TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİNDEKİ HAKSIZ ŞARTLAR (TKHK m. 5)

Year 2016, Volume: 11 Issue: 1, 83 - 123, 30.06.2016

Ramazan Aydın

Abstract

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) m. 5 ve Tüketici Sözleşmelerindeki
Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik (Yönetmelik) tüketici sözleşmelerindeki
haksız şartları düzenlemektedir. Bu düzenlemelerle, aynı zamanda Sözleşmelerdeki
Haksız Şartlara İlişkin AB Yönergesi de iç hukuka aktarılmaktadır. TKHK m. 5 f. 1’de
haksız şartın tanımı yer almaktadır. Buna göre, müzakere konusu yapılmamış bütün
sözleşme koşulları denetime tâbi tutulmakta ve böylece tüketici korunmaktadır. TKHK
m. 5 ve Yönetmelik yürürlük denetimine ilişkin TBK m. 21 gibi bir hüküm öngörmemekle
beraber, söz konusu TBK hükmü TKHK m. 5 ve Yönetmelik açısından icabı
hâlinde tamamlayıcı bir hüküm olarak uygulanma kabiliyetini haizdir. TKHK m. 5 f. 4
c. 2’de tüketici sözleşmelerinde yer alan haksız şartların yorum denetimine ilişkin olarak
belirsizlik ilkesi öngörülmektedir. Tüketici sözleşmelerindeki haksız şartlar açısından
içerik denetimi de mümkündür. TKHK m. 5 f. 1’e göre, tarafların sözleşmeden
doğan haklarında ve yükümlülüklerinde dürüstlük kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici
aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme şartları haksız şarttır. Yönetmeliğin
ekinde yer alan listede sayılan şartlar haksız şart olarak kabul edilir. Keza saydamlık
kuralına aykırı şartlar da haksız şarttır. Böyle bir tespit yapılmasının yaptırımı da TKHK
m. 5 f. 2’ye göre, söz konusu şartın kesin hükümsüzlüğüdür. Hemen ekleyelim ki böyle
bir hükümsüzlük hâlinde sözleşmenin haksız şartlar dışındaki hükümleri geçerliliğini
korur. Ancak, geri kalan sözleşme kesin hükümsüz sayılan hükümler olmadan ayakta
kalabilecek durumda olmalıdır.

