ARMENIAN SCHOOLS IN OTTOMAN SİVAS

Yıl 2024, Sayı: 75, 95 - 123, 24.05.2024

Serap Bozpolat Ayan

https://doi.org/10.36542/erma.1336144

Öz

Armenians, one of the most important elements of the Ottoman nation system, had an important place in the Ottoman social structure with their culture and profession. They were among the leading pieces of the mosaic. Although this mosaic was shaped together with the original Ottoman elements and minorities, some of the lives of these communities were progressing in isolation from each other. In accordance with the understanding of the period, the sensitivities covered by their religious life such as education and law, as well as worship, were peculiar to them. However, this does not mean that the divergent experiences on these issues do not affect each other. In particular, local educational activities that were outside the control of the state could have features that could deepen the differences of the groups. After all, for every member of religion, members of other religions are seen as people that unorthodox. Although different religious groups exhibited good neighbourliness and partnerships and achieved remarkable harmony in Ottoman society, this does not change the deep view.
This study focused on the educational activities of Armenians, whose they have a considerable density among the city population, in Sivas. The aim of the study is to open a door on the educational life of Armenians in the Ottoman Empire, as well as the state's stance against this educational business and how these activities affect the relations between Armenians and other elements.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Sivas, Armenian, education, separatism

Osmanlı Sivas'ında Ermeni Mektepleri

Öz

Osmanlı millet sisteminin en önemli unsurlarından olan Ermeniler, Osmanlı toplum yapısı içerisinde de gerek kültürleri gerek meslek kollarıyla önemli bir yere sahiptiler. Mozaiğin önde gelen parçalarındandılar. Bu mozaik Osmanlı asli unsuru ve azınlıklarıyla birlikte şekillense de bu toplulukların hayatlarının bir kısmı birbirilerinden yalıtılmış vaziyette ilerlemekteydi. Dönemin anlayışı gereği ibadetlerin yanı sıra eğitim ve hukuk gibi dini hayatlarının kapsadığı hassasiyetler kendilerine özeldi. Fakat bu durum bu konulardaki ayrışmış yaşantıların birbirlerini etkilemediği anlamını taşımıyor. Özellikle devlet denetimi dışında kalan yerel eğitim faaliyetleri, grupların farklılıklarını derinleştirebilecek özellikler taşıyabiliyordu. Ne de olsa her din mensubu için diğer dinin mensupları doğru yolda olmayan kişiler olarak görülüyor. Osmanlı toplumunda her ne kadar farklı dinî gruplar iyi komşuluklar ve ortaklıklar sergileyip dikkat çekici bir uyum yakalamışlarsa da bu, derinlerdeki bakışı değiştirmiyor.
Bu çalışma, bu gruplardan birisi olan Ermenilerin, hatırı sayılır nüfusa sahip oldukları bir şehir olan Sivas’taki eğitim faaliyetlerine yoğunlaşmıştır. Geleneksel eğitimden modern eğitim kurumlarına kadar Sivas’taki Ermeni mektepleri ve faaliyetleri mevcut kaynaklar, araştırmalar ve arşiv vesikaları ışığı altında incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın Ermenilerin Osmanlı içerisindeki eğitim hayatının yanı sıra devletin bu eğitim faaliyetleri karşısındaki duruşuna ve bu faaliyetlerin Ermeniler ve diğer unsurlar arasındaki ilişkileri nasıl etkilediğine dair bir kapı aralaması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Sivas, Ermeni, eğitim, ayrılıkçılık

