Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Çankırı (Kengırı) Doğumlu Devlet Memurlarının Eğitim Geçmişleri

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 93 - 121, 30.05.2024

Uğur Böyükdikmen , Emine Gümüşsoy

https://doi.org/10.47437/esogutd.1451270

Öz

Memurların özlük bilgilerinin tutulduğu sicill-i ahval defterleri, tarih araştırmalarının önemli kaynaklarındandır. Bu defterler vasıtasıyla Osmanlı bürokrasindeki memurların durumları, meslek öncesi ve mesleki aşamaları takip edilerek, başta eğitim alanında olmak üzere son dönem Osmanlı reformlarının taşradaki yansımalarını incelemek mümkündür. Bu çalışmada ilk olarak sicill-i ahval defterleri ve önemi, Çankırı (Kengırı) Sancağı ve Çankırı’da bulunan eğitim kurumları tanıtılmış sonra Çankırı merkez doğumlu olup sicill-i ahval defterlerinde kayıtlı olan 138 memur ele alınmıştır. Memurların eğitim hayatları; ilköğrenim, orta – yükseköğrenim, medrese eğitimi, okuryazar olduğu diller olarak sınıflandırılmış ve incelenmiştir. Elde edilen verilere göre 19. yüzyılın ortasından 20. yüzyılın başına doğru gelindikçe, ilköğrenimde sıbyan mekteblerinden, ibtidai mekteblerine, orta ve yükseköğrenimde ise medreselerden, rüşdiyelere ve idadilere doğru bir tercih değişiminin yaşandığı, orta ve yüksek eğitim kurumları ile medreselerde yabancı dil eğitimi verilmesine rağmen az sayıda memurun Türkçe dışında bir yabancı dil öğrenebildiği, sancak merkezlerini inceleyen benzer çalışmalardan, Amasya, Antalya, Afyon, Sinop ve Çorum doğumlu memurların sicill-i ahvalleri ile karşılaştırıldığında yabancı dil bilenlerin oranının Çankırı doğumlu memurlarda düşük kaldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Sicill-i Ahval Defterleri, Devlet Memurları, Eğitim Kurumları, Çankırı Sancağı

The Educational Life of Civil Officers Born in Çankırı (Kengırı), As Recorded in the Registry Books

Öz

The registers, in which the personal data of civil servants are kept, are important sources of historical research. Through these registers, it is possible to follow the status of civil servants in the Ottoman bureaucracy, their pre-professional and professional stages, and to examine the reflections of the late Ottoman reforms, especially in the field of education, in the provinces. In this study, firstly, the importance of the registers and their importance, Çankırı (Kengırı) Sanjak and the educational institutions in Çankırı are introduced, and then 138 civil servants who were born in the centre of Çankırı and registered in the registers are discussed. The educational lives of the civil servants were classified and analysed as primary education, secondary and higher education, madrasah education, and the languages they were literate in. According to the data obtained, from the middle of the 19th century to the beginning of the 20th century. century from the middle of the 19th century to the beginning of the 20th century, there was a change of preference in primary education from sıbyan schools to ibtidai schools, and in secondary and higher education from madrasas to rüşdiyeles and idadis, and although foreign language education was provided in secondary and higher education institutions and madrasas, few civil servants were able to learn a foreign language other than Turkish, Compared to similar studies examining the centres of the sanjak, it was observed that the rate of foreign language speakers in Çankırı remained low when compared to the sicill-i ahval of civil servants born in Amasya, Antalya, Afyon, Sinop and Çorum.

Anahtar Kelimeler

Sicill-i Ahval Books, Civil Servants, Educational Institutions, Çankırı Sanjak

Kaynakça

• AKYILDIZ, Ali, Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform(1836- 1856), Eren Yayınları, İstanbul 1993.
• ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK Yayınları, Ankara 2013.
• DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lügat, 34. Baskı, Aydın Kitapevi Yayınları, Ankara 2020.
• EYÜBOĞLU, İsmet Zeki, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınları, İstanbul 2004.
• KASTAMONU VİLAYET SALNAMESİ, Kastamonu Vilayet Matbaası, Kastamonu, H. 1321 (M. 1903).
• KOÇER, Hasan Ali, Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, M.E.B. Yay., İstanbul 1991.
• KODAMAN, Bayram, Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, 2. Baskı, TTK yayınları, Ankara, 1991.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, 5. Baskı, TTK yayınları, Ankara 2022.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, İstanbul 1993.
• SARIYILDIZ, Gülden, Sicill-i Ahval Komisyonunun Kuruluşu ve İşlevi 1879-1909 Hakkında Bilgiler, Der Yayınları, 2004.
• AKPINAR, Ozan Can, 1879-1909 Tarihli Sicil-i Ahval Kayıtlarına Göre Antalya Doğumlu Memurlar, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2017.
• AKTÜRK, Sıraç, Tanzimat’tan Birinci Dünya Harbi’ne Çankırı Sancağı (1839 – 1914), , Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Doktora Tezi, Çankırı 2020.
• AKTÜRK, Sıraç, ‘‘Tanzimat Sonrası Osmanlı Devleti’nde Kazâ Yönetimi: Çankırı Örneği 1839-1914’’, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,25, 2021, sy. 724 -751.
• AKYÜZ, Yahya,‘‘İlköğretimin Yenileşme Tarihinde Bir Adım: Nisan 1847 Talimatı’’, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, c. 5, 1994, sy. 1-47. doi:10.1501/OTAM_0000000206.
• DENİZ, Zehra, II. Abdulhamid Dönemi’nde Sinoplu Devlet Adamları (Sicill-i Ahval Defterlerine Göre: 1879 – 1909), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2019.
• ERYİĞİT, Burak, Cansu KALAFAT, ‘‘Osmanlı Devleti’nde 1840–1858 Yılları Arasında Taşra Yönetimini Düzenleyen Nizamnameler Üzerine Bir Değerlendirme’’, Strategic Public Management Journal, 5.10, 2019, sy. 54-62. doi: 10.25069/spmj.657847
• GÖKMEN, Ertan, “Aydın Vilayeti’nde Sıbyan Mekteblerinin İptidâi Mekteblere Dönüştürülmesi”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Der Yayınları, 2004, sy. 150 – 155. doi:10.1501/OTAM_0000000537
• KÜLTEKİN, İpek, Sicili Ahval Defterlerine Göre Afyonlu Devlet Adamları, Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Niğde 2021.
• ÖRS, Hayrettin, Sicili Ahval Defterlerine Göre Çorumlu Devlet Memurları (1879-1909), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2019.
• ÖZTÜRK, ‘‘Rüşdiye’’, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, c. 35, 2008.
• SARI, Selçuk, Sicill-i Ahval Kayıtlarına Göre Amasyalı Memurlar, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ordu 2013.
• SARIYILDIZ, Gülden, ‘‘Sicill-i Ahval Defterleri’’, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, c. 37, 2009.