Bir Osmanlı Vâizi Eğinli Rahmi Efendi’nin İman Meselesine Yaklaşımı

Year 2022, Volume: 15 Issue: 2, 580 - 605, 31.12.2022

Ahmet Selim Harputlu Mehmet Sever

https://doi.org/10.18403/emakalat.1191360

Abstract

Topluma temas edebilmenin ve kitlelerin bilincini yönlendirebilmenin en işlevsel araçlarından biri olan vaazlar, bünyesinde mev'iza türü anlatıların yanı sıra İslâmî ilimlerin kelâm, fıkıh, tefsir gibi sahalarına dair bilgiler ihtiva eden metinlere dayanılarak icra edilmektedir. Bu yönüyle vaazlar ve kendilerine kaynaklık eden metinler, bazı kanıların aksine halkın birtakım hikayelerle oyalandırıldığı, hurafelerle zihinlerinin iğdiş edildiği telifler değil, yazıldığı dönemin dini, iktisadi, içtimâi ve kültürel problemlerinin göz önünde bulundurulmasıyla kaleme alınıp, cemiyetin tasavvurunu sahih din inancı çerçevesinde şekillendiren başyapıtlardır. Bu çalışma 19. asır İstanbul vâizlerinden Eğinli Rahmi Efendi'nin (ö.1327/1909) vaazlarından müteşekkil Tefcîru't-tesnîm fî kalbin selîm isimli eserinin analizini konu edinmiştir. Bu minvalde Eğinli’nin modern düşünce ile yüzleşen Osmanlı Müslüman toplumunun müntesiplerine, bilmeleri zaruri olan kelâmi esasları vaaz kürsüsünden açıkladığı tespit edilmiştir.

Keywords

Kelam, İman, Küfür, Tevhid, Eğinli Rahmi Efendi

An Ottoman Preacher's Approach to the Issue of Faith: The Case of Eginli Rahmi Efendi

Abstract

The sermon, which is one of the most functional means of contacting society and directing the consciousness of the masses is delivered at the basis of texts that contain information about Islamic Sciences such as Theology, Fiqh, and Tafsir, as well as mawiza-type narratives. In this regard, the sermons and the texts they produce are not copyrights in which people are distracted by stories and neutered with superstitions. But masterpieces that shape the imagination of society within the framework of authentic religious belief, taking account into the religious, economic, social and cultural problems of the time in which they were written. This study analyses the work titled Tafjir al-tasnim fi qalb al-salim which consists of the sermons of Eginli Rahmi Efendi (d.1327/1909), one of the preachers of the 19th century in Istanbul. In this respect, the study concludes that Eğinli explained the essential theological principles from the pulpit to the followers of the Ottoman Muslim community who faced modern thought.

