RESETTLEMENT PRACTICES IN SYRIA, ALEPPO, MOSUL, ZOR AND URFA TOWARDS ARMENIANS (1915-1917)

Yıl 2016, Sayı: 54, 71 - 114, 01.09.2016

Mevlüt Yüksel

Öz

This article analyzes the arrival of Armenians who weresubjected to the Relocation and Resettlement Law to their new settlementareas such as Syria, Aleppo, Mosul, Zor, Urfa, and practices by theOttoman State within this context. The introduction part of the articleprovides information about the Armenian population that arrived to theirnew places of settlement. Furthermore, the article analyzes practices toensure the comfort, to meet the food and accommodation needs, and to ensurethe safety of the lives and properties of Armenians who were resettled inaccordance with communications and instructions issued by the OttomanGovernment. Measures and practices with regard to issues such as meeting ofthe needs of Armenians necessary for them to maintain their livelihoods,provision of better conditions for women and children, and their protectionfrom infectious diseases are also studied in this article

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Armenians, resettlement, Syria, Aleppo, Mosul, Zor, Urfa

SURİYE, HALEP, MUSUL, ZOR VE URFA BÖLGELERİNDE ERMENİLERE YÖNELİK İSKÂN UYGULAMALARI (1915-1917)

Öz

Bu makalede Sevk ve İskân Kanunu’na tabi tutulan Ermenilerin yeniyerleşim yerleri olan Suriye, Halep, Musul, Zor ve Urfa gibi bölgelereulaşmaları ve bu kapsamda Osmanlı Devleti tarafından yürürlüğe konulanuygulamalar değerlendirilmiştir. Giriş kısmında iskân bölgelerine ulaşanErmeni nüfusu hakkında bilgiler verilmektedir. Bu makalede ayrıcaOsmanlı Hükümeti tarafından yayımlanan tebligat ve talimatnamelerdoğrultusunda iskân edilen Ermenilerin, istirahatlerinin teminine, iaşe vebarınma ihtiyaçlarının karşılanmasına, can ve mal güvenliklerininsağlanmasına yönelik uygulamalar değerlendirilmiştir. MakaledeErmenilerin hayatlarını idame ettirebilmeleri için gerekli ihtiyaçlarınıkarşılanmaları, kadın ve çocuklarının daha iyi şartlara kavuşturulmalarıve salgın hastalıklardan korunmaları gibi hususlar dâhilinde alınanönlemler ve yürürlüğe konulan uygulamalar incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Ermeniler, iskân, Suriye, Halep, Musul, Zor, Urfa, talimatname