Keywords

TKHK m. 5, Tüketici Sözleşmeleri, Haksız Şartlar, Haksız Şartların Denetimi

References

• Açıkgöz, Osman: Tüketicinin Korunması Çerçevesinde Mobil Haberleşme Abonelik Sözleşmesinde Genel İşlem Koşulları, 1. Bası, İstanbul 2013 Akçaal, Mehmet: Borçlar Kanununun Genel İşlem Koşullarına Dair Hükümleri Hakkında Bir İnceleme, http://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/dergi/18_1_2.pdf (03.08.2016) Antalya, Gökhan: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt 1, 1. Bası, İstanbul 2012 Anwalt Kommentar: Schuldrecht, Bonn 2002 (AnwKomm/İşleyen) Aslan, İ. Yılmaz: 6502 Sayılı Kanununa Göre Tüketici Hukuku, 4. Bası, Bursa 2014 Atamer, Yeşim M.: Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlandırılması Sorunu Çerçevesinde Genel İşlem Şartlarının Denetlenmesi, İstanbul 1999 Atamer, Yeşim M.: Genel İşlem Şartlarının Denetiminde Yeni Açılımlar, Prof. Dr. Necip Kocayusufpaşaoğlu’na Armağan, Ankara 2004, 291 (Armağan) Atamer, Yeşim M.: Yeni Türk Borçlar Kanunu Hükümleri Uyarınca Genel İşlem Koşullarının Denetlenmesi - TKHK M. 6 ve TTK M. 55, F. 1, (f) ile Karşılaştırmalı Olarak, Türk Hukukunda Genel İşlem Şartları Sempozyumu, Ankara 2012, 9 (Sempozyum) Atamer, Yeşim M.: 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Çerçevesinde Fiyat Denetimi, Yeni Tüketici Hukuku Konferansı, Derleyen Murat İnceoğlu, 1. Bası, İstanbul 2015 Denetimi (Fiyat Denetimi) Atamer, Yeşim M./Baş, Ece: Avrupa Birliği Hukuku İle Karşılaştırmalı Olarak 6502 Sayılı Yeni Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Uyarınca Satım Sözleşmesinde Ayıptan Doğan Sorumluluk, İBD, Cilt 88, 2014, Özel Sayı 1, 19 Aydın, Ramazan: Die Berücksichtigung des Verbraucherschutzes bei Allgemeinen Geschäftsbedingungen im deutschen und türkischen Recht, Eine rechtsvergleichende Untersuchung, Hamburg 2007, Schriftenreihe der Forschungsstelle des Türkischen Rechts der Universität Augsburg, Bd. 1 Aydın, Ramazan: Aşırı Yararlanma (TBK m. 28), Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt VIII, Sayı 1, Kayseri 2013, 87 (Aşırı Yararlanma) Aydoğdu, Murat: Tüketici Hukuku Dersleri, Ankara 2015 Aydoğdu, Murat: Türk Borçlar Hukuku’nda Genel İşlem Koşullarının ve Tüketici Hukuku’nda Haksız Şartların Denetimi, Ankara 2014 (Genel İşlem Koşulları) Aydoğdu, Murat: Tüketici Kılavuzu – Hukuk Rehberi, 1. Bası, İstanbul 2014 (Tüketici Kılavuzu) Baş, Ece: 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda Genel İşlem Koşulu Kavramı ve İçerik Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar (TKHK m. 5) 121 Beck'scher Online-Kommentar Arbeitsrecht, Rolfs/ Giesen/ Kreikebohm/ Udsching Stand: 15.03.2016 (Beck-Online die Datenbank), (BeckOK ArbR/ İşleyen) Beck'scher Online-Kommentar BGB, Bamberger/Roth, Stand: 01.05.2016, (BeckOK BGB/ İşleyen) Bucher, Eugen: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil Ohne Deliktsrecht, 2. Auflage, Zürich 1988 Çınar, Ömer: Tüketici Hukukunda Haksız Şartlar, İstanbul 2009 Damm, Reinhard: Europäisches Verbrauchervertragsrecht und AGB-Recht, JZ 1994, 161 Ehle Bernd/Brunschweile, Andre: Schweizer AGB-Recht im Umbruch, RIW 2012, 262 Eren, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 14. Bası, Ankara 2012 Erman, Walter: Handkommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, 11. Aufl., Münster/Köln 2004 (Erman/İşleyen) Fervers, Matthias: Anmerkung, EuZW 2014, 510 Frey, Kaspar: Wie ändert sich das AGB-Gesetz?, ZIP 1993, 572 Gauch, Peter: Die Übervorteilung - Bemerkungen zu Art. 21 OR, recht 1989, 91 Gierke, Otto v.: Die soziale Aufgabe des Privatrechts, unveränderte 2. Aufl., Frankfurt a.M. 1948 Graf von Westphalen/ Thüsing: Vertragsrecht und AGB-Klauselwerke, 37. EL 2016 (Beck-Online die Datenbank) (AGB-Klauselwerke/İşleyen Auslegung) Grunsky, Wolfgang: Allgemeine Geschäftsbedingungen und Wettbewerbswirtschaft, BB 1971, 1113 Grunsky, Wolfgang: Erwiderung auf Löwe, Walter, Verstärkter Schutz für Kunden vor unbilligen Allgemeinen Geschäftsbedingungen durch Wettbewerb?, BB 1972, 189 Gümüş, Mustafa Alper: 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Şerhi, Cilt 1, İstanbul 2014 HK-BGB, Schulze u.a., Bürgerliches Gesetzbuch, 8. Auflage 2014 (Beck-Online die Datenbank) (HK-BGB/İşleyen) Hart, Dieter: Allgemeine Geschäftsbedingungen und Justizsystem, Kronberg/Ts. 1975 Hatemi, Hüseyin/Gökyayla, Emre: Borçlar Hukuku Genel Bölüm, İstanbul 2011 Havutçu, Ayşe: Açık İçerik Denetimi Yoluyla Tüketicinin Genel İşlem Şartlarına Karşı Korunması, İzmir 2003 Havutçu, Ayşe: 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun Genel İşlem Şartlarına İlişkin Hükümlerinin Değerlendirilmesi, İzmir