BÂKÎ’NİN ŞİİRLERİNDE RİND VE ZÂHİD ÇATIŞMASI

Year 2024, , 710 - 746, 30.06.2024

Halil Sercan Koşik Muhammet H. Cankurt

https://doi.org/10.58659/estad.1490271

Abstract

Bâkî, 16. yüzyılda yaşamış olup Osmanlı klasik şairlerinin en büyüklerinden sayılmaktadır. 1626-27 yılında İstanbul’da doğan şair; zekası, yeteneği ve şairliği ile hâlâ kendinden söz ettirmektedir. Kanuni Sultan Süleyman’la olan samimi ilişkisi bilinen şairin Sultan’ın ölümünden sonra kaleme aldığı mersiye, klasik şiirin şaheserlerinden kabul edilir. Bâkî’nin en çok bilinen yönlerinden biri de âşıkâne ve özellikle de rindâne gazellerindeki rindliğidir. Klasik rind ve zâhid çekişmesi, Divânı’ndaki gazellerinde epeyce yer edinmektedir. Gazellerindeki rind edâ, bazen şairin gerçek hayattaki kimliği olarak anılmaktadır. Ancak bazı araştırmacılar, bahs edilen bu rindliğin, klasik edebiyat geleneğinin bir parçası olarak anılması gerektiğinden söz etmekte ve gazellerindeki rind edâya bakarak Bâkî’nin hayatına ve karakterine yönelik çıkarımlar yapmanın çok da isabetli olmayacağı yönünde görüş bildirmektedirler.
Bâkî’nin şiirlerinde rind ve zâhid tipi -birçok klasik şairimizde olduğu gibi- farklı isimlerde de ortaya çıkmış olup her iki tipin de türevlerinin -Bâkî’ye has olarak- zengin bir repertuvar oluşturduğu dikkat çekmektedir. Biz, çalışmamızda Bâkî’nin şiirlerinde -bilhassa gazellerindeki- geleneksel rind ve zâhid çekişmesini ihtiva eden bu beyitleri tek tek tespit edip onları bir inceleme ve yorumlamaya tabi tuttuk. Böylece şairin edebî kimliğinin daha iyi bir şekilde belirlenmesine katkı sunmaya çalıştık.

Keywords

Bâkî, divan, rind, zâhid, çatışma

References

• AKTAŞ, Muhammet Mutlu (2018). “Bâkî Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, Cilt:4, Sayı:4, s.s. 876-913
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (1991). “Bâkî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt: 4, s.s. 537-540
• __________ (2001), Bâkî ve Divânı’ndan Örnekler, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1995). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (Eski Ve Yeni Harflerle), (Yay. haz. Aydın Sami Güneyçal), Ankara: Aydın Kitabevi.
• DİLÇİN, Cem, (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DOĞAN, Muhammet Nur (2002). Bâki, İstanbul: Metropol Yayınları.
• DOĞAN, D. Mehmet (2008). Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Pınar Yayınları.
• DURMAZ, Gülay (2003). Divan Şiirinde Rind ve Zahid Çekişmesi, Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• ERGUN, Sadeddin Nüzhet (1935). Bâkî Dîvânı Hayatı ve Şiirleri, İstanbul: Suhulet Kitap Yurdu.
• GÖLPINARLI, Abdülbâkî (2014). Bâkî, İstanbul: Kapı Yayınları.
• İbn Sînâ (1995). el-Kânûn fi’t-tıbb, (çev. Esin Kahya), Ankara: AKM Yay.,
• İPEKTEN, Halûk (2008). Bâki Hayatı, Sanatı, Eserleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAPLAN, Hasan (2016). Bâkî’nin Ses Dünyası, İstanbul: DBY Yayınları.
• KAPLAN, Hasan vd. (2022). Bu Devr İçinde Benem Pâdişâh-ı Mülk-i Suhan - Baki Kitabı, İstanbul: DBY Yayınları.
• KARAİSMAİLOĞLU, Adnan (2019). Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYA, Bülent (2016). Bâkî Dîvânı’nda Edebî Sanatlar, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• KOŞİK, Halil Sercan (2018). Bâkî’nin El-İ‘lâm Bi-A‘lâmi Beledi’l-lâhi’l-Harâm Tercümesi (Fezâ’il-i Mekke) İnceleme-Tenkitli Metin, İstanbul: Kesit Yayınları.
• KÜÇÜK, Sabahattin (2016). Bâkî ve Dîvânı’ndan Seçmeler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• __________ (2019). Bâkî Dîvânı, Tenkitli Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• PALA, İskender (2005). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• ONAY, Ahmet Talat (2019). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (haz. Cemal Kurnaz), Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• ÖZEN, Mine Esiner (1982), “Türkçede Kumaş Adları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi – Fatih Sultan Mehmed’e Hatıra Sayısı-, Sayı: 33, s. 291-340.
• ÖZTÜRK, Furkan (2007). Bâkî Divanı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük], Doktora Tezi, Ankara Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• __________ (2019). Bâkî Dîvân, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• SUCU, Nurgül (2007). “Zâhid-Sûfî Tipinin Kimliği, Divan Edebiyatındaki Yeri ve Sosyal Hayattaki Örnekleri”, İstem, Yıl: 5, Sayı: 10, s.s. 227-253.
• ŞAHİN, Esma (2011). Bâkî Divanı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• __________(2018). “Bâkî’nin ‘Sünbül’ Kasidesi Şerhi”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal Of Academıc Lıterature], Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, Yıl: 4, s. 415-450.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ (1996). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî Yahut Zâhid Hakkında, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• TARLAN, Ali Nihad (2001). Fuzûlî Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• __________ (2003). Bâkî Dîvânı Şerhi Notları, (ed. N. Fazıl Duru-Sait Okumuş), Ankara: Meneviş Yayınevi.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1963). Şeyhî’nin Husrev ü Şîrîn’i İnceleme-Metin, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• ULUDAĞ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• YILDIRIM, Ali (2012). “Epikürizm ve Bâkî’nin Bir Gazeli Üzerine”, Turkish Studies, Cilt: 7, Sayı: 3, s.s. 2701-2709.