Öz
Klasik Türk şiirinde birçok kavramla ilgili zengin metaforlar ve benzetmeler vardır. Bunların içerisinde birçok şairce yaygın kullanılanlar ve mazmunlar olduğu gibi, kullanımı sınırlı olmuş orijinal benzetmeler de vardır. Şairlerin kullandıkları teşbihler şiiri mana yönünden zenginleştirir ve derinlik katar. Kimi kavramlarla ilgili kullanılan teşbihler nicelik olarak fazladır. Yazı ve edebiyatın en önemli aracı olan kalemle ilgili de çok sayıda benzetme unsuru kullanılmıştır. Divan şairinin şiir sanatı noktasında en önemli aracı şiirlerini yazdığı kalemidir. Kalemin kültürdeki ve insanlık tarihindeki öneminden hareket edildiğinde, şiirin, sözün aktarımı noktasındaki önemli işlevi düşünüldüğünde şair muhayyilesinde kaleme kıymet verilmemesi elbette düşünülemez. Bu çalışmada klasik Türk şiirinde kalemle ilgili kullanılan benzetmeler, örneklem olarak seçilmiş farklı yüzyıllara ait şair divanlarında taranarak belirlenmeye ve değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu şekilde, kalemin klasik Türk şiirindeki yansımalarının zenginliği ve çeşitliliği ortaya konulmuştur. Şairlerden seçilen beyit örnekleri ve açıklamalarla da benzetmelerin mahiyeti ve hangi bağlamda şiirlerde yer aldığı tespit edilmiştir. Tespit edilen benzetme unsurlarının benzetme yönleri de gösterilmeye çalışılmış, şairlerin bu noktadaki temayülleri ve kalemle ilgili benzetmeleri nasıl kullandıkları örneklerle verilmiştir. Kalemin kültürde ve edebiyattaki mahiyeti ve öneminin klasik Türk şiirindeki izdüşümlerinin zenginliğini ve bu zenginlik içerisinde orijinal kullanımları ortaya koymayı amaçlayan bu çalışmada, kalemle ilgili benzetme unsurları da kategorize edilmiştir. Konuyla ilgili daha önce yapılmış benzer çalışmalardan da faydalınarak literatürden de istifade edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AYAN, Hüseyin (1990). Nesimî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
- AYDEMİR, Yaşar (2005)."Divan Şairi Aşıdan Ne Anlar", Osmanlı Araştırmaları, S. XXVI, s. 85-94.
- AYDEMİR, Yaşar (2000). Behiştî Divanı. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
- AYDEMİR, Yaşar (2007). Ravzî Divanı. Ankara: Birleşik Dağıtım Kitabevi.
- AYNUR, Hatice. (1999). 15. Yüzyıl Şairi Çâkerî ve Divanı. İstanbul: Yenilik Basımevi.
- ÇAVUŞOĞLU, Mehmet. (1979). Amrî Divan. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
- DEMİRKAZIK, Halil İbrahim (2011). “Divan Şiirinde Karga” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. 131-178.
- DERMAN, M. Uğur (2001). “Kalem”. https://islamansiklopedisi.org.tr/kalem (Erişim Tarihi: 16.02.2019).
- Diyarbakırlı Lebîb Divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 03.12.2019).
- DOĞAN, M.Nur (1996). “Fuzûli’nin Poetikası”. İlmî Araştırmalar Dergisi. sayı 2, 47-72.
- DOĞAN, M.Nur (2000). Fuzûli Leylâ ve Mecnûn (Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Erkal, Abdülkadir (2009). 17.Yüzyıl Divan Şiiri Poetikası. Yayımlanmış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
- GÖLPINARLI, Abdülbâkî (2005). Nedim Divanı. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
- GÖLPINARLI, Abdülbâkî (2006). Fuzûlî Divanı. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
- GÜFTA, Hüseyin. (1992). Hâzık Mehmed Eefendi’nin Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
- GÜLER, Zülfi (2014). “Divan Şiirinde Papağan”. Asos Journal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. sayı 1. 61-71.
- İNCE, Adnan (1994). Mirzâzâde Mehmed Sâlim Divanı. Ankara: Yükseköğretim Kurulu Yayınları.
- KAPLAN, Hasan. (2018) .”Zülfikâr’ın Divan Şiirine Yansımaları”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı. cilt 1. 789-844.
- KARA, Mustafa (1998). “Hikmet/Tasavvuf”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. cilt 17. 518-519.
- KARACAN, Turgut (1991). Bosnâlı Alâeddin Sâbit Divanı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
- KARATAŞ, T. (2009). “Poetik Düşünüşün Klasik Şiirde Dile Getirilişi”. Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. sayı 39. 449-457.
- KARDAŞ, S. (2013). “Divan Şiirinde Sihir ve Büyünün Kaynağı: Hârût ve Mârût”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. sayı 50. 29-46.
- KARTAL, Ahmet (1997). “Klasik Türk Edebiyatında Lâle”. bilig dergisi. sayı 4. 108-122.
- KAVRUK, Hasan (2001). Şeyhülislâm Yahya Divanı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- KAYA, Bayram Ali (2017). Osman Nevres Divanı. İstanbul: Kesit Yayınları.
- KAYA, Bülent. (2008). Divan Şiirinde At. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- KOÇ, Neslihan İlknur (2003). 17. yy. Divan Şairi Şerif Nehci, Hayatı, Eserleri ve Divanı'nın Tenkitli Metni. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- MACİT, Muhsin (2006). Erzurumlu Zihnî Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- MENGİ, Mine (2014). Mesihî Divanı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- MERMER, Ahmet (1994). Mezâkî Hayatı Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- OKCU, Naci. (2011). Şeyh Gâlip Divanı. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
- ÖNGE, D. (2013). Klasik Türk Şiirinde Haberleşme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
- ÖZGERİŞ, M. Meriş (2014). “XVIII. Yüzyıl Divan Şiirinde Hat Malzemeleri”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. sayı 3/2. s.167-193.
- ÖZÖNDER, H. (2003). Ansiklopedik Hat ve Tezhip Sanatları Deyimleri, Terimleri Sözlüğü. Konya: Sebat Ofset Matbaacılık.
- ÖZYILMAZ, Halime (1995). Üsküdarlı Sırrî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
- PALA, İskender (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Leyla ve Mecnun Yayıncılık.
- PARLATIR, İsmail (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınları.
- Polat, Z. (2017). Klasik İslam Tarihçilerinin Kalem Anlatısı. Mukaddime. sayı 8. 99-115.
- Sinan, B. (2004). Bâlî Çelebi ve Divanı İnceleme-Metin. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
- ŞAHİN, Esma (2013). “Bâkî Divânına Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Yapısı”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. Sayı 2. 285-309.
- ŞENGÜN, Necdet (2008). “Klâsik Türk Şiirinde Kalem Kasideleri (Kalemiyyeler)”. Turkish Studies. Volume ¾. s.730-758.
- TARLAN, A.N. (1992). Hayâli Bey Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
- TOK, Eda (2019). “Osman Nevres Dîvânı’nda Yazıya Dair Unsurlar”. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası. cilt 29. sayı 1, 179-198.
- TOPÇU, Mümin. (1997). Divân-ı Rızâyi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
- UZUN, Mustafa (1995). “Elif/Edebiyat”.Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. cilt 11. 36-37.
- VARIŞOĞLU, M.C. (2008). “Divan Şiirinde Bir