Barosu Dergisi, Sayı 2, Nisan 2011, 29 (İzBD 2011/2) Heinrichs, Helmut: Die EG-Richtlinie über missbräuchliche Klauseln in Verbraucherverträgen, NJW 1993, 1817 122 Yrd. Doç. Dr. Ramazan AYDIN ERÜHFD, C. XI, S. 1, (2016) v. Hippel, Eike: Verbraucherschutz, 3. Aufl., Tübingen 1986 Hommelhoff, Peter/ Wiedenmann, Kai-Udo: Allgemeine Geschäftsbedingungen gegenüber Kaufleuten und unausgehandelte Klauseln in Verbraucherverträgen, ZIP 1993, 562 Honsell, Thomas: Zweifel bei der Auslegung Allgemeiner Geschäftsbedingungen gehen zu Lasten des Verwenders, JA 1985, 260 Kapnopoulou, Elissavet N.: Das Recht der missbräuchlichen Klauseln in der Europäischen Union, Tübingen 1997 Kılıçoğlu, Ahmet M.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 14. Bası, Ankara 2011 Kocayusufpaşaoğlu, Necip: Kocayusufpaşaoğlu/Hatemi/Serozan/Arpacı, Borçlar Hukuku Genel Bölün, Cilt 1, Borçlar Hukukuna Giriş, Hukukî İşlem, Sözleşme, 5. Bası, İstanbul 2010 Köndgen, Johannes: Grund und Grenzen des Transparenzgebots im AGB-Recht, NJW 1989, 943 Locher, Horst: Das Recht der Allgemeinen Geschäftsbedingungen, 3. Aufl., München 1997 Münchener Kommentar zum BGB, Bd. 2,7. Auflage 2016 (Beck-Online die Datenbank) (MüKoBGB/İşleyen) Oğuzman, M. Kemal/Öz, M. Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt 1, 9. Bası, İstanbul 2011 Ozanoğlu, Hasan Seçkin: Tüketici Sözleşmeleri Kavramı (Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un Maddi Anlamda Uygulama Alanı), AÜHFD 2001, Cilt 50, Sayı l, 55 Öz, Turgut: Tüketici Hukuku Bakımından Genel İşlem Şartları, http://www.iku.edu.tr/TR/userfiles/huk/98.pdf (03.08.2016) Palandt, Otto: Bürgerliches Gesetzbuch, 63. Aufl., München 2004 (Palandt/İşleyen) Pfeiffer, Thomas: Europäisch-autonome Auslegung der Klauselrichtlinie am Beispiel der Hauptleistungsklauseln, NJW 2014, 3069 Raiser, Ludwig: Das Recht der Allgemeinen Geschäftsbedingungen, 1935 (unveränderter Neudruck, Bad Homburg 1961) Raiser, Ludwig: Vertragsfreiheit heute, JZ 1958, 1 Roth, Herbert: Geltungserhaltende Reduktion im Privatrecht, JZ 1989, 411 Roth, Herbert: Funktion und Anwendungsbereich der Unklarheitenregel des § 5 AGBGesetz, Teil 1, WM 1991, 2085 Roth, Herbert: Funktion und Anwendungsbereich der Unklarheitenregel des § 5 AGBGesetz, Teil 2, WM 1991, 2125 Sambuc, Thomas: Unklarheitenregel und enge Auslegung von AGB, NJW 1981, 313 Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar (TKHK m. 5) 123 Schmidt-Salzer, Joachim: Allgemeine Geschäftsbedingungen, 2. Aufl., München 1977 Spindler/Schuster: Recht der elektronischen Medien, Dritter Teil. Bürgerliches Gesetzbuch (BGB), 3. Auflage 2015 (Beck-Online die Datenbank) (Spindler/Schuster/İşleyen) Stoffels, Markus: AGB-Recht, München 2003 Stöckli: Der neue Art. 8 UWG - offene Inhaltskontrolle, aber nicht für alle, BR 1/2011, 184 Şeker, Muzaffer: Yazılmamış Sayılma, 1. Bası, İstanbul 2015 Tan, Turgut: Anayasal Ekonomik Düzen, http://www.anayasa.gov.tr/files/ pdf/anayasa_yargisi/anyarg7/tan.pdf (31.05.2016) Tekinay, Selahattin Sulhi/Akman, Sermet/ Burcuoğlu, Haluk/Altop, Atilla: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7. Bası, İstanbul 1993 Thouvenin, Florent: Art. 8 UWG: Zur Strukturierung eines strukturlosen Tatbestandes, in: Jusletter 29. Oktober 2012 Topuz, Murat: 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Çerçevesinde Genel İşlem Koşullarında Kapsam (Yürürlük) Denetimi, Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan, İstanbul 2013, 1138 Uffmann, Katharina: Vertragsgerechtigkeit als Leitbild der Inhaltskontrolle, NJW 2012, 2225 Ulmer, Peter: Teilunwirksamkeit von teilweise unangemessenen AGB-Klauseln? Zum Verhältnis von geltungserhaltender Reduktion und ergänzender Vertragsauslegung, NJW 1981, 2025 Ulmer, Peter: Zur Anpassung des AGB-Gesetzes an die EG-Richtlinie über missbräuchliche Klauseln in Verbraucherverträgen, EuZW 1993, 337 Ulusan, M. İlhan: Genel İşlem Şartlarında ve Özellikle Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda Haksız Şartlara İlişkin İçerik Denetimi, http://www.iku.edu.tr/TR/userfiles/huk/71.pdf (03.08.2016) Wendehorst, Christiane: Das neue Gesetz zur Umsetzung der Verbraucherrechterichtlinie, NJW2014, 577 Wendenburg, Albrecht: Anmerkung, EuZW 2012, 758 Werner, Olaf: Die Aufnahmepflicht privatrechtlicher Vereine und Verbände, Zugleich ein Beitrag zum Spannungsverhältnis zwischen privater Macht und Privatautonomie, Habilitationsschrift, Göttingen 1981 Wolf, Manfred/Horn, Norbert/Lindacher, Walter F: AGB-Gesetz, Kommentar, 4.Aufl., München 1999 Yelmen, Adem: Türk Borçlar Kanunu’na Göre Genel İşlem Şartları, Ankara 2014