CEMAATLERE (AZINLIKLARA) AİT VAKIFLARIN TAŞINMAZ MAL EDİNMELERİ SORUNUNDAKİ SON HUKUKİ DURUM

Year 2008, Volume: 3 Issue: 1, 197 - 253, 30.06.2008

Murat Aydoğdu

Abstract

Bu çalışmamızda, Ülkemizde uzun yıllar tartışma konusu olan azınlık (cemaat) vakıflarının taşınmaz mal edinmelerindeki son durum ele alınacaktır.
Vakıf, kelime olarak "tutmak, alıkoymak hapsetmek", hukuki kavram olarak ise, bir malın menfaatlerini hayır amaçlı kullanmak ve tutmak anlamına gelmektedir. Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasından önce Osmanlı Devleti uyruğundaki müslüman olmayanların kurduğu cemaatlere (azınlıklara) ait vakıfların taşınmaz mallar edinmeleri konusu, Ülkemizde uzun yıllar tartışma konusu olmuştur. Avrupa Birliği'ne uyum yasaları çerçevesinde çıkarılan Kanunlarla, Vakıflar Kanununda yapılan değişikliklere rağmen tartışmalar sona ermemiş ve yeni düzenlemeler yapılmak istenmiştir. Cemaat vakıflarıyla ilgili son değişiklikleri de içeren TBMM Genel Kurulunda 09.11.2006 tarihinde kabul edilen 5555 sayılı Vakıflar Kanunu, 10. Cumhurbaşkanı tarafından veto edilmiş olup, veto edilen bu Yasa, 17 .O 1.2008 tarihi itibariyle, TBMM Adalet Komisyonunda aynen kabul edilerek Genel Kurula gönderilmiş ve 5737 sayılı Vakıflar Kanunu olarak kabul edilmiştir. Bu arada Avrupa İnsan Haklan Mahkemesinin azınlık (cemaat) vakıfları hakkında Türkiye aleyhindeki Ocak 2007 tarihli karan da önemli bir gelişme olarak karşımıza çıkmaktadır.

Osmanlı Devleti döneminde müslüman olmayanların kurduğu hayır amaçlı cemaatler, bilinen anlamıyla vakıf olmadıklarından vakıf senetleri yoktu. Dolayısıyla Osmanlı hukukuna göre tüzel kişilikleri olmadığından, mallar, genellikle din adanılan, cemaatin güvenilir kişileri, namı müstear (takma ad) veya namı mevhum (bilinmeyen kişiler) denilen kişiler üzerine
kayıt edilirdi. Bu durum, hukuki anlamda sorunların kaynağı olarak görülebilir. Nitekim durumun düzeltilmesi için Osmanlı Döneminde çıkarılan 13 Şubat 1912 tarihli Kanun da sorunlara çözüm bulamamıştır. Lozan Anlaşmasının müslüman olmayan cemaatleri azınlık olarak nitelemesi karşısında, sorun değişik bir boyut kazanmıştır. Çalışmamızda bu sorunun çözümü için öngörülen düzenlemeler hakkında açıklamalar yapılacaktır.

Keywords

2762 sayılı Vakıflar Kanunu, 5555 sayılı Vakıflar Kanunu Tasarısı, 5737 sayılı Vakıflar Kanunu, Lozan Anlaşması, Cemaat (Azınlık) Kavramı, Cemaat (Azınlık) Vakıfları, Mazbut Vakıflar, Mülhak Vakıflar, Esnaf Vakıfları, Vakıflar Genel Müdürlüğü

The Legal Status Quo Regarding the Problem of Acquisition of Immovables by Trusts Belonging to Communities (Minorities)

