EMEVİ-ABBASİ İDARESİNDE KAFKASYA ERMENİLERİ VE DİNİ-KÜLTÜREL GELİŞİMLERİ

Yıl 2015, Sayı: 51, 223 - 235, 01.09.2015

Mehmet Çog

Öz

Bu çalışmada Ermeni tarihinin önemli bir periyodu olan ErmenilerinArap hâkimiyetindeki devirleri ele alınacaktır. Ortaçağ’da Bizans veSasaniler arasında varlık mücadelesi veren Kafkasya Ermenileri,Sasaniler’in yıkılmasıyla birlikte Arap egemenliğine girmişlerdir. AnadoluErmenileri büyük oranda Bizans sınırları içinde kalırken Kafkasya’dakiErmeniler uzun yıllar Emevi-Abbasi idaresinde yaşadılar. Bizansdöneminde Ermeniler siyasi ve dini olarak İstanbul’un baskısı altında, hattamerkeze bağlı bir vilayet olarak kontrol edilmeye çalışıldı. Araplar ilk fetihyıllarında itibaren Ermenilere özerk statü vermiş, bilhassa Emevilerdöneminde yarı bağımsız bir yapıya kavuşmuşlardır. Kafkasya Ermenilerisöz konusu yıllarda Bizans’ın dini baskısından uzak yaşadıkları içinAnadolu Ermenilerine göre dini kurumsallaşmada ve mimari yapılanmadaönemli ilerlemeler kaydetmişlerdir

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Ermeni, Ermeni dini yapılanma, Ermeni Arap İlişkileri

(CAUCASIAN ARMENIANS IN ADMINISTRATION UMAYYAD-ABBASIDS AND RELIGIOUS-CULTURAL DEVELOPMENT)

Öz

This work will be discussed revolutions in the Arab dominationArmenians which is an important period in the history of Armenian. In theMiddle Ages the struggle between the Byzantines and the Sassanids thatbeing Caucasian Armenians, entered the Arab domination following thefall of the Sasanids. Anatolia Armenians while staying largely within theborders of the Byzantine, in the Caucasus Armenians lived in the UmayyadAbbasid administration in the Caucasus for many years. They lived pressureConstantinepolis during in the Byzantine period , even was administeredas to provincial centers. Arabs have given autonomous status to Armeniansfrom their first conquest year, particularly the Umayyad period have beenable to structure an independent of quasi. Caucasian Armenians Accordingto Anatolian Armenians have made significant progress religiousarchitecture and embodiment the said year because they live far from theByzantine religion pressure

