ERMENİ MİLLİYETÇİLİK HAREKETLERİNİN DOĞUŞU TAŞNAK- İTTİHAT VE TERAKKİ İTTİFAKI

Yıl 2012, Sayı: 41, 141 - 190, 01.04.2012

Halil Özşavlı

Öz

Türkiye’deki yaygın kanaatin aksine Ermenilerde ihtilalcı uyanış 17.yüzyılın ikinci yarısında değil 16. yüzyılın ilk yarısında başlamıştır. Buyargı her ne kadar bağımsız bir devlet kurmak için ilk çaba sarf edenlerinOsmanlı Ermeni değil İran Ermenileri olduğuna dair eleştirilebilse de, 16yüzyılda İran hâkimiyeti altında yaşayan Ermenilerde vukuu bulan politikuyanışın Osmanlı Ermenilerini de etkilediği yadsınamaz. Bu çalışmadasöz konusu uyanış hareketlerinin Gregoryen mezhebine mensupEçmiyadzin kilisesi önderliğinde nasıl başladığı, Müslüman idaresindenkurtulmak için Rusya ile nasıl işbirliğine gidildiği, Rusya’nın özellikle ÇarI. Petro’dan itibaren Ermenilere ne tür imtiyazlar vererek bu hareketleringüçlenmesine destek olduğu, Taşnak ve Hunçak örgütlerinin Jöntürkler ileyaptığı ittifakın yakınlaşması konuları incelenmektedir. Görüleceği üzerebu son ittifak kalıcı olmamış, Hınçaklar ve Taşnakların kendi aralarındave Jöntürkler ile ilişkileri kısa bir süre sonra bozulmuştur

Anahtar Kelimeler

Ermeni Ulusal Uyanışı, Jöntürkler, İttifak, İttihatve Terakki Partisi

THE BIRTH OF ARMENIAN NATIONALIST MOVEMENTS: DASHNAK-CUP ALLIANCE

Öz

Contrary to the common knowledge in Turkey the revolutionary revival of the Armenians did not begin in the second half of the 17thcentury but rather in the first half of the 16th century. Despite the factthat this argument is open to criticism since it was not the OttomanArmenians but the Armenians of Iran who first attempted to establish anindependent state, it is not possible to disregard the influence of thepolitical revival of Armenians under Iranian rule in the 16th century onthe Ottoman Armenians. In this article, the beginning of the revivalistmovements pioneered by the Echmiyadzin Church who are members ofthe Gregorian sect, the alliance of the Armenians with the Russians in order to break free of the Muslim rule, Russia’s support especially after Tsar
Petro 1st to the Armenians by giving them concessions, and the alliance
between the CUP and the Dashnaks and Hinchaks will be evaluated. As the
article suggests, this last alliance could not succeed, and after a while relations
between Hinchaks and Dashnaks and the Young Turks soured.

Anahtar Kelimeler

Armenian National Awekaning, Young Turks, Alliance, CUP

Kaynakça

• Akşin Sina (2009) Jöntürkler ve İttihat ve Terakki, İmge Yay., Ankara, 2009.
• Avagyan Arsen, Minassian Gaidz F. (2005) Ermeniler ve İttihat ve Terakki İşbirliğinden Çatışmaya, (çev. Ludmilla Danisenko-Mutlucan Şahan), Aras Yayıncılık, İstanbul.
• Bournoutian, George A. (2011) Ermeni Tarihi, Ermenilerin Tarihine Kısa Bir Bakış, çev., Ender Abadoğlu-Ohannes Kılıçdağı, Aras yay., İstanbul.
• Basmacyan, Garabet (2011) Ermeni Modern Tarihi ve Ermeni Sürgünleri (1375-1916), çev. Mehmet Baytimur, Peri Yay., İstanbul.
• Doğan, Orhan (2008) “Ermeni Komiteleri Hınçak ve Taşnaksütun (Rus Adalet Bakanı Y. Muravyev’in Ermeni Komitelerine İlişkin Raporu)” Selcuk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi
• Ermeni Komitelerin Amaçları ve Eylemleri (Meşrutiyetin İlanından Önce ve Sonra) (2008), Yay., Haz., Ahmet tetik, Melike gürler, Çiğdem Aksu, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yay., Ankara.
• Fisher, William Bayne ve diğerleri (1991) The Cambridge History of Iran, Cambridge University Press, vol., 7, New York.
• Hanioğlu, M. Şükrü (1985), Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), İletişim Yay., İstanbul.
• Herzig, Edmund – Kurkchiyan, Marina (2005) Armenians Past And Present In The Making Of National Identity, Routledge Curzon Publishers, London and New York.
• Hosking, Geoffrey (2011) Rusya ve Ruslar - Erken Dönemden 21. Yüzyıla, çev., Kezban Acar, İletişim Yay., İstanbul.
• Kantarcı, Şenol (2007) Tarih ve Uluslararası boyutuyla Ermeni Dosyası, Lalezar Kitabevi, Ankara.
• Kamuran, Gürün (2005) Ermeni Dosyası, Remzş Kitabevi, İstanbul.
• Kocabaş, Süleyman (2007) Ermeni Meselesi Nedir, Ne Değildir?, Vatan Yay., İstanbul.
• Kuran, Ahmet Bedevi (1945) İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler, Tan Matbaası, İstanbul.
• Kurat, Nimet Akdes (1990) , Türkiye ve Rusya, Kültür Bak. Yay., Ankara.
• Kurat, Akdes Nimet (2010), Rusya Tarihi (Başlangıçtan 1917’ye Kadar),, TTK Yay., Ankara.
• Kurkjian Vahan M. (2008) A History of Armenia, IndoEuropean Publishing, Los Angeles.
• Nalbandian, Louise (1963) Armenian Revolutionary Movement: The Development Of Armenian Political Parties Through The Nineteenth Century, University of California Press, London.
• Morgan, Jacques De (1918), The History Of The Armenian People, From The Remotest Times To The Present Day, çev. Ernest F. Barry.
• Petrosyan, Yuriy Aşatoviç (1974) Sovyet Gözüyle Jöntürkler, Çev., Mazlum Beyhan-Ayşe Hacıhasanoğlu, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Sertçelik, Seyit (2010) In The Light Of Russian And Armenian Sources, The Emergence Of The Armenian Question (1678-1914), Grand National Assembly Of Turkey Publications No:141, Ankara.
• Tyrell Henry (1969) The History of Russian Empire (From Its Foundation By Ruric The Pirate To The Accession Of The Emperor Alexander II), The London Printing and Publishing Company, London and New York.
• Bournoutian George A. (1999), “The Politics of Demography: Misuse of Sources on the Armenian Population of Mountainous Karabakh”, Journal of the Society for Armenian Studies, vol., 9.
• Gülşen Halit (2010) “19. Yüzyıl Osmanlı-Rus İlişkilerinde Ermeni Faktörü”, Ermeni Araştırmaları, say., 35.
• Sarınay Yusuf (Yaz 2008), “Rusya’nın Türkiye Siyasetinde Ermeni Kartı (1878-1918)”, Akademik Bakış, c. I, sayı 2.
• http://www.arfd.info/2010/08/07/agreement-between-the-arf-dashnaktsutyun-and-the-ittihad-ve-terakki/ Erişim Tarihi: 27.03.2012
• http://www.hunchak.org.au/aboutus/historical_program1887.htm Erişim Tarihi: 22.03.2012