Vergi Gelirleri Üzerindeki Etkisi. Sayıştay Dergisi, 30(115),37-55.
• Resmî Gazete (2005) 5345 Sayılı Gelir İdaresi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun. Sayı 5345.
• Resmî Gazete. (2024). Yükseköğretim Kurumları Öğrenci Disiplin Yönetmeliği. Sayı: 33344. https://www.resmigazete.gov.tr/
• Sarılı, M. A. (2002). Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonominin Boyutları, Nedenleri, Etkileri ve Alınması Gereken Tedbirler. Bankacılar Dergisi. 41,32-50.
• Şahin, S. (2023). Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi Kaynaklı Vergi Kaybının Önlenmesi Açısından Bankacılık Sisteminin Değerlendirilmesi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 19(1),195-214.
• Şengök, N. & Suiçmez, H. (2007). Kayıt Dışı Ekonomi ve Verimlilik. Verimlilik Dergisi Cilt 1,1-22.
• Tanzi, V. (1983). The Underground Economy. Finance and Development. 20(4), 10-13.
• Trading Economics, Türkiye Yolsuzluk Endeksi, https://tr.trad2ngeconom2cs.com/turkey/corrupt2on-2ndex , Erişim Tarihi: 17 Kasım 2024.
• Tuğay, O. (2008). Kurumlar Vergisi Oranındaki İndirimin Kayıt Dışı Ekonomiye Etkisi: Göller Bölgesinde Bir Araştırma. Vergi Raporu. 104,13-18.
• Uğur, A. & Altundağ, E. (2021). Türkiye Cumhuriyeti’nde Yol Vergisi Uygulamalarının Sosyo-Ekonomik Sonuçları. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi. 7(1), 171-191.
• Ülgen. A. O. (2022). Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadelede Vergi Kültürünün Önemi. Dokuz Eylül Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İktisat Ana Bilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi.
• Yanici Erdal, İ. Ö. (2019). Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdam ve Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele Politikaları. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16,225-246.
• Yıldıran, M. (2023). Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonominin Büyüklüğü ve Vergi Kaybı (2005-2023. Emek ve Toplum Dergisi. 3(34),335-351.
• Yoruldu, M. & Turan, G. (2024). Akaryakıta Bağlı Vergi Kaçakçılığı Suçunun Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Raporları Kapsamında İncelenmesi. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 17(1), 13-33.