Abstract

In this study, the latest situation in the acquisition of real estate by minority (community) foundations, which has been a matter of debate for many years in our country, will be discussed. Foundation, as a word, means "to keep, to retain, to imprison", and as a legal concept, it means to use and keep the interests of a property for charitable purposes. The issue of acquiring immovable properties by foundations belonging to communities (minorities) established by non-Muslim citizens of the Ottoman Empire before the establishment of the Republic of Türkiye has been a subject of debate in our country for many years. Despite the changes made in the Law on Foundations and the Laws enacted within the framework of the European Union harmonization laws, the discussions did not end and new regulations were sought. The Foundations Law No. 5555, which was adopted in the General Assembly of the Turkish Grand National Assembly on 09.11.2006, including the latest changes regarding community foundations, was vetoed by the 10th President, and this vetoed Law was accepted verbatim in the Justice Commission of the Turkish Grand National Assembly on 17.01.2008 and sent to the General Assembly. and was accepted as the Foundations Law No. 5737. Meanwhile, the January 2007 decision of the European Court of Human Rights against Türkiye regarding minority (community) foundations also appears as an important development.

Since the charitable communities established by non-Muslims during the Ottoman Empire were not foundations in the known sense, they did not have foundation deeds. Therefore, since they did not have legal entities according to Ottoman law, the properties were generally transferred to people called religious devotees, trusted members of the community, pseudonyms or unknown persons. would be recorded. This situation can be seen as the source of legal problems. As a matter of fact, the Law dated February 13, 1912, enacted during the Ottoman Period to correct the situation, could not find a solution to the problems. The problem gained a different dimension when the Treaty of Lausanne defined non-Muslim communities as minorities. In our study, explanations will be made about the arrangements foreseen to solve this problem.

