RUSYA ARŞİV BELGELERINDE KAFKASYA'NIN ERMENİ DİN ADAMLARININ OSMANLI İMPARATORLUĞU'NDA ÇIKARILMIŞ İSYANLARA (1890-1896 YILLARI) VERDİĞİ DESTEK

Yıl 2014, Sayı: 49, 115 - 124, 01.12.2014

Ziyad Emrahov

Öz

Bu makalede, Rusya Devlet Tarih Arşivi belgeleri temelinde hemKafkasya’ya aktarılan Ermeniler, hem de Osmanlı İmparatorluğu’ndayaşayan Ermenilerin birbirlerine çok yakından yardım etmesiincelenmiştir. Arşiv belgeleri temelinde sabittir ki, Ermeniler Osmanlı doğueyaletlerinde kendilerine devlet yaratmayı düşünüyorlardı. Bu istekleridoğrultusunda Osmanlı Türkiye’sinde isyanlar çıkarmak, huzurlu Türküve Müslümanı acımasızca katletmenin en makul yollardan biri olduğunudüşünüyorlardı. Ermeniler aynı zamanda bu yollarla dünya devletlerinindikkatini çekmek istiyorlardı. Bu anlamda Kafkasya’nın Ermeni diniliderleri de Osmanlı Ermenilerini Sasun, Zeytun, Muş vilayetlerinde isyanhareketlerini destekleyip, onlara gizli yollarla silah, mühimmat ve parayardımları yapmışlardı. Bu gerçekler Ermeni/Gregoryen Kilisesi’nin siyasiçıkarlarını, onun dünyevi iktidar mücadelesini ve yapay yollarla nüfusiçerisinde konumunu korumak isteğini aydınlatmanın yanı sıra, Osmanlıtopraklarında kendilerine ait bir devlet kurmayı amaçlamış olduğunu göstermektedir

Anahtar Kelimeler

Ermeni din adamları, Kafkasya, Osmanlı İmparatorluğu, Sasun, Muş ve Bitlis isyanları, Çarlık Rusya, Büyük Devletler, Rus-Ermeni ilişkileri.

(THE SUPPORT GIVEN BY ARMENIAN PRIESTS OF THE CAUCASUS FOR THE INSURGENCIES AGAINST THE OTTOMAN EMPIRE AS SHOWN BY RUSSIAN ARCHIVAL DOCUMENTS)

Öz

On the basis of the documents of the Russian State HistoricalArchive, this article examines the help given to each other by the Armeniansresettled in the Caucasus and the Armenians living in the Ottoman Empire inthe years 1890-1896. The author proves on the basis of archival documentsthat Armenians made a plan to establish a state in the eastern provinces ofOttoman Empire. Armenians thought that mercilessly killing civilians was oneof the most acceptable ways to carry out their insurrections/rebellions in theterritory of the Ottoman Empire. By such acts, they also wished to draw theattention of the world. For such an end, the Armenian religious leaders of theCaucasus supported the Armenians living the Ottoman Empire to carry outinsurrections in the Ottoman provinces of Sasun, Mush, and Bitlis and alsohelped them by sending weapons and money through secret ways. These factsshow the political interests of the Armenian Apostolic/Gregorian Church, thesecular struggle for power and the desire to maintain its position among thepopulations by artificial ways, and also shows the Church’s mission to createan Armenian state in the territory of the Ottoman Empire

Anahtar Kelimeler

Armenian priests, the Caucasus, the Ottoman Empire, the Sasun Mush, and Bitlis rebellions, Tsarist Russia, Great Powers, Russian-Armenian relations.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DUİT-74-2/2-10.
• RDTA (Rusya Devlet Tarih Arşivi), F.821, siy.7, iş 286.
• RDTA (Rusya Devlet Tarih Arşivi), F.821, siy.7, iş 286, v.3.
• RDTA (Rusya Devlet Tarih Arşivi), F.821, siy.7, iş 286, v.4.
• RDTA (Rusya Devlet Tarih Arşivi), F.821, siy.7, iş 286, v.5-6.
• RDTA (Rusya Devlet Tarih Arşivi), F.821, siy.7, iş 286, v.6.
• RDTA (Rusya Devlet Tarih Arşivi), F.821, siy.7, iş 286, v.7.
• RDTA (Rusya Devlet Tarih Arşivi), F.821, siy.7, iş 286, v.7-8.
• RDTA (Rusya Devlet Tarih Arşivi), F.821, siy.7, iş 286, v.8.
• RDTA (Rusya Devlet Tarih Arşivi), F.821, siy.7, iş 286, v.9.
• RDTA (Rusya Devlet Tarih Arşivi), F.821, siy.7, iş 286, v.8-9.
• Kitap ve Makaleler
• Esat U. Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi. İstanbul: Belge Yayınları, 1987. Küçük C. Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı. (1878- 1897). II Baskı. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1986.
• Jurnal Soveşaniya Armyanskim delam. SPb, 1891.
• Qlinka, S. N. Azerbaycan Ermenilerinin Rusiya Hüdudlarına Köçürülmesinin Tesviri. Bakü: Azerbaycan Neşriyyatı, 1995.
• Ramazan, Ç., Alman Kaynaklarına Göre II. Abdülhamid Döneminde Ermeni Olayları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Parsamyan, V. A. İstoriya Armyanskogo Naroda, 1801-1900 gg. Erivan: İzdatelstvo Ayastan, 1972.
• Veliçko, V. L. Qafqaz: Rus İşi ve Tayfalararası Meseleler. Bakü: Azerbaycan Neşriyyatı, 1995.