Muhyiddîn İbnü’l-Arabî’nin Zâhirîliği

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 2, 702 - 721, 31.12.2024

Ali Osman Balcı

https://doi.org/10.18403/emakalat.1572621

Öz

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî (ö. 638/1240), mutasavvıf kişiliği, yazdığı eserler, ele aldığı konular ve hakkında yapılan değerlendirmelerle İslam düşünce tarihinde önemli bir yer edinmiştir. İbnü’l-Arabî’nin İslami ilimlerin farklı alanlarında ortaya koyduğu fikirler, yalnızca onu destekleyenler arasında değil, aynı zamanda muhalif çevrelerde de geniş bir şekilde tartışılmıştır. Gençlik yıllarında Endülüs’te aldığı eğitim, onun düşünce dünyasında derin izler bırakmıştır. Bu coğrafyada etkili olan Zâhirîlik mezhebi, onun ilmî birikiminde önemli bir yere sahip olmuştur. Bu durum, bazı kaynaklarda İbnü’l-Arabî’nin Zâhirî bir alim olarak nitelendirilmesine yol açmıştır. Ancak, İbnü’l-Arabî bu tür yaklaşımları reddetmiş, kendisini Zâhirî olarak tanımlayan görüşlere karşı çıkmıştır. Buna rağmen, eserlerinde zâhirî yönteme dayalı unsurların belirgin bir şekilde yer aldığı görülmektedir. Bu çalışmada, İbnü’l-Arabî’nin kendi eserleri ve hakkında yazılmış klasik ile modern kaynaklar temel alınarak, onun Zâhirîlik ile ilişkisi tarihsel ve kavramsal bağlamda ele alınmıştır. Özellikle, eserlerinde yer alan zâhirî bakış açısı incelenmiş ve bu yöntemin Zâhirîlik mezhebiyle bağlantısı farklı yönlerden ele alınmıştır. Çalışmada, karşılaştırmalı bir yöntem kullanılmış ve İbnü’l-Arabî’nin Zâhirîlik ile ilişkisinin niteliği tarafsız bir bakış açısıyla analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, İbnü’l-Arabî, Zâhirîlik, Zâhiriyye, Kıyas

Etik Beyan

Bu makale, “Endülüs’te İslam Mezhepleri” (Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023) başlıklı Doktora tezinden üretilmiştir.

The Zāhirīsm of Muhyiddīn Ibn al-ʻArabī

Öz

Muhyiddīn Ibn al-ʻArabī (d. 638/1240) holds a significant place in the history of Islamic thought due to his Sufi persona, the works he authored, the subjects he explored, and the evaluations made about him. The ideas put forward by Ibn al-'Arabī in different fields of Islamic sciences have been widely discussed, not only among his supporters but also within opposing circles. His education in Andalusia during his youth left a profound mark on his intellectual world. The influence of the Zāhirī school, which was prominent in this region, played a significant role in shaping his scholarly background. As a result, some sources have described Ibn al-'Arabī as a Zāhirī scholar. However, Ibn Ibn al-'Arabī rejected such approaches and opposed views that defined him as Zāhirī. Nevertheless, elements based on the Zāhirī methodology can be clearly seen in his works. This study examines Ibn al-'Arabī’s relationship with Zāhirīsm in both historical and conceptual contexts, drawing on Ibn al-'Arabī’s own works as well as classical and modern sources written about him. Specifically, the Zāhirī perspective found in his writings is analyzed, and its connection to the Zāhirī school is explored from various angles. A comparative method is employed in the study to analyze the nature of Ibn al-'Arabī’s relationship with Zāhirīsm from an impartial standpoint.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Ibn al-ʻArabī, Zāhirī, Zāhirī school, Qiyas.

Kaynakça

• Abdülbâkî b. es-Seyyid b. Abdülhâdî. “Turûhâtü ve hakîku havle Zâhiriyye İbn Arabî es-Sûfî ve mu’tekidühü”. el-Mültekâ el-Fıkhiyyü. Erişim 24 Ocak 2023. https://feqhweb.com/vb/threads/4265/
• Apaydın, Yunus. “Kıyas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/528-538. İstanbul: TDV Yayınları, 2022.
• Apaydın, Yunus. “Zâhiriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/93-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Ateş, Ahmet. “Ibn Al-ʿArabī”. Encyclopaedia of Islam, Second Edition. https://ekaynaklar.mkutup.gov.tr:2285/entries/encyclopaedia-of-islam-2/ibn-al-arabi-COM_0316? s.num=2&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-2&s.q=Arabi
• Balcı, Ali Osman. Endülüs’te İslam Mezhepleri. Konya: Kitap Dünyası, 1. Basım, 2023.
• Dudgeon, Hamza. “The Counter-Current Movements of Andalusia and Ibn ʿArabī: Should Ibn ʿArabī be considered a Ẓāhirī?” Journal of the Muhyiddin Ibn ʿArabi Society 64 (01 Aralık 2018), 89-108.
• Ebu Zehra, Muhammed. İslam’da Siyasi İtikadi ve Fıkhi Mezhepler Tarihi. İstanbul: Hisar Yayınevi, ts.
• Goldziher, Ignaz. Zâhiriler (Sistem ve Tarihleri). çev. Cihad Tunç. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1982.
• Gurâb, Mahmûd Mahmûd. el-Fıkhu 'inde eş-Şeyhu’l-Ekber Muhyiddîn İbnü’l-Arabî. Mısır: Matba’atü Nazar, 2. Basım, 1993.
• Hanbelî, İbnü’l-‘Imâd. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal. Kahire: Mektebet’ül- Hâncî, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-ihkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. Dîvân. thk. Ahmed Hasan Besc. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Mısır: Dârü’l-kütübi’l-Arabiyyeti’l-kübrâ, ts.
• Karaman, Fikret. “İbnu’l Arabi’nin Düşüncesinde Kelam İlmi, Havas ve Avam İnancı”. Uluslararası İbnü’l Arabi Sempozyumu, 217-235.
• Kettânî, Ali b. Muhammed el-Mustansır Billâh. İnbiâsü’l-İslâm fi’l-Endelüs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2005.
• Kılıç, Mahmud Erol. “İbnü’l-Ârabî, Muhyiddîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/493-516. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Makkarî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Nefhu’t-tîb min ğusni’l-Endelüsi’r-ratîb. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• Okur, Kaşif Hamdi. “Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin Kıyâs ve İstihsâna Yaklaşımı”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 7/1 (01 Şubat 2007), 213-246.
• Parlak, Ali. Tefsir Tarihinde Zâhirîlik Ve Zâhirî Te’vil Geleneği. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2009.
• Yahyâ, Osman. Müellefâtü İbn Arabî târîhühâ ve tasnîfühâ. çev. Ahmed Muhammed et-Tîb. Mısır: el-heyetü’l- Mısriyyetü’l-Âmmetü lil-Kitâb, 2001.
• Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a’lâm. thk. Abdu’s-Selam et-Tedmûrî. Beyrut: Daru’l-Kitâbü’l-Arabî, 1993.