Mâturîdî’de Dil ve Din İlişkisi

Year 2025, Volume: 18 Issue: 1, 5 - 20, 30.06.2025

Mehmet Zeki İşcan , Fatma Demir

https://doi.org/10.18403/emakalat.1650215

Abstract

Mâturîdî, Kur’an’ın yorumlanmasında Arap örf ve adetlerine başvurmayı bir anlama yöntemi olarak benimsemektedir. Mâturîdî vahyi, gündelik hayat ve bu hayatı şekillendiren kültür üzerine oturtmak istemektedir. Buna göre anlam, Arapça ve Arapça içinde mevcut kültüre özgü çağrışım imkânları içinde oluşmaktadır. Mâturîdî’de Arap dili ve kullanım özelliklerinin ayetlerin açıklanmasındaki yeri konusunda yapılan bazı çalışmalar olmasına rağmen incelenebildiği kadarıyla anlamın belirlenmesinde Arap örf ve adetlerine verdiği önem hakkında bağımsız bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma, Mâturîdî’nin Kur’an yorumunda Arap örf ve adetlerini bir anlama yöntemi olarak nasıl benimsediğini ve vahyin sosyal gerçeklik ile ilişkisini nasıl kurduğunu tespit etmeyi amaçlamaktadır. Çalışma, Mâturîdî’de Kur’an’ın anlamın yalnızca metafizik ve akılcı ilkelerle değil, aynı zamanda dilin kültürel çağrışımları ve toplumsal gelenekler çerçevesinde şekillendiğini ortaya koymaktadır. Mâturîdî’nin bu yaklaşımı, Kur’an’ın tarihsel ve dilsel bağlamının göz ardı edilmemesi gerektiğini göstermekte ve vahyin zamansal ve somut olaylarla bağlantılı olarak değerlendirilmesine yönelik bir perspektif sunmaktadır. Bu yaklaşım, günümüzde Kuran ayetlerinin anlaşılmasında kültürel habitusun önemine dair bir farkındalık oluşturabilecek yetkinliktedir. Makale, Te’vilat adlı eserin ilgili ayetlerinin açıklamalarını esas aldığı için doküman incelemesi yöntemine dayanmaktadır. Çalışmamızda araştırma ve yayın etiğine riayet edilmiştir.

Keywords

İslam Mezhepleri Tarihi, Maturidi, Vahiy, Dil, Anlam

The Relationship Between Language and Religion In Māturīdī

Abstract

Māturīdī adopts recourse to Arab customs and traditions as a method of understanding in interpreting the Qur’an. Māturīdī wants to base the revelation on daily life and the culture that shapes this life. Accordingly, the interpretive meaning is formed within Arabic and the culturally embedded connotative frameworks available within Arabic. While various studies have explored the role of the Arabic language and its structural features within Māturīdī’s exegetical methodology, a dedicated scholarly inquiry into the epistemological significance he assigns to Arab customs and traditions in the hermeneutic construction of meaning has yet to be undertaken, as far as available research indicates. This study aims to explore how Māturīdī integrates Arab customs and traditions as a method of interpretation in his exegesis and how he establishes the connection between revelation and social reality. The study elucidates that, within Māturīdī’s exegetical paradigm, the meaning of the Qur’an is not solely constructed through metaphysical and rational principles, but is also significantly shaped by the culturally embedded connotations inherent in language and the normative frameworks of social traditions. This interpretive framework underscores that the historical and linguistic context of the Qur'an must not be disregarded, offering a perspective that encourages the evaluation of revelation in relation to temporal and concrete events. This approach has the potential to foster a heightened awareness of the pivotal role that cultural habitus plays in the contemporary interpretation and comprehension of Qur'anic verses. The article employs a document analysis methodology, as it primarily draws upon the interpretations of the relevant verses found in the work Te’vîlât. Our study was conducted in accordance with the principles of research and publication ethics.

