HİLMİ ZİYA ÜLKEN'S PERSPECTİVE ON ISLAMIC PHILOSOPHY SCHOOLS

Year 2023, Volume: 37 Issue: 1, 126 - 146, 29.03.2023

Fuat Akpınar Salih Yalın

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1232167

Abstract

In classical Islamic philosophy, we can count the schools of Nature Philosophy in general, Peripateticism, which reconciles Aristotle and Plato's philosophy in one pot and includes Neoplatonist elements in this pot, and Illuminationism, which explains Neoplatonism in an original way, especially with the influence of Sufism. Although it is difficult to clearly classify and define the schools of philosophy in Islamic philosophy, it seems that a certain distance has been taken by local and foreign thinkers doing research in the field of Islamic philosophy in the 19th and 20th centuries. After the proclamation of the Republic, academicians and thinkers who were engaged in philosophy and human sciences in universities carried out very important scientific studies on Islamic philosophy and related issues. Undoubtedly, Hilmi Ziya Ulken is one of the most important names who have contributed to the formation of the literature on Islamic philosophy in our country. Ulken has made a great contribution to the field by writing important works related to Islamic philosophy and history, such as History of Islamic Philosophy, Islamic Thought 1-2, Sources and Influences of Islamic Philosophy, History of Turkish Contemplation. Based on this information, the aim of the article will be to reveal the view of Hilmi Ziya Ulken, who is one of the pioneers of Islamic philosophy historiography in our country, to philosophical schools in Islamic philosophy by presenting works in the fields of Islamic philosophy and history in academic terms.

Keywords

Islamic philosophy, Schools, Peripateticism, Illuminationism, Hilmi Ziya Ulken

HİLMİ ZİYA ÜLKEN’İN İSLAM FELSEFESİ EKOLLERİNE BAKIŞI

Abstract

Klasik İslam felsefesinde genel olarak Tabiat Felsefesi, Aristoteles ile Eflâtun felsefesini bir potada uzlaştıran ve bu potada Yeni Eflâtuncu öğelerin de yer aldığı Meşşâîlik, Yeni Eflâtunculuğu özellikle tasavvufun da etkisiyle orijinal bir şekilde açıklayan İşrâkîlik gibi ekolleri sayabiliriz. İslam felsefesinde felsefe ekollerini net bir şekilde tasnif etmek, kesin hatlarla belirlemek zor olsa da 19 ve 20. Yüzyılda İslam felsefesi alanında araştırma yapan yerli ve yabancı düşünürlerce bu konuda belli bir mesafe alınmış olduğu gözükmektedir. Cumhuriyetin ilanından sonra üniversitelerde felsefe ve beşerî ilimlerle iştigal eden akademisyen ve düşünürler İslam felsefesi ve bu alanla bağlantılı konularda oldukça önemli ilmî çalışmalara imza atmışlardır. Bu çalışmalara imza atmış, ülkemizde İslam felsefesine dair literatürün oluşmasına katkı sunmuş en önemli isimlerden birisi hiç şüphesiz Hilmi Ziya Ülken’dir. Ülken, İslam felsefesi ve tarihiyle alakalı olarak İslâm Felsefesi Tarihi, İslâm Düşüncesi 1-2, İslâm Felsefesi Kaynakları ve Tesirleri, Türk Tefekkür Tarihi gibi önemli eserleri kaleme alarak alana büyük bir katkı sunmuştur. Bu bilgilerden hareketle makalenin amacı, akademik anlamda İslâm felsefesi ve tarihi alanlarında eserler ortaya koyarak ülkemizde İslam felsefesi tarih yazıcılığının da öncü isimlerinden biri olan Hilmi Ziya Ülken’in İslam felsefesinde felsefî ekollere bakışını ortaya koymak olacaktır.