Keywords

Communities (Minorities), Acquisition of Immovables

References

• AKİPEK, Jale G./AKINTÜRK, Turgut: Türk Medeni Hukuku, Yeni Medeni Kanuna Uyarlanmış Başlangıç Hükümleri-Kişiler Hukuku, 4. Bası, İstanbul 2002.
• AKINTÜRK, Turgut: Yeni Medeni Kanuna Uyarlanmış Medeni Hukuk, 9. Bası, İstanbul 2003.
• AKÜNAL, Teoman: Türk Medeni Hukukunda Tüzel Kişiler, I, İstanbul 1995.
• AL TUNKA YA, Mehmet: Vakiflar Kanunu Tasarısı Üzerine Düşünceler, Prof.Dr. Hüseyin ÜLGEN'e Armağan, il. Cilt, İstanbul 2007, s.1679 vd.
• ATEŞ, Turan: Medeni Kanun 'da Vakiflar, Legal Hukuk Dergisi, Sayı 35, Kasım 2005.
• AYAN, Mehmet/AYAN, Nurşen: Kişiler Hukuku, Konya 2007.
• BALLAR Suat: Yeni Vakıflar Hukuku, Yenilenmiş ve Genişletilmiş 3. Baskı, İstanbul 2000.
• BERKİ, Ali Himmet: Vakıflar, 2.Bası, İstanbul 1946 (Kıs. Vakıflar, 2. Bası).
• BERKİ, Ali Himmet: Vakıflar, 2.Kitap, Medeni Kanunda Tesis ve Vakıflar Kanunu Hükümleri, Ankara 1950 (Kıs. Vakıflar).
• BERKİ, Ali Himmet: Vakfa Dair Yazılan Eserlerle V akfıye ve Benzer Vesikalarda Geçen Istılah ve Tabirler, Ankara 1966 (Kıs. Istılah)
• CENGİZ, Orhan Kemal: Türkiye 'nin Dini Azznlzklarz, (www.tesev.org.tr/etkinlik/okemal_cengiz_sunum.php, e.t.20.10.2007).
• CİN, Halil: Miri Arazi ve Bu Arazinin Özel Mülkiyete Dönüşümü, İstanbul 2005.
• CİN, Turgay: Yunanistan'daki Müslüman Türk Azınlığın Din ve Vicdan Özgürlüğü, Ankara 2003.
• ÇEÇEN, Anıl: "Türkiye Yeniden Bizans 'a Dönüştürülüyor", 2006 (www.dipdalgasi.org/node/125, e.t.22.10.2007).
• ÇEVİK, Kemal: Fransız ve Türk Hukukunda Tek Ortaklı Şirket/Sınırlı Sorumlu Ticari İşletme, Prof.Dr. Ali BOZER'e Armağan, Ankara 1998, s.37 vd.
• DALAMANLI, Lütfü: Eski Yeni Vakıf Davaları, Açıklamalı-İçtihatlı, Ankara 1986.
• DELP, Udo: Die Stiftung & Co. KG, Heidelberg 1991, s.4 vd.;
• DOĞAN, Murat: Vakıflarda Malvarlığı, Ankara 2000 (Kıs. Vakıflarda Malvarlığı).
• DOĞAN, Murat: "Medeni Kanunun 'Belli Bir Cemaat Mensuplarını Destekleme Amacıyla Vakıf Kurulamayacağı' Hükmü Üzerine Bir Değerlendirme", EÜHFD, Cilt I, Sayı 1, Kayseri 2006, s.155-171 (Kıs. Cemaat Vakıfları).
• DOĞAN, Murat/NARBAY, Şafak: İktisadi Amaçla Vakıf Kurulamaması Prensibi ve Vakfın İktisadi İşletme İşletmesi, AÜEHFD., Cilt IV, S: 1-2, Yıl: 2000, s.437 vd.,
• DURAL, Mustafa/ÖĞÜZ, Tufan: Türk Özel Hukuku, Cilt il, Kişiler Hukuku, İstanbul 2006.
• EGGER A.: İsviçre Medeni Kanunu Şerhi, Kişinin Hukuku, 2. Kısım, Tüzel Kişiler, Çeviren Volf ÇERNİS, Ankara 1948.
• EM, Ali: Türk Hukuk Sisteminde Vakıflar, Ankara 2006.
• GENÇCAN, Ömer Uğur: 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu, Bilimsel Açıklama, İçtihatlar-İlgili Mevzuat, Madde 1-351, Ankara 2004.
• GENÇCAN, Ömer Uğur: 4721 sayzlz Türk Medeni Kanunu 'na Göre Vakfın Kuruluşu, Türkiye Noterler Birliği Hukuk Dergisi, Sayı 121, 15 Şubat 2004.
• GÖKTÜRK, Hüseyin Avni: Türk Medeni Hukuku, 1. Kitap, Şahsın Hukuku, Ankara 1954.