Keywords

History of Islamic Sects, Māturīdī, Revelation, Language, Meaning

References

• Akarsu, Bedia. Wilhelm von Humboldt’da Dil-Kültür Bağlantısı. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1998. el-Alemi, Abdurrahim. Menhecü’l-İmam el-Mâturîdî Fi Tefsiri’l-Kur’an beyne İlmi’l-Kelam ve Usulü’l-Ahkam. İstanbul: İFAV, 2012.
• Altuğ, Taylan. Dile Gelen Felsefe. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2022.
• Arslan, Hüsamettin. Epistemik Cemaat/Bir Bilim Sosyolojisi Denemesi. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2007.
• el-Ayni, Bedreddin Mahmud b. Ahmed. Umdetü’l-Kâri Şerhi Sahihi’l-Buhâri. 25 cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l- Arabi, ts.
• el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatîb. Târihu Bağdâd. 14 Cilt. Kahire: 1349/1931.
• el-Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. Sahihu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 cilt. b.y.: Dâru Tevki’n- Necat, 1422/2001.
• Çelebi, İlyas (ed.). Büyük Türk Bilgini İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
• Dindi, Korkut. “Risaletin Mekke Döneminde Hz. Peygamber’in Siyasi Hedefleri”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (Aralık 2023), 185-199.
• Düzgün, Şaban Ali. “Mâturîdî’nin Kur’an Yorum Yöntemi”. Kelam Araştırmaları Dergisi 10/1 (2012), 1-18.
• Ebu’s-Suud. Tefsiru Ebi’s-Suud. Beyrut: Daru İhyai Türasi’l-Arabi, ts.
• Hegel, G. W. F. Tarihte Akıl. çev. Önay Sözer. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1995
• İşcan, Mehmet Zeki. “İslam Düşüncesinin Yeniden Yorumlanmasında Maturidi’nin Katkısı”. EKEV Akademi Dergisi 12/34 (2008), 1-22.
• Karataş, Ali. “İmam Mâturîdî’de Kuran’ı Kuran’la Tevil”. Uluğ Bir Çınar İmam Mâturîdî, Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı. haz. Ahmet Kartal. 198-217. (İstanbul: Türk Dünyası Vakfı, 2014).
• Kutlu, Sönmez. “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâturîdî”. İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik. haz. Sönmez Kutlu. 17-55. (Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2003).
• el-Matûrîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vilatu’l- Kur’an. thk. Bekir Topaloğlu vd. 18 cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2007.
• Özcan, Hanifi. Türk Düşünce Hayatında Mâturîdîlik. Ankara: Cedit Neşriyat, 2015.
• Özdeş, Talip. “Mâturîdî’nin Yorumlarında İnsan Olgusuna Yaklaşımı”. Uluğ Bir Çınar İmam Mâturîdî, Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı. haz. Ahmet Kartal. 691-688. (İstanbul: Türk Dünyası Vakfı, 2014).
• Peter L.,Berger – Luckmann, Thomas. Gerçekliğin Sosyal İnşası: Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi. çev. Vefa Saygın Öğütle. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2008.
• R. Wachterhauser Brice. “Anlamda Tarih ve Dil”. İnsan Bilimlerine Prolegomena. der. ve çev. Hüsamettin Arslan. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2002.
• es-Serahsî, Ebu Bekir Muhammed b. Ahmet b. Sehl. Kitabu’l-Mebsut. Beyrut: Dâru’l-Maârife, ts.
• es-Sicistânî, Ebû Dâvud Suleymân b. el-Eş‘as el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvud. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
• Tanrıver, Mustafa. İmam Mâturîdî’de Dil ve Delalet Meselesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Tatar Burhanettin. İslam Düşüncesine Giriş. İstanbul: Vadi Yayınları, 2016.
• Tatar, Burhanettin. Felsefi Hermönötik ve Yazarın Niyeti. İstanbul: Vadi Yayınları, 2021.
• Topaloğlu, Bekir. “İmam Mâturîdî’nin Temel İslam Bilimlerindeki Yeri”. Büyük Türk Bilgini İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik. ed. İlyas Çelebi. 39-42. İstanbul: İFAV, 2012.
• Türcan, Talip. “el-Mâturîdî’de Hukuk Normlarının Geçersizlik Sebebi Olarak Metrûkiyet”. Hitit İlahiyat Dergisi 23/1 (2024), 111-134.
• Türk, Duygu. Öteki, Düşman, Olay, Levinas, Schmitt ve Badiou’da Etik ve Siyaset. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
• Ulukütük, Mehmet. “Çağdaş İslam Düşüncesinde Yeniden Yapılanmanın Dilsel Şartları: M. Arkoun, M. Hanefi ve M. H. Cabiri”. TYB Akademi 2/4 (Ocak 2012), 55-75.
• Uygur, Nermi. Kültür Kuramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2022.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.