Keywords

İslam felsefesi, Ekoller, Meşşâîlik, İşrâkîlik, Hilmi Ziya Ülken

References

• Akpınar, F., & Cihan, A. K. (2022). Ebu’l Hasan el-Âmirî'de ideal devlet tasavvuru . Bilimname, 48 , 601-626 . DOI: 10.28949/bilimname.1137826
• Alper, Ö. M. (2006). Hilmi Ziya Ülken’in İslam felsefesi yorumu: İslam Felsefesi tarih yazımına bir örnek. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14, 123-146.
• Alper, Ö. M. (2013). İbn Sînâ ve İbn Sînâ okulu. İçinde M. C. Kaya (Ed.). İslam felsefesi tarih ve problemleri. (ss. 251- 288). İsam Yayınları.
• Altıparmak, Ö. F. (2013). Hilmi Ziya Ülken’in İslam felsefesine yaklaşımı. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(29), 105-119.
• Altuntaş, H. (1994). Dehriyyûn. Diyanet İslam ansiklopedisi. (C. 9, ss. 107-109). TDV Yayınları.
• Âmirî, (2013). Kitâbu’l-emed alel’-ebed (Çev. Yakup Kara). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Aydınlı, Y. (2013). Fârâbî ve Bağdat Meşşâî okulu. İçinde M. C. Kaya (Ed.). İslam felsefesi tarih ve problemleri (ss. 145-182). İsam Yayınları.
• Bayrakdar, M. (2009). İslam felsefesine giriş. Türkiye Diyanet Yayınları.
• Bayrakdar, M. (2013). Hilmi Ziya Ülken’in varlık anlayışı. Felsefe Dünyası, 2(58), 15-27.
• Bircan, H. (2013). İslam Felsefesi tarihine giriş. Dem Yayınları.
• Bulut, Y. (2008). Çağdaş Türk düşüncesi içinde Hilmi Ziya Ülken. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(11), 499- 516.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe sözlüğü. Paradigma Yayınları.
• Cihan, A K. (1996). İbn Sînâ’nın kitâbü eş-Şifâ adlı eseri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(7), 1-24.
• Cihan, A. K. (1998). Sühreverdî ve Kitabu’l-lemehat adlı eseri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 137-151.
• Cihan, A. K. (2001). Şihabeddin Sühreverdî’nin eserleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(11), 1- 10.
• Cihan, A. K. (2010). Ebü’l-Berekât el-Bağdadi'nin akıl görüşü. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(28), 1-17.
• Corbın, H. (1986). İslam felsefesi tarihi (Çev. Hüseyin Hatemi). İletişim Yayınları.
• Çubukçu, İ. A. (1964). Gazzâlî ve şüphecilik. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Çubukçu, İ. A. (1972). İslam düşüncesi hakkında araştırmalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Fahri, M. (1987). İslam felsefesi tarihi (Çev. Kasım Turhan). İklim Yayınları.
• Fârâbî. (2003). Risâle fîmâ yenbağî en yukaddeme kable te'allümi'l-felsefe (felsefe öğreniminden önce bilinmesi gereken konular). İçinde İslâm filozoflarından felsefe metinleri (Çev. Mahmut Kaya). Klasik Yayınları.
• Gazzâlî. (2009). Tehâfütü'l-felâsife: Filozofların tutarsızlığı (Çev. Mahmut Kaya ve Hüseyin Sarıoğlu). Klasik Yayınları.
• Günbulut, Ş. (1983). Küçük felsefe tarihi. Maya Matbaacılık Yayınları.
• İbn Rüşd. (2004). Faslu’l-makal el-keşf an minhaci’l-edile (Çev. Süleyman Uludağ). Dergâh Yayınları.
• İzmirli, İ. H. (1930). İslam'da felsefe cereyanları 3. Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası, 4(14). Evkaf Matbaası.
• Karaman, H. (2012). Dehriyyûn ve Tabiiyyûn ekolleri. İçinde Bayram Ali Çetinkaya (Ed.). İslam felsefesi tarihi 1. (ss. 55-74). Grafiker Yayınları.
• Karuç, B. (2017). Muallim-İ Sani’nin temel gayesi: din felsefe uzlaştırılması. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(11), 362-365. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gusbd/issue/31316/341741
• Kaya, M. (1991). Âmirî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 3, ss. 68-72). TDV Yayınları.
• Kaya, M. (2004). Meşşâîyye. Tdv İslam Ansiklopedisi. (C. 29, ss. 393-396). TDV Yayınları.
• Kaya, M. (2007). Ebu Bekr er-Râzî. Tdv İslam Ansiklopedisi. (C. 34, ss. 479-485). TDV Yayınları.