Anahtar Kelimeler

Caucasus, Armenians, Armenian religious structure, theArmenian-Arab relations

Kaynakça

• Arpee, Leon, History of Armenian Christianity from the Beginning to Our Own Time, Princeton University Press at Princeton, New Jersey1946.
• Aslan, Kevork, Ermeni Tarihi Hakkında Tarihi İnceleme, Paris 1909.
• Ananias of Şiraks , The Geography of Ananias of Şiraks ,The Long and Short Recensions, Introduction, Translatıon and Commentary, By: Robert H. Hevsen, Wıesbaden –Reicherd1992.
• Atçeken, İsmail Hakkı, Devlet Geleneği Açısından Hişam b. Abdülmelik, Ankara 2001.
• Atiya, Aziz S., Doğu Hristiyanlığı Tarihi, çev: Nurettin Hiçyılmaz, Doz yayınları, İstanbul, 2005.
• Avcı, Casim, İslâm- Bizans İlişkileri, İstanbul 2003, s.70; Şahin Uçar, Anadolu’da İslâm-Bizans, Mücadelesi, İstanbul 1990.
• Belazuri, Fütûhu’l-Buldân, çev. M. Fayda, Ankara 1987.
• Brook, Kevin Alan, “Hazar-Bizans İlişkileri” Türkler Ansiklopedisi, Cilt II, Ankara 2002.
• Brosset, M.F., Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar), ter: Erdoğan Merçil, Ankara 2003.
• Bünyatov, Ziya, Azerbaycan ( VII. IX. Asırlar), Bakü 2004.
• Çog, Mehmet, İslâm-Bizans İlişkileri Bağlamında Pavlikanlar Üzerine Bir Değerlendirme”, FÜİFD, 13/2, Elazığ 2008.
• Çöhçe, Salim, “Ermenistan’ın Tarihi Coğrafyası ve Ermeniler”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, TTK, Ankara 2014.
• Dedeyan, Gerard, Ermeni Halkının Tarihi, çev: Şule Çiltaş, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2015
• Hodgson, Marshall, İslâm’ın Serüveni, I, çev: Metin Karabaşoğlu, İstanbul 1993.
• Garsoian, N. Garsoian, “The Paulician Heresiy’, Middle East Studies, Paris, April 1967.
• Grousset, Rene, Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, çev: Sosi Dolanoğlu, İstanbul,2005.
• Honigman, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, çev; Fikret Işıltan, İstanbul 1970.
• İbnü’l-Esir, El Kâmil Fi’t-Târih, Beyrut 1993.
• İpek, Ali, “İlk İslâmi Dönem Müslüman-Ermeni İlişkileri”, Türk Dünyası Araştırmaları, 135, Aralık 2001.
• Kalankatlı Moses, Alban Tarihi, çev: Ziya Bünyatov, Haz: Yusuf Gedikli, Selenge Yaınları, İstanbul 2006.
• Karekin I, “Ecumenical Trends in Armenians Church”, The Ecumenical Review, Vol.51, Issue 1, January 1999.
• Kaşgarlı, M. Aktok, “Ortaçağ Ermeni Tarihleri Kritiği”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri Sempozyumu, Erzurum 1984, s. 323- 330.
• Kılıç, Ünal, Tartışmaların Odağındaki Halife Yezid b. Muaviye, İstanbul 2001. Laurent, J. L’Armenie entre Byzance et I’slam, Paris 1919.
• Moses Khorenats’i, History of the Armenians, Trans: Robert Thomson, Harvard 1980;
• Muskhelishvili, David, “Ortaçağda Gürcistan-Ermenistan Siyasi İlişkileri”, Ermeni Gürcü Tarihi ne Dair Bazı Sorunlar, Ed. David Muskhelishvili, Gürcistan Bilimler Akademisi, Tiflis 2009, s. 130- 140. (Давид Мусхелишвили, Некоторые вопросы историиГрузиив армянскойисториографии, Тбилиси 2009)
• Ormanıan, Malachıa, The Church of Armenıa, Trans:Marcar Geregory, A.R. Mowbray and Co Limited, Londra 1955.
• Önkal, Ahmet, “Abdurrahman b. Rebia Bahili”, DİA, İstanbul 1991.
• Sebeos, Sebeos’ History, Trans: Robert Bedrosyan, New York 1985.
• Taberi, Târih el-Rüsûl ve’l-Mülûk, IV, Beyrut 1987.
• Taumanoff, Cyrill, “Armenia and Georgia”, The Cambridge Medieval History, IV, (The Byzantine Empire Part I), Cambridge 1966.
• Ter-Ghewondyan, The Arab Emirates in Bagratid Armenia, Erevan 1965, N. Garsoian, Lizbon 1975.
• Tezcan, Mehmet, Klasik ve Ortaçağ Döneminde Karadeniz ve Kafkasya, Serander Yayınları, Trabzon 2012.
• Thomson, R. W., “Armenia in Fifth and Sixth Century”, CAH, Vol. XIV, Cambridge Universty Press, 2007.
• Üçok, Bahriye, “Emevi Döneminde Abdülmelik Dönemine Bir Bakış”, Necati Lugal Armağanı, Ankara1968.
• Yüksel, Turan, İhtirastan İktidara Kerbela, Konya 2000.