KÜÇÜK MESNEVİLERLE YAZILAN ‘ARZ-I HÂLLER

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 988 - 1035, 27.08.2019

Enes Yıldız

Öz

Klasik Türk şiirinde beyitlerle yazılan nazım
şekillerinden biri de mesnevidir. Mesneviyi, beyitlerle yazılan diğer nazım
şekillerinden ayıran özelliği, her beyitte ayrı kafiyeye yer verilmesidir.
Divan şiirinde müstakil eser olan mesneviler yanında divanlarda yer alan küçük
mesneviler de bulunmaktadır. Müstakil mesnevilerle divanlarda yer alan
mesnevileri ayıran temel ölçüt, müstakil mesnevilerin belli bir plan dâhilinde
yazılıp kitaplaşmasıdır. Küçük mesneviler incelendiğinde muhteva çeşitliliğinin
dikkat çekici olduğu görülecektir. Çünkü küçük mesnevilerle “tevhit, na’t,
nasihatnâme, miraciye, fahriye, methiye” gibi türlerin yanında “silsilenâme,
besmelenâme, istiftâ, şehir şiiri, firâknâme, sıhhatnâme, kalemiye, manzum
mektup, manzum hikâye” gibi farklı konular da işlenmiştir. Küçük
mesnevilerle yazılan kişisel hayat ile ilgili türlerden biri de ‘arz-ı
hâllerdir. Edebî
bir terim olarak ‘arz-ı hâl şairin hâmîye/memdûha veya belli makamdaki bir
kişiye içinde bulunduğu maddi ve manevi durumu arz ettiği, taleplerini
sıraladığı ve şikâyetlerini dile getirdiği manzumelerdir. ‘Arz-ı hâller
şair-patron ilişkisinde tarafların durum, tavır ve tepkilerini göstermesi,
şairlerin hayatlarına ve yazıldığı dönemin sosyal hayatına dair bilgiler
vermesi noktasından önemli metinlerdir. Bu çalışma küçük mesnevilerle yazılan ‘arz-ı
hâllerin incelenmesinden oluşmaktadır. Çalışmamızda öncelikle ‘arz-ı hâller
hakkında kısa bilgi verilecek, ardından ise XV. yüzyıldan 1, XVI. yüzyıldan 27,
XVII. yüzyıldan 13,


XVIII. yüzyıldan 15, XIX. yüzyıldan 3 olmak üzere toplam 59 ‘arz-ı hâl şekil,
muhteva, dil ve üslûp özellikleriyle incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Küçük Mesnevi, Arz-ı Hal

Kaynakça

• AKSOYAK, İsmail Hakkı (2006). Gelibolu Mustafa Âlî Divan III, Department Of Near Eastern Languages an Civilizations Harvard University.
• AKTAŞ, Ali (1996). Yetîm Dîvânı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi.
• AKTAŞ, Yasemin (2010). Mehmed Nebîl ve Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• ARSLAN, Mehmet (2002). Şeref Hanım Divanı, İstanbul: Kitapevi. Yayınları.
• AYDEMİR, Yaşar (2004). “Medhiye”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 29, ss. 410-411.
• BAĞÇECİ, Lokman (2002). Nabi Divanı’ndaki Küçük Mesneviler, Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi.
• BATİSLAM, Hanife Dilek (2008). “Divanlardaki Manzum ‘Arz-ı Hâller”, Turkish Studies, C: 3, S: 1, ss. 209-218.
• BAYINDIR, Şeyda (2008). Şehdî Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• BİLKAN, Ali Fuat (1997). Nâbî Dîvânı, İstanbul: MEB.
• ÇOŞKUN, Ferdi (2013). Sabrî (Mehmet) Divanı Edisyon Kritik-İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• ÇINAR, Bekir (2000). Tıflî Ahmed Çelebi Hayatı Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni, Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• ÇIPAN, Mustafa (1991). Fasîh Ahmed Dede Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni, Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• DEMİR, Hiclal (2008). Lâzikî-zâde Feyzullah Nâfiz ve Dîvânı (İnceleme-Metin-Özel Adlar Dizini), Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• DİKMEN, Hamit (1991). Seyyid Vehbi ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• EKER, Ruken (2009). Feyzî Halil Paşazâde Divânı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.
• ERDOĞAN, Mustafa (2008). Kabûlî İbrahim Efendi, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı (İnceleme Tenkitli Metin-Dizin), Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• ERZEN, Mehmet Halil (2012). İhyâ Dîvânı ve Tahlîli (İnceleme-Tahlil-Tenkitli Metin), Doktora Tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• HANÇERLİOĞLU, Filiz (1988). Âşık Çelebi Divanı, Yüksek lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• İPŞİRLİ, Mehmet (1991). “Arzuhal”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 3, ss. 447-448
• KARDAŞ, Mehmet Nuri (2008). Re’fet Mehmed ‘Azîz’in Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Dîvânının Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi.
• KAVRUK, Hasan vd. (2009). Filibeli Vecdî ve Dîvân’ı (Metin-Dizin), Kültür ve Turizm Bakanlığı Web site: http//ekitap.kulturturizm.gov.tr., Erişim Tarihi, 22.03.2016.
• KOÇAK, Fatma (2006). Fâik Mahmud ve Dîvânı Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• KURTOĞLU, Orhan (2004). Lebîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), Kültür ve Turizm Bakanlığı Web site: http//ekitap.kulturturizm.gov.tr., Erişim tarihi, 22.03.2016.
• KÜLEKÇİ, Numan (2003). Edebî Sanatlar, Ankara: Akçağ Yayınları.
• MERMER, Ahmet (2004). Kütahyalı Rahîmî ve Dîvânı, İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• OKUYUCU, Cihan (1994). Cinâni (Hayâtı, Eserleri, Dîvânının Tenkidli Metni), Ankara: TDK.
• SAK, Vesile (1994). Nâzım (İstanbullu) Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• SONA, İbrahim (2006). Hidâyet Çelebi ve Dîvânı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• TOPRAK, Muhbet (2006). Şeyhülislam Bahâyî Divanı Şerhi, Yüksek Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• ULUDAĞ, Erdoğan (1992). Şeyhülislâm Bahâyî Divânı (İnceleme, Karşılaştırmalı Metin), Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• ULUDAĞ, Erdoğan (1998). “Dîvân Edebiyatı Türlerinden Sâkînâmeler ve Şeyhülislâm Bahâyî’nin Sâkînâmesi” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S: 9, ss. 49-64.
• ÜST, Sibel (2017). Edirneli Nazmî Dîvânı (İnceleme-Metin). Kültür ve Turizm Bakanlığı Web site: http//ekitap.kulturturizm.gov.tr., Erişim tarihi, 22.03.2016.
• YEKBAŞ, Hakan (2005). Hüdâyî-i Kadîm Divanı (İnceleme-Edisyon Kritikli Metin), Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• YILMAZ, Kaşif (1983). Güftî Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği, Tezkireciliği ile Divanı, Zafer-nâmesi ve Teşrifâtü’ş-Şuarâsının Tenkidli Metni, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.