Kaynakça

• Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Odası (A.MKT.MHM), 687/15
• Babıali Evrak Odası (BEO), 784/58732. 1228/92054. 2865/214869. 3506/262898. 183/13685. 508/38065. 1251/93794. 2859/214357. 2865/214856.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye 2. Şube (DH.EUM.2.Şb),47/4.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Memurin Kalemi (DH.EUM.MEM),5/63.
• Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD),139/6.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT), 2061/132. 1403/91. 1407/32. 1800/58. 1831/52. 2053/136. 2068/3.
• Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR), 153/37. 166/41. 196/62. 260/84. 69/75. 76/243. 102/320. 174/32. 194/58.
• Dahiliye Nezareti Tesrî-i Muamelat (DH.TMIK.M),55/6. 82/31. 251/57.
• Hariciye Nezareti Siyasî (HR.SYS), 2277/47.
• İrade Adliye ve Mezahib (İ.AZN),54/8.
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT),247/63. 361/37. 366/53. 502/22. 163/61.
• Meclis-i Vükela Evrakı (MV),65/69. 113/138.
• Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A.RES),55/66.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV),54/12. 76/25. 96/38. 137/21.
• Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM),29/40. 29/46. 15/86.
• Yıldız Perakende Evrakı Dahiliye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.DH),8/6.
• Yıldız Perakende Evrakı Posta Telgraf Nezareti Maruzatı (Y.PRK.PT),5/15.
• Yıldız Perakende Evrakı Zabtiye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.ZB),6/95.
• Salname-i Vilayet-i Sivas 1302.
• Salname-i Vilayet-i Sivas 1321.
• Salname-i Maarif 1317.
• Salname-i Maarif 1318.
• Salname-i Maarif 1319.
• Aydın, Mithat. “Sivas Vilayeti’nde American Board Of Commussionars For Foreign Missions’ın Misyonerlik Faaliyetleri ve 1893 Merzifon Ermeni Ayaklanması”. Osmanlılar Dönemi Sivas Sempozyumu Bildirileri. (21-25 Mayıs 2007): 485-524.
• Birol, Nurettin. “XIX. Yüzyıl Sonlarında Sivas Vilayetinde Azınlık ve Yabancı Eğitim-Öğretim Kurumları ve Faaliyetleri”. Turkish Studies Volume ¾ (Summer 2008): 241-278.
• Birol, Nurettin. “XIX. Yüzyıl Sonlarında Sivas Vilayeti’nde Müslüman Eğitim-Öğretim Kurumları ve Faaliyetleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 24 (2004): 209-232.
• Bozpolat Ayan, Serap. “Ölülerin Toprağında Dirilerin Kavgası: Sivas’ta Paylaşılamayan Maşatlık (1841-1888)”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan Bilimleri Dergisi (İBD) 1/1 (Haziran / June2020): 63– 76.
• Cin, Halil ve Gül Akyılmaz. Türk Hukuk Tarihi. Konya: 2003.
• Demirel, Ömer. Osmanlı Dönemi Sivas Şehri -Makaleler-. Sivas: 2006.
• Deveci Bozkuş, Yıldız. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Sivas Ermenilerinin Genel Durumu”. Osmanlılar Dönemi Sivas Sempozyumu Bildirileri (21-25 Mayıs 2007): 377-392.
• Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi. İstanbul: 1977.
• Ermeni Kültür Varlıklarıyla Sivas. İstanbul: Hırant Dink Vakfı Yayınları, 2018.
• Eryılmaz, Bilal. Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi. İstanbul: 1996.
• Güler, Ali. “Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Din-İbadet, Eğitim-Öğretim Hürriyetleri ve Bu Bakımdan “Kilise Defterleri”nin Kaynak Olarak Önemi”. OTAM IX (1998): 155-175.
• Kenanoğlu, Macit. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Eğitimi Üzerine. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 6, sy 12 (2008): 181-205.
• Kırmızı, Abdulhamit. “Şikâyât Tezâyüd Etmekte: Memduh Bey’in Sivas Valiliğinde Ermeni Politikası (1889-1892)”. Osmanlılar Dönemi Sivas Sempozyumu Bildirileri (21-25 Mayıs 2007): 361-376.
• Kodaman, Bayram. Abdulhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: 1991.
• Mahiroğulları, Adnan. Seyyahların Gözüyle Sivas. İstanbul: 2001.
• Ortaylı, İlber. Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: 2004.
• Ortaylı, İlber. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi”. Türkler 10, (2002): 216-220.
• Somel, Selçuk Akşin. “Osmanlı Ermenilerinde Kültür Modernleşmesi, Cemaat Okulları ve Abdulhamid Rejimi”. Tarih ve Toplum – Yeni Yaklaşımlar 5, (Bahar 2007): 71-92.
• Şişman, Adnan. XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devletinde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri. Ankara: 2006.
• Tozlu, Necmettin. “Osmanlı Devleti’nde Ermeni Eğitim Kurumları ve Faaliyetleri”. Yeni Türkiye 60 (2014): 1-17.
• Yücel, Mustafa Serhan. “Atatürk Döneminde Azınlık Okulları”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturk-doneminde-azinlik-okullari/.
• Zamacı, Ayşe. “Vilâyât-ı Sitte’de Ermeni Okulları ve Faaliyetleri”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11, sy 1 (Haziran 2009): 69-85.
• www.houshamadyan.org