Hurufilik Nedir?

Yıl 2011, Cilt: 4 Sayı: 2, 31 - 48, 08.07.2011

Hasan Hüseyin Ballı

Öz

Fazlullah-ı Hurüfî (ö. 796/1394) tarafından XIV. yüzyılda İran coğrafyasında kurulmuş olan Hurüfîlik, şahsına münhasır bir dini akım olarak gelişmiş, doğuda Hindistan batıda ise Anadolu ve Balkanlar'a kadar etki alanına sahip olmuştur. Fazlullah, kendinden önce de varolagelen harflere batınî anlamlar yükleme çabasını daha da ileri götürerek yeni bir sistematik kurmuştur. Ne var ki onun ölümünden bir müddet sonra Hurüfîlik, kendi müstakil yapısını koruyamamış, başka dini akımların içerisine nüfuz ederek varlığını devam ettirmiştir.

Bu makalede Fazlullah-ı Hurüfî'nin hayatı, eserleri ve görüşleri hakkında bilgi verildikten sonra Hurüfilik'in, İslam Mezhepleri Tarihi penceresinden bakılarak tanımlanması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

harf/huruf, hurufî, Fazlullah-ı Hurûfî, Hurûfîlik.

Kaynakça

• A. Bausani, “Hurûfiyya”, EI2., c. III, s. 600-601.
• Abdülmecid Firişteoğlu, Terceme-i Hâbnâme (yazma), Mevlana Mü- zesi, dem. no:2916.
• Aksu, Hüsamettin, Amir Gıyas al-Din Muhammed Al-Astarâbâdî ve İstivanamesi (basılmamış doktora tezi), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Kürsüsü, 1981.
• Aksu, Hüsamettin, “Fazlullah-ı Hurufî”, DİA., c. XII, s. 277-280.
• Aksu, Hüsamettin, “Firişteoğlu Abdülmecid”, DİA., c. XIII., s. 134- 135.
• Aksu, Hüsamettin, “Hurûfîlik”, DİA., c. XVIII, s. 408-412.
• Alparslan, Ali, Câvidân-name’nin Nesîmî’ye Tesiri (basılmamış do- çentlik tezi), 1967.
• Ayan, Hüseyin, Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Di- vanının Tenkitli Metni, I-II, Ankara, 2002.
• Bashir, Shahzad, Fazlullah Astarabadî and Hurufis, Oneworld, Oxfort, 2005.
• Bashir, Shahzad, “Enshrining Divinity: The Death and Memorializa- tion of Fażlallāh Astarābādī in Hurūfī Thought”, The Muslim World, 2000, V. 90.
• Bayat, Fuzuli, “Hurufilik Merkezleri ve Anadolu’da Hurufilik”, Ulus- lar arası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri, Anka- ra, 2004.
• Daftary, Farhad, “Klasik İsmaili İnancında Hz. Ali’nin yeri”, Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali, Ankara, 2005.
• Derviş Murtaza Bektâşî, Terceme-i Cavidanname-i Sağir/Dürrul- Yetîm (yazma), Mevlana Müzesi-Konya, kitap no: 203.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet, Bektaşi Şairleri ve Nefesleri, Kenan Mat- baası, İstanbul, 1944.
• Fazlullah-ı Hurûfî, Cavidannâme, İstanbul Millet Kütüphanesi, Ali Emirî, Farsça, no: 1000.
• Fığlalı, Ethem Rûhi, Çağımızda Îtikadî İslâm Mezhepleri, İzmir İlahi- yat Vakfı, İzmir, 2004.
• Gölpınarlı, Abdülbâkî, Hurufîlik Metinleri Kataloğu, Ankara, 1973.
• Gölpınarlı, Abdülbâkî, 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikat- ler, İstanbul 1969.
• Gölpınarlı, “Bektaşîlik- Hurûfîlik ve Fadl Allah’ın Öldürülmesine Düşülen Üç Tarih”, Şarkiyat Mecmuası-V, İstanbul 1963. Gölpınarlı, “Fadlallah-i Hurûfî’nin
• Wasiyyat-nama’si veya
• Wâsâyâ’sı”, Şarkiyat Mecmuası, II, İstanbul 1957.
• Gölpınarlı, Abdülbâkî, “Fadl Allah Hurufî”, EI2.
• “Hurûfîlîk”, İA, c. V/ l, s. 598-600.
• İşkurt Dede, Salâtnâme (yazma), İstanbul Millet Kütüphanesi, Ali Emirî, Farsça, no: 1043.
• Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara, 1991.
• Norris, H. T., "The Hurûfî Legacy of Fadlullah of Astarabad", The Heritage of Suftsm II: The Legacy of Medieval Persian Suftsm (1150-1500), 1999.
• Sehavi, Semsuddin Ebu'l-Hayr Muhammed b. Abdirrahman, ed- Davu'l-Lami’ li-Ehli'l-Karni't-Tasi’, Beyrut, trs.
• Usluer, Fatih, "Hurûfî Metinleri ile İlgili Bazı Notlar", Ege Üniversite- si Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 13, Ocak/Jan 2007.
• Uzun, Mustafa, “Ebced”, DİA., c. X, s. 6-70.
• Yurdagür, Metin, “Devir”, DİA., c. IX, s. 232.