• Kaya, T. (2008). İçtimaiyat’tan sosyoloji’ye: Üef sosyoloji bölümü’nün tarihine ve sosyoloji dergisine dair. Türkiye Araştırmalar Literatür Dergisi, 6(11), 713-730.
• Keklik, N. (1996). Türk-İslam felsefesi açısından felsefenin ilkeleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Kindî. (1994). Felsefî risaleler (Çev. Mahmut Kaya). İz Yayıncılık.
• Korkut, Ş. (2012). Meşşâî geleneğin kurucu filozofu: Fârâbî. İçinde Bayram Ali Çetinkaya (Ed.). İslâm felsefesi tarihi 1. (ss. 123-175). Grafiker Yayınları.
• Kutluer, İ. (1989) İslam felsefesi tarihinde ahlâk ilminin teşekkülü (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kutluer, İ. (2000). İbnü’r-Ravendî. İçinde Tdv İslam Ansiklopedisi. (C. 21, ss. 179-184). TDV Yayınları.
• Kutluer, İ. (2010). Sühreverdî. İçinde Tdv İslam Ansiklopedisi. (C. 38, ss. 36-40). TDV Yayınları.
• Mutahhari, M. (2014). Felsefe dersleri 2 (Çev. Ahmet Çelik). İnsan Yayınları.
• Rahman, F. (2015). İslam felsefesi ve problemleri (Çev. Ömer Ali Yıldırım ve Mehmet Ata Az). Otto Yayınları.
• Râzî. (2003). Filozofça yaşama. İçinde İslâm filozoflarından felsefe metinleri (Çev. Mahmut Kaya). Klasik Yayınları.
• Râzî. (2016). Ahlâkın iyileştirilmesi. Felsefe risaleleri (Çev. Mahmut Kaya). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Rosenthal, F. (1995). Ebü’l-Hasan el-Âmirî’ye göre devlet ve din. Derleme: İslâm ’da siyâset düşüncesi. (Çev. Kazım Güleçyüz). İnsan Yayınları.
• Sarıoğlu, H. (2020). İbn Rüşd: Bir denge filozofu. İçinde M. Cüneyt Kaya (Ed.). İslam felsefesi tarih ve problemleri. (ss. 376-386). İsam Yayınları.
• Sunar, C. (1967). İslam felsefesi dersleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Sunar, C. (1980). İbn Miskeveyh ve Yunan’da ve İslam’da ahlâk görüşleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Sühreverdî, (1993). Kitabü’l-meşârî‘ ve’l-mutârahât. Mecmuâtu musannefâti Şeyh-i İşrâk (Nşr. Henry Corbin). Tahran Müessese-i Mutalaât ve Tahkikât-ı Ferhengî.
• Sühreverdî. (1993). Hikmetü’l-işrâk. Mecmuâtu musannefâti Şeyh-i İşrâk (Nşr. Henry Corbin). Tahran Müessese-i Mutalaât ve Tahkikât-ı Ferhengî.
• Şahin, H. (2000). İslam felsefesi tarihi ders notları. Ankara İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Şehrezûrî, Ş. (2015). Nüzhetü'l-ervâh (Çev. Eşref Altaş). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Taylan, N. (2010). Anahatlarıyla İslam felsefesi. Ensar Neşriyat.
• Ülken, H. Z. (1951). İbn Rüşd. Milli Eğitim Basımevi.
• Ülken, H. Z. (1957). İslam felsefesi tarihi. Osman Yalçın Matbaası.
• Ülken, H. Z. (1967). İslam felsefesi kaynakları ve tesirleri. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2000). İslam düşüncesi. Ülken Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2007). Türk tefekkür tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2015). Yeni zamanlar felsefesi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ülken, H. Z., & Burslav, K. (1940). Fârâbî. Kanaat Kitabevi.
• Vural, M. (2011). Hilmi Ziya Ülken ve Türkiye’de felsefe çalışmalarına katkıları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 9(17), 521-537.
• Vural, M. (2014). Değerlendirmeler. İçinde Uluslararası 13. yüzyılda felsefe sempozyumu bildirileri, (ss.820-825). Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Vural, M. (2019). Hilmi Ziya Ülken. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Yalın, S. (2017). Sühreverdî’nin el-elvahu’l el-imadiyye adlı eseri temelinde fizik ve metafiziğe ilişkin görüşleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31(43), 263-292.
• Yıldırımer, Ş. (2012). İbn Rüşd felsefesinin Latin dünyasında tanınması ve Latin İbn Rüşdçülüğü. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(25), 93-114.
• Yıldız, H. D. (1988). Abbâsîler. İçinde Tdv İslam Ansiklopedisi. (C. 1, ss. 49-56). TDV Yayınları.