Keywords

Theology, Faith, Kufr, Tawhid, Eginli Rahmi Efendi

References

• Acat, Yaşar. “Eğinli Rahmî Efendi: Hayatı, İlmi Kişilıği ve Arap Diline Dair Kaleme Aldığı Eserleri”. Uluslararası Erzincan Tarihi Sempozyumu. 988-1005. Erzincan: Erzincan İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2019.
• Âlûsî, Numan b. Mahmud el-. Ğâliyetü’l-mevâiz. Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 2011.
• Askalânî, İbn Hacer el-. Lisânü’l-Mîzân. 7 cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî, 1971.
• Babanzade, Ahmed Naim. “Vâizler: Vâiz nedir?” Sırat-ı Müstakim [Sebilü’r-Reşad] 1/2 (21 Ağustos 1324), 22-23.
• Bauer, Thomas. Müphemlik Kültürü ve İslam. çev. Tanıl Bora. İletişim Yayınları, 3. Basım, 2020.
• Berkey, Jonathan P. “Preaching and the Problem of Religious Authority in Medieval Islam”. Muslim Preaching in The Middle East And Beyond. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2020.
• Büchner, Louis. Madde ve Kuvvet. çev. Baha Tevfîk - Ahmed Nebil. Dersaadet: Arsen, ts.
• Çavuşoğlu, Semiramis. “KADIZÂDELİLER”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/100-102. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
• Diğiroğlu, Filiz. “II. Abdülhamid Döneminde Dinî Yayıncılık: İslâmî Metinleri Kim Üretir?-II”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 54/54 (15 Haziran 2018), 1-44.
• Doğan, Recai. “Osmanlı’nın Son Döneminde Yaygın Din Eğitiminde Vaaz ve Vâizlik”. Diyanet İlmi Dergi XXXV/1, Özel Sayı (1999), 171-206.
• Ebu’l-Ferec İbnü’l-Cevzî. Telbîsü İblîs. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 2008.
• Ebu’l-Kemal. “Mesâil-i Dîniyyemiz ve Vâizler -I-”. İslâm Dünyası 15 (1331 1329), 234-236.
• Ebu’l-Kemal. “Mesâil-i Dîniyyemiz ve Vâizler -II-”. İslam Dünyası 16 (1331 1329), 247-249.
• Eşʿarî, Ebu’l-Hasen. Maḳālâtü’l-İslâmiyyîn ve İḫtilâfü’l-Muṣallîn. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2005.
• Feyerabend, Paul. Yönteme Karşı. çev. Ertuğrul Başer. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1996.
• Gümüşoğlu, Hasan. “Modernleşmenin Osmanlı Toplumunun İnanç Yapısı Üzerine Yaptığı Bazı Etkileri”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/16 (2010), 55-90.
• Gümüşoğlu, Hasan. Türk Modernizmi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2019.
• Harpûtî, Abdullatif. Abdullatif. çev. Ahmet Aslantürk. İstanbul: Eser Neşriyat, 1981.
• Hobevî, Osman b. Hasan el-. Dürretü’l-vâizîn. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniyye, 1313.
• Karaman, Hayreddin. “Vaaz Kaynaklarının Tavsif ve Tenkidi”. İslam’ın Işığında Günün Meseleleri. 1-3/391-408. İstanbul: İz Yayıncılık, 2002.
• Kârî, Ali el-. Şerhu’l-emâlî li Aliyyi’l-Kârî. İstanbul: Fazilet Neşriyat, ts.
• Katip Çelebi. Mizânü’l-Hak fî ihtiyâri’l-ahak. çev. Orhan Şaik Gökyay. İstanbul: MEB. Yayınları, 1993.
• Kur'ân Yolu. Erişim 20 Haziran 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Matüridi, Ebu Mansur el-. Kitabü’t-Tevhid. çev. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. İsam / İslam Araştırmaları Merkezi, 2003.
• Nesefi, Ebu’l Muin Meymun b Muhammed en-. Tabsıratü’l Edille fi Usuli’d-Din. ed. Hüseyin Atay - Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2012.
• Özcan, Tahsin. “Rahmi Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/423-424. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Rahmi Efendi, Eğinli Mehmed. Tefcîrü’t-tesnîm fî kalbin selîm. İstanbul: Fazilet Neşriyat, t.y.
• Sâlimî, Ebû Şekûr es-. et-Temhîd fî beyâni’t-tevhîd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2017.
• Sübkî, Tâcüddin es-. Mu‘îdü’n-Ni‘Am ve Mübîdü’n-Nikam. Kahire: Darü’l-Kütübi’l-Arabî, 1948.
• Şehbenderzâde, Ahmed Hilmi. Huzur-u Aklü Fen’de Maddiyyûn Meslek-i Dalaleti. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, 1974.
• Şeker, F. Mehmet. Osmanlı İslam Tasavvuru. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
• Şinâsi, İbrahim. Müntebehât-ı Eş’âr. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Şükrü, Mehmed. “Vâizlerimiz Hakkında Bir Kaç Söz”. Beyânü’l-Hak 7/174 (20 Ağustos 1328), 3052-3054.
• Taşköprizâde, Ahmed Efendi. Mevzûâtu’l-Ulum. 2 Cilt. Dersaadet: İkdam Matbaası, 1313.
• Yazıcı, Nesimi. “Tanzimat Dönemi Ramazanlarında Vaaz ve İrşad Hizmetleri Üzerine Değerlendirmeler”. Diyanet İlmi Dergi XLI/3 (2005), 105-116.
• Yeşil, Mahmut. Vaaz Edebiyatında Hadisler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• İlmiyye Sâlnâmesi. Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye: Matbaa-i Âmire, 1334.