KLÂSİK TÜRK ŞİİRİNDE “KUŞ KONDURMAK” DEYİMİNİN ANLAM ÇERÇEVESİ

Year 2019, Volume: 2 Issue: 1, 215 - 232, 28.02.2019

Bünyamin Ayçiçeği

Abstract

Deyimler, kullanıldığı dilin anlam
zenginliğini ortaya koyması bakımından önem arz etmektedir. Deyimlerin anlam ve
çağrışım zenginliğinden sıklıkla istifade eden divan şairleri, bu yolla
söyleyişlerine güç kazandırmışlardır. Makalede öncelikle çeşitli sözlüklerde,
şerh kitaplarında “kuş kondurmak” deyimine verilen anlamlar ortaya konulmuş,
deyimle ilgili farklı isimlendirmeler ele alınmıştır. Ardından deyimin doğuşu,
gelişimi ve edindiği anlamlarla ilgili çeşitli çıkarımlar yapılmaya
çalışılmıştır.


Yapılan taramalar neticesinde deyimi en çok kullanan şairler tespit edilmiştir.
Son olarak deyimin anlam çerçevesi ortaya konulmaya çalışılmış, ayrı başlıklar
halinde tespit edilen anlamlar incelenmiştir. Hem “kuş kondurmak”
deyiminin sözlüklere girmemiş anlamlarına dikkat çekilmiş hem de divan
şairlerinin estetik anlayışları ve deyimleri nasıl ustalıkla kullandıkları
ortaya konulmuştur. Böylece günümüz Türkçesinde de kullanımı devam eden bir
deyimin, 15. yüzyıldan günümüze uzanan anlam katmanları beyitler ışığında
açıklanmaya çalışılmıştır.