• GRÜNINGER Harold: Herausgeber HONSELLNOGT/GEİSER Basler Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Zivilgesetzbuch I, Art.1- 456 ZGB, 2.Auflage, Basel-Genf-München 2002.
• GUTZWILLER Max: Schweizerisches Privatrecht, 2. Band-Einleitung und Personenrecht, Basel und Stutgart 1967.
• GÜNERİ, Hasan: Türk Medeni Kanunu Açısından Vakıfta Amaç Kavramı ve Amacına Göre Vakıf Türleri, Ankara 1976, s.175 vd.
• HA TEMİ, Hüseyin: Önceki ve Bugünkü Türk Hukukunda Vakıf Kurma Muamelesi, İstanbul 1969 (Kıs. Vakıf Kurma)
• HATEMİ, Hüseyin: Medeni Hukuk Tüzel Kişileri, I, Giriş-Tarihi GelişimEski Vakıflar, İstanbul 1979 (Kıs. Tüzel Kişiler)
• HA TEMİ, Hüseyin: Kişiler Hukuku Dersleri, İstanbul 2001 (Kıs. Kişiler),
• HA TEMİ, Hüseyin: Cemaat Vak-iflarz Konusunda Düşünceler, Prof.Dr. Ergun ÖZSUNAY'aArmağan, İstanbul 2004, s.803-818 (Kıs. Cemaat Vakıfları).
• HELVACI, Serap/ERLÜLE, Fulya: Medeni Hukuk, İstanbul 2007.
• HOF, Hagen: Stiftungsrecht in Europa, Stiftungen im deutschen Recht, KölnMünchen 2001.
• HOPT, J.Klaus/REUTER Dieter: Stiftungsrecht in Europa, Eine Einfuhrung, Köln-München 2001.
• İMAMOĞLU, M. Altuğ: Azınlık Vakıftan ve Yabancıların Taşınmaz Edinimleri, Ankara 2006.
• İNAN, Ali Naim: Medeni Hukuk, Ankara 2005.
• İŞERİ, Ahmet: Türk Medeni Kanununa Göre Vakıf (Tesis), Ankara 1968 (Kıs. Vakıf).
• İŞERİ, Ahmet: Medeni Kanun Hükümlerine Göre Kurulan Vakıflar Hakkındaki Tüzük Üzerine Bir İnceleme, Prof.Dr. H. C. OĞUZOĞLU'na Armağan, Ankara 1972 (Kıs. İnceleme).
• İŞERİ, Ahınet/AKÜNAL, Teoman/ TEZEL, Adnan/BAYRAKERİ, Feridun: Türkiye' de Medeni Kanuna Göre Kurulmuş Vakıflar ve Sorunları, Ankara 1975.
• KARINA.BA.DIZADE, Ö. Hilmi/ SUNGURBEY, İsmet: Eski Vakıfların Temel Kitabı, İstanbul 1978.
• KAZICI, Ziya: Osmanlı Vakıf Medeniyeti, İstanbul 2003.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M.: Medeni Hukuk, Temel Bilgiler, Ankara 2004.
• KNELLWOLF, A. Peggy: ZGB fur den Alltag, Kommentierte Ausgabe aus der Beobachter-Beratungspraxis, Zürich 2007.
• KOSCHAKER Paul/ A YİTER Kudret: Modem Özel Hukuk Giriş Olarak Roma Özel Hukukunun Ana Hatları, İzmir 1993.
• KÖPRÜLÜ, Bülent: Evvelki Hukukumuzda Vakıf Neviyetleri ve İcareteynli Vakıflar, İstanbul 1952.
• MÜLLER Norbert: Religiöse Stiftungen in Deutschland, Rechtsprobleme müslimischer Stiftungen in Deutschland, Köln-München 2006.
• OCAK, Nazmi: Vakıf Çeşitleri ve Ticari İşletme İşleten Vakıfların Tacir Sıfatı, Prof. Dr.Şakir Berki'ye Armağan, Konya 1996.
• OĞUZMAN, Kemal/SELİÇİ, Özer/OKTAY, Saibe: Kişiler Hukuku, Gerçek ve Tüzel Kişiler, İstanbul 2002.
• OĞUZOĞLU, H. Cahit: Medeni Hukuk, I, Şahsın Hukuku, Ankara 1956.
• ORAN, Baskın: Türkiye'de Azınlıklar: Kavramlar, Lozan, İç Mevzuat, İçtihat, Uygulama, TESEV Yayınları, İstanbul 2004 (Bu kitabın tam metni için bkz. www.tesev.org.tr/etkinlik/baskin _ oran.pdf, e.t.18.11.2007).
• ORAN, Baskın: "LozanMukaddes İnektir, Kimse Kesmeye Kalkamaz", (Nilüfer Çeliker'in Röportajı), www.gunisigihukuk.com/baskinoran.html, e.t. 18.11.2007).
• ORAN, Baskın: "Gayrimüslim Vakiflarz: Son Durum", (www.tesev.org.tr/etkinlik/b _oran _sunum.php, e.t. 18.11.2007).
• OZANOĞLU, Hasan Seçkin: "Avmpa'da Vakıflar Hukuku Alanında Gelişmeler, Özellikle Avrupa Vakıflar Kanunu Tasarısı" Prof. Dr. Fikret EREN'e Armağan, Ankara 2006, s.773-784.
• ÖĞÜZ, Tufan: Türk Hukukunda Vakıf Tüzel Kişiliğinin Hukuki Esaslan, İstanbul 2007 (Kıs. Vakıf).
• ÖĞÜZ, Tufan: "Vakıflar Kanunu Tasarzsznzn Değerlendirilmesi ve Eleştirisi", Legal Hukuk Dergisi, Sayı 54, Haziran 2007 (Kıs. Vakıflar Kanunu Tasarısı).
• ÖNDER Hüseyin: Yabancılara Toprak Satışı, Ankara 2007.
• ÖZDAMAR Demet/DEĞER Senem/UÇKAN, Mertkan: "5555 sayzlz Yeni Vakiflar Kanunu Üzerine Bir Değerlendirme", EÜHFD, C.11, S: 1-2 (2007), s.139 vd.
• ÖZİPEK, Bekir Berat: "Gayrimüslim Vakiflarznzn Sorunları", 2001 (www .megarevma.net/vakifsomnu.htm, e .t.20 .1 O .2007).
• ÖZTAN, Bilge: Tüzel Kişiler, Ankara 2001 (Kıs. Tüzel Kişiler).
• ÖZTAN, Bilge: Medeni Hukukun Temel Kavranılan, Ankara 2002 (Kıs. Medeni Hukuk).
• ÖZTÜRK, Nazif: Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Ankara 1995.
• ÖZSUNA Y, Ergun: Medeni Hukukumuzda Tüzel Kişiler, Tüzel Kişilerin Genel Teorisi, Dernekler ve Vakıflar, İstanbul 1982.
• PEDRAZZINI, Mario M.: Gmndriss des Personenrechts, Bem 1982.
• RIEMER Hans Michael: Bemer Kommentar, Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, Systematischer Teil und Art.80-89bis ZGB, Band 1-Einleitung und Personenrecht, 3.Abteilung-Die juristischen
• Personen, 3. Teilband-Die Stiftungen, Bem 1975 (Kıs. ZGB-Stiftungen)
• MER Hans Michael: Stiftungsrecht in Europa, Stiftungen im schweizerischen Recht, Köln-München 2001 (Kıs. Stiftungsrecht in Europa)
• REYNA, Yuda/ ZONANA, Ester Morena: Son Yasal Düzenlemelere Göre Cemaat Vakıfları, İstanbul 2003.
• REYNA, Yuda/ZONANA, Ester Morena: Sunum (www.tesev.org.tr/ etkinlik/cemaat 02 sunum.doc, e.t. 20.10.2007).
• SAYMEN, Ferit H.: Türk Medeni Hukuku, Cilt il, Şahsın Hukuku, İstanbul 1960.
• SEIFART, Wemer: Handbuch des Stiftungsrechts, München 1987.
• SUNGURBEY, İsmet: Eski Vakıfların Yeni Sorunları, İstanbul 2001.
• ŞİT, Banu: "Son Değişikliklere Göre Yabancıların Türkiye'de Bulunan Taşınmazlar Üzerinde Mülkiyet ve Sınırlı Ayni Hak Edinmeleri", BATİDER Aralık 2004, Sayı 4, C.XXII, s.203 vd.
• URAL, Engin: Vakıflar, Ankara 1977.
• UY AR Talih/UY AR Alper/UY AR Cüneyt: Türk Medeni Kanunu, MK.1- 517, Cilt 1, Ankara 2006.
• ÜÇOK, Coşkun/MUMCU, Ahmet /BOZKURT, Gülnihal: Türk Hukuk Tarihi, Ankara 2006.
• VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet: Türk Medeni Hukuku, Cilt I, Cüz 2, Şahsın Hukuku, İstanbul 1963.
• YENER M. Serhat: "Türk Medeni Kanuna Göre Kurulan Vakiflarzn Senetleri", Türkiye Noterler Birliği Hukuk Dergisi, Sayı 134, 15 Mayıs 2007.
• ZEVKLİLER Aydın/ACABEY, M.Beşir/GÖKYAYLA, Emre: Medeni Hukuk, Giriş-Başlangıç Hükümleri-Kişiler Hukuku-Aile Hukuku, Ankara 2000.
• ZEVKLİLER Aydın/HA VUTCU, Ayşe: Medeni Hukuk, Temel Bilgiler, Ankara 2005.