Kaynakça

• Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, Cilt: VII, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2007.
• Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, Cilt: VIII, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2008.
• Askeri Tarih belgeleri Dergisi (ATBD), Sayı 83, Yıl 32.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi (BOA).
• Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE).
• National Archives and Records Administration of the United States (NARA).
• Österreich-Armenien 1872-1936 Faksimilesammlung Diplomatischer Aktenstücke Herausgegeben und Eingeleitet von Mag. Dr. Artem Ohandjanian, Band VII (1916-1917), Ohandjanian Eigenverlan Wien 1995.
• United States Official Documents on The Armenian Genocide, Vol, I: The Lower Euphrates (Compiled and Introduced by Ara Sarafian), Watertown, Massachusetts 1993.
• Telif Eserler (Hatıralar, Kitaplar ve Makaleler)
• Adıvar, Halide Edib, Mor Salkımlı Ev (Haz. Mehmet Kalpaklı-Gülbün Türkgeldi) Özgür Yayınları, İstanbul 1996.
• Atnur, İbrahim Ethem, Türkiye’de Ermeni Kadınları ve Çocukları Meselesi (1915-1923, Babil Yayıncılık, Ankara 2005.
• Bakar, Bülent, Ermeni Tehciri, Atataürk Araştırma Merkezi (AAM) Yayınları, Ankara 2009.
• Barton, James L., Story of Near East Relief (1915-1930) An Interpretation, The Macmillan Company, New York 1930.
• Belgelerle Ermeni Sorunu, (Haz. İhsan Sakarya), Genelkurmay Basımevi, Ankara 1984.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, IV. ncü Cilt, 1. nci Kısım Sina Filistin Cephesi (Harbin Başlangıcından İkinci Gazze Muharebelerinin Sonuna Kadar), Genelkurmay Basımevi, Ankara 1979.
• Cemal Paşa (Bahriye Nazırı ve 4. Ordu Komutanı), Hatıralar, (Yay. Haz. Alpay Kabacalı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2001. Çalık, Ramazan, “Alman Kaynaklarına Göre Cemal Paşa”, Osmanlı Araştırmaları, Sayı: 19, Yıl: 1999, s. 223-254.
• Çalık, Ramazan-Muzaffer Tepekaya, “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Anadolu’daki Salgın Hastalıklar ve Ermeniler”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2006, Sayı 16, s. 205-228.
• Çiçek, Kemal, “Halep Amerikan Konsolosu J. B. Jackson ve Ermeni Tehcirindeki Yeri”, Tarihi Gerçekler ve Bilimin Işığında Ermeni Sorunu, (Editörler: Bülent Bakar-Necdet Öztürk-Süleyman Beyoğlu), IQ Yayınları, İstanbul 2007, s. 204-223.
• —————————, Ermenilerin Zorunlu Göçü 1915-1917, Türk Tarih Kurumu (TTK) Yayınları, Ankara 2005.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lûgat, (Yay. Haz. Aydın Sami Güneyçal), Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2004.
• Erden, Ali Fuat, Birinci Dünya Harbi’nde Suriye Hatıraları, (Yay. Haz. Alpay Kabacalı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2003.
• Halaçoğlu, Yusuf, Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918), TTK Yayınları Ankara 2001.
• Harbord, James G., Conditions in the Near East Report of the American Military Mission to Armenia, US Congress Edited Session, Senate, Document No. 266, Government Printing Office, Washington 1920.
• Hilâl-i Ahmer’den Kızılay’a, I-II (Hazırlayanlar: Seçil Karal Akgün-Murat Uluğtekin), Kızılay Yayınları, Ankara 2000.
• Hoffmann, Tessa, “German Eyewitness Reports of the Genocide of the Armenians 1915-1916”, A Crime of Silennce The Armenian Genocide, The Permanent Peoples’ Tribunal Preface by Pierre Vidal-Naquet, Cambridge (USA), 1985, s. 61-92.
• Hovannisian, Richard G., “The Ebb and Flow of the Armenian Minorty in the Arab Middle East”, Middle East Journal, Vol. 28, No. 1, Winter 1974, s. 19-32.
• ————————————, Republic of Armenia The First Year, 1918- 1919, University of California Press, Berkeley-Los Angeles-London 1974.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Suriye’de Modern Osmanlı Sağlık Müesseseleri, Hastaneler ve Şam Tıp Fakültesi, TTK Yayınları Ankara 1999.
• Kaiser, Hilmar, At the Crossroads of Der Zor Death, Survival and Humanitarian Resistance in Aleppo, 1915-1917, Gomidas Institute, Princeton and London 2002.
• Karajian, MD., “A Booklength Research Special: An Inquiry Into the Statistics of the Turkish Genocide of the Armenians 1915-1918”, The Armenian Review, Vol. 25, Number 4 (Winter 1972), s. 3-44.
• Kevorkian, Raymond H., The Armenian Genocide A Complete History, I.B. Tauris, New York 2011.
• Lepsius, Johannes, Deutschland und Armenien 1914-1918 Sammlung Diplomatischer Aktenstücke, Der Tempelverlag, Potsdam 1919.
• Lewy, Guenter, The Armenian Massacres in Ottoman Turkey A Disputed Genocide, The University of Utah Press, Utah 2005.
• Mccarthy, Justin, “The Population of The Ottoman Armenians”, The Armenians in the Late Ottoman Period, The Grand National Assembly of Turkey, Ankara 2001, s. 65-85.
• Meyer, Karl, Armenien und die Schweiz Geschichte der Schweizerischen Armenierhilfe Dienst An Einem Christlichen Volk, Herausgegeben vom Bund Schweizerischer Armenierfreunde im Blaukreuz, Verlag Bern 1974.
• Ötüken Türkçe Sözlük, Cilt: 2 (1-5), (Haz. Yaşar Çağbayır), Ötüken Yayınları, İstanbul 2007.
• Özdemir, Hikmet, Cemal Paşa ve Ermeni Göçmenler 4. Ordu’nun İnsani Yardımları, Remzi Kitabevi, İstanbul 2009.
• Özdemir, Hikmet, Salgın Hastalıklardan Ölümler (1914-1918), TTK Yayınları, Ankara 2005.
• Özdemir, Hikmet-Kemal Çiçek-Ömer Turan-Ramazan Çalık-Yusuf Halaçoğlu, Ermeniler: Sürgün ve Göç, TTK Yayınları, Ankara 2010.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 2-3, Milli Eğitim Basımevi (MEB), İstanbul 1983.
• Pomiankowski, Joseph, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü “1914-1918 I. Dünya Savaşı” (Çev: Kemal Turan), Kayıhan Yayınları, İstanbul 1990.
• Sağlam, Tevfik, Büyük Harpte 3. Ordu’da Sıhhî Hizmet, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Askerî Matbaa, İstanbul 1941.
• Sezer, Cemal, Ermenilerin Sevk ve İskânı Hakkında Yapılan Uygulama ve Yardımlar (1915-1917), (YDT), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2011.
• Sonyel, Salahi R., “Tehcir ve “Kırımlar” Konusunda, Ermeni Propagandası, Hıristiyanlık Dünyasını Nasıl Aldattı”, Belleten, Cilt XLI, Sayı 161 (Ocak 1977), s. 137-156.
• Şimşir, Bilâl N., The Deportees of Malta and the Armenian Allegations, Ministry of Foreign Affairs, Ankara 2003.
• Talât Paşa’nın Evrak-ı Metrûkesi Sadrazam Talât Paşa’nın Özel Arşivinde Bulunan Ermeni Tehciri Konusundaki Belgeler ve Hususî Yazışmalar (Yayına Hazırlayan: Murat Bardakçı), Everest Yayınları, İstanbul 2009.
• Tetik, Ahmet, “4’üncü Ordu Komutanlığı’nın Bölgesinde Salgın Hastalıklarla Mücadele ve İnsani Yardım Çalışmaları”, Ermeni Araştırmaları Sayı: 30, Ankara 2008, s. 85-112.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik “X ncu Cilt”, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1985.
• Von Kress (Friedrich Freiherr Kress von Kressentein), Son Haçlı Seferi Kuma Gömülen İmparatorluk, (Almanca’dan Çev. Tahir Balaban), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2007.
• Westermann, William Linn, “The Armenian Problem and the Disruption of Turkey” What Really Happened at Paris The Story The Peace Conference, 1918-1919 by American Delegates (Edited by Edward Mandell HouseCharles Seymour, Lerr. D.), Charles Scribner’s Sons, New York 1921, s. 176-203.