Keywords

Klâsik Türk Şiiri, Gazel, Deyim, Kuş kondurmak

References

• KAYNAKÇAAKKAYA, Hüseyin (1996). Nevres-i Kadîm and his Turkish Dîvân (Nevres-i Kadîm ve Türkçe Dîvânı), Part 1: Textual Analysis, Harvard, Part 2: Critical Edition and Index, Harvard.AKSOY, Fatma Yaşar (1997). Ayıntablı Aynî’nin Divanı (Hayatı, Eserleri, Türkçe Divanı, Farsça Divanı ve Sâkî-nâme Tenkitli Metni), Doktora Tezi, Erciyes Üniversites: Kayseri.ARAS, Makbule (2010). Mu‘în Divanı İnceleme-Metin, Ankara Üniversitesi: Ankara.ARSLAN, Mustafa (2007). Muhyî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2018). “Bağdatlı Rûhî’nin (ö.1014/1605-1606) Gazellerinde Deyimler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı: 38, s. 163-202.AYDEMİR, Yaşar (2009). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-196580/ravzi-divani.html (E.T.: 20.01.2019).AYPAY, A. İrfan (1992). Nahîfî Süleyman Efendi: Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.BEYZADEOĞLU, Süreyya A. (2004), Sünbülzâde Vehbî Lütfiyye (Metin Tespiti, Özet, Yorum ve Açıklamalar), İstanbul: MEB Yayınları.BURMAOĞLU, Hamit Bilen (1983). Lâmiî Çelebi Divanı (Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanı’nın Tenkidli Metni), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. ÇAKIR, Zehra Vildan (1998). Hevâyî (Abdurrahman, Kuburi-zade) Divanı’nın Tenkidli Metni ve İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ Üniversitesi, Tekirdağ.ÇAVUŞOĞLU, Mehmet; TANYERİ, M. Ali (1987). Zatî Divanı Edisyon Kritik ve Transkripsiyon, Gazeller Kısmı, III, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.ÇETİN, İsmail (1993). Derzi-zâde Ulvî (Hayatı Edebî Şahsiyeti ve Divanı’nın Tenkidli Metni), Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ.ÇIPAN, Mustafa (1991). Fasih Ahmed Dede Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanı’nın Tenkidli Metni, C. 1-2, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.DELİCE, H. İbrahim (1995). Niğdeli Muhibbi Gül ü Nevruz (İnceleme-Metin-Dizin), (2 cilt), Fırat Üniversitesi, Adana.DEMİR, Hiclal (2017). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-191378/lazikizade-feyzullah-nafiz--divan.html (E.T.: 10.02.2019).DEMİRKAZIK, H. İbrahim (2013). “El Arkası Yerde Deyimi ve Bu Deyimin Divan Şiirindeki Kullanımı”, Turkish Studies-İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Sayı: 8/4, s.s. 617-633.DOĞAN, Ramadan (2005). Ahmedî-i Âmidî’nin Yusuf u Züleyhası (Metin ve İnceleme), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.EFLATUN, Muvaffak (2003). Feyzî-i Kefevi Divanı: Tahlil-Metin, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.ELMACI, Betül (2016). İstanbullu Eşref Divanı (Metin-İnceleme), Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya. ERDOĞAN, Mustafa (2008). Kabûlî İbrahim Efendi, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.ESİR, Hasan Ali http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-195825/lamii-celebi-ferhad-ile-sirin.html (E.T.: 10.01.2019).ESKİMEN, Ayşe Derya (2008). Mecdî Mehmed Efendi’nin Gazelleri (Metin-İnceleme), Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.GIYNAŞ, Kamil Ali (2017), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-194492/pervane-bey-mecmuasi.html (E.T.: 10.01.2019).GÜNGÖR, Esra (2013). Nûrî İbrahim Divanı, Gazi Üniversitesi, Ankara.İLGAR, Yusuf (1997). Afyonkarahisarlı Şâir Ali Feyzi (Hayati, Eserleri, Edebî Kişiliği Ve Türkçe Divânı), Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.KASIR, Hasan (1990), Sabri Mehmed Şerif Divanı (İnceleme- Karşılaştırmalı Metin), Atatürk Üniversitesi, Erzurum.KAYA, Bayram Ali (2011). “Atasözleri ve Deyimlerin Dîvân Şiirinde Kullanımı ile Dîvânların Bu Söz Varlıklarımız Bakımından Önemi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6, s.s. 11-54.
• KAYA, Hasan (2018). “Divan Şiirinde Kıl Kondurmamak Deyiminin Anlam Çerçevesi”, Bir Devr-i Kadîm Efendisi Prof. Dr. Tahir Üzgör’e Armağan, (Ed: Üzeyir Aslan, Hakan Taş, Ömer Zülfe), Ankara: Yayınevi, s.s. 495-508.KAZAN, Şevkiye (2003). Üsküdarlı Sırrî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Divan’ı (Metin-İnceleme) ile Şerhü Medhi’n-Nebî, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.MENGİ, Mine (1995). Mesîhî Dîvânı, Ankara: AKM Yay.OKMAK, Özgür (2008). Ahmed Bâdî Dîvânı (Metin-İnceleme), Trakya Üniversitesi, Edirne.Okumuş, Sait (2007). Nebzî Divanı (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.ONAY, Ahmet Talat (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü –Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı- (Haz. Cemal Kurnaz), İstanbul: H Yayınları.ÖZBEK, Ahmet (2000). Câzim Dîvânı (Edisyonkritik-İnceleme), Erciyes Üniversitesi, Kayseri. PEKTAŞ, Muhittin (1998). Sezâyî (Câbî Hasan Dede) Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Selçuk Üniversitesi, Konya. SELÇUK, Engin (2007). Hasmî Divanı (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.SEYHAN, Köksal (2002). Livâyî Divanı (Metin - İnceleme), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbulŞENGÜN, Necdet (2006). Nazîr İbrahim ve Dîvânı (Metin-Muhteva-Tahlil), Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi: İzmir.TAÇALAN, Nebahat Çalık (1998). Tayyar (Mahmud) Paşa Hayatı, Edebi Şahsiyeti, Eserleri ve Divan’ının Tenkidli Metni, Trakya Üniversitesi, Edirne.TARLAN, Ali Nihad (1997). Necâtî Beg Divanı, İstanbul: MEB Yayınları.TARLAN, Ali Nihat (1945). Hayâlî Bey Dîvânı. İstanbul: Bürhaneddin Erenler Matbaası.TAŞAN, Cüneyt (2018). Tâhirü'l-Mevlevî’nin ‘Sünbülzâde Vehbî’nin Tannâne ve Tayyâre Kasîdeleri’ Adlı Eseri (İnceleme-Metin), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.TOPÇU, Mümin (1997). Dîvân-ı Rızâyî (Tenkitli Metin), İnönü Üniversitesi, Malatya.ULUOCAK, Mustafa (1998), Çeşmîzâde Reşîd Divanı (İnceleme ve Tenkitli Metin), Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.YAKAR, Halil İbrahim (2009), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-204115/gelibolulu-suni-divani.html (E.T.: 10.01.2019).YAZAR, İlyas (2010). Kânî Divanı Tenkidli Metin ve Tahlil, İstanbul: Libra Kitap.YENİKALE, Ahmet (2012). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-196833/sunbulzade-vehbi-divani.html (E.T.: 12.01.2019).http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5c6d62ad8ee343.88825363