“Âsâr-I Atîka”: The First Original Term For Defining Cultural Heritage in Turkey

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 1, 8 - 14, 27.03.2018

Mustafa Önge

Öz

            The term “âsâr-ı atîka” is the first original term that was used to define the objects and edifices, which are considered to have historical and artistic values in Ottoman and then Republican Turkey. And it has therefore a special importance in the history of heritage conservation of Turkey. In the Ottoman Empire during the Tanzîmat period, the first developments in conservation practice emerged as a requirement for the Empire, the heritage of which was pillaged by European countries. This situation also made it necessary to define the valuable objects and edifices with a common word and the term âsâr-ı atîka came into use in this process. The emphasis on historical and aesthetic values, which had been put in the context of the meaning of the term, reflections the understanding of cultural heritage in its period. The term âsâr-ı atîka was also used to name the first legislation on heritage conservation in Turkey,Âsâr-ı Atîka Nizâmnamesi, in the text of which the explanation of the term with related examples, was given. This first legislation was updated three times and these updates and developments on it indicate the improvements in Ottoman state’s way of acting on heritage conservation. In the Republican period, the term eskieser was used in place of âsâr-ı atîka, and it remained extensively in use till 1970’s, with the updated Turkish version of the 1906 dated, latest Âsâr-ı atîka Nizâmnamesi, which was inherited from the Ottoman Empire.

             Keywords; Âsâr-ı Atîka, Eski Eser, Heritage Conservation, Conservation Terminology, Osman Hamdi Bey

Kültür Mirasını Tanımlamak için Türkiye’de Kullanılan İlk Özgün Terim: Âsâr-I Atîka

Öz

            Âsâr-ı atîka terimi, Osmanlı ve Cumhuriyet Türkiye’sinde, tarihi ve sanatsal öneme sahip nesneleri ve yapıları tanımlamak için kullanılan ilk özgün terimdir ve dolayısıyla kültür mirasını koruma tarihinde özel bir öneme sahiptir. Tanzimat döneminde koruma ile ilgili ilk uygulamalar, kültür mirası Avrupa ülkeleri tarafından yağmalanan Osmanlı İmparatorluğu için devlet malını korumaya yönelik bir gereksinim olarak ortaya çıkmıştır. Bu durum değerli nesnelerin ve yapıların ortak bir terim ile ifade edilmesini gerekli kılmış, ve bu süreçte âsâr-ı atika terimi kullanılmaya başlanmıştır. Terimin anlamı bağlamında tarihi ve estetik değerlere yapılan vurgu döneminin koruma anlayışını yansıtmaktadır. Âsâr-ı atîka terimi, metninin içerisinde terimin örnekleriyle açıklandığı, Türkiye’nin kültür mirasının korunması ile ilgili ilk kanuni düzenlemesi olan Âsâr-ı Atîka Nizamnamesi’ne de adını vermiştir. Bu nizamname üç defa güncellenmiş olup, bu güncellemeler ve geliştirme çalışmaları, Osmanlı hükümetinin koruma alanındaki eylemlerinin bir göstergesi niteliğindedir. Cumhuriyet döneminde âsâr-ı atîka terimi yerine “eski eser” terimi kullanılmış ve bu terimin kullanımı, Osmanlı İmparatorluğu’ndan miras kalan 1906 tarihli Âsâr-ı Atîka Nizamnamesi’nin günümüz Türkçe’sine uyarlanmış versiyonu ile birlikte 1970’li yıllara kadar yoğun olarak sürmüştür.

             Anahtar kelimeler; Âsâr-ı Atîka, Eski Eser, Kültürel Mirasın Korunması, Koruma Terminolojisi, Osman Hamdi Bey

Kaynakça

• Alsaç, Ü., 1992. Türkiye’de Restorasyon, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Akozan, F., 1977. Türkiye’de Tarihi Anıtları Koruma Teşkilâtı ve Kanunlar, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, İstanbul.
• Arseven, C. E., 1953-1958. Eski Eserler, Sanat Ansiklopedisi, 5 cilt, Maarif Basımevi, İstanbul; 531-535.
• Âsar-ı Atika (Eski Eserler) Nizamnamesi, 1966. Milli Eğitim Basımevi, Ankara.
• Celâl Esâd (Arseven), 1926. Sanat Kamusu, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• Çal, H., 2009, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Müzeler, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt:7, Sayı:14, Bilim ve Sanat Vakfı Türkiye Araştırmaları Merkezi, İstanbul; 315-333.
• Çal, H., 1997. "Osmanlı Devleti’nde Âsâr-ı Atîka Nizamnâmeleri." Vakıflar Dergisi, 26, V.G.M., Ankara; 391-400.
• Devellioğlu, F., 2000. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara.
• Eldem, E., 2010. Osman Hamdi Bey Sözlüğü, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul.
• Eyice, S., 1985. Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 6. Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul; 1596-1603.
• Kantarcıoğlu, S., 1998. Türkiye Cumhuriyeti Hükümet Programlarında Kültür, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara.
• Madran, E., 2004. Osmanlı İmparatorluğu’nun Klasik Çağlarında Onarım Alanının Örgütlenmesi, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Ankara.
• Madran, E., 2002. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Tutumlar ve Düzenlemeler: 1800-1950, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Ankara.
• Madran, E., 2000. Türkiye Cumhuriyeti’nin 75. Yılında Kültürel Varlıkların Korunması, Türkiye Cumhuriyeti’nin 75. Yılında Bilim ‘Bilanço 1923-1998’ Ulusal Toplantısı, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara; 223-252.
• Madran, E., 1996. Osmanlı Devleti’nde Eski Eser ve Onarım Üzerine Gözlemler, Belleten, C.XLIX, S.195, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara; 503-543.
• Mustafa Sami Efendi, 1996. Avrupa Risâlesi, (haz. Remzi Demir), Gündoğan Yayınları, Ankara.
• Muşmal, H., 2009. Osmanlı Devleti’nin Eski Eser Politikası, Kömen Yayınları, Konya
• Ortaylı, İ., 1985. Tanzimat’ta Vilayetlerde Eski Eser Taraması, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 6. Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul; 1599-1600.
• Önder, M., 1995. Antika ve Eski Eserler Kılavuzu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara
• Seyitdanlıoğlu, M., 1996. Sadık Rıfat Paşa ve Avrupa’nın Ahvaline Dair Risalesi, Liberal Düşünce, (3) 115-124.
• Shaw, W. M. K., 2004. Osmanlı Müzeciliği, İletişim Yayınları, İstanbul
• Şimşek, F., Dinç, G., 2009. XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Eski Eser Anlayışının Doğuşu ve Bu Alanda Uygulanan Politikalar, U.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:10, Sayı:16, Uludağ Üniversitesi, Bursa, 101-127.
• Turani, A., 2000. Sanat Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul
• Yücel, İ., 2015. Suriye’de Fransız Mandası ve Asar-ı Atika Araştırmaları, 100. Yılında I. Dünya Savaşı Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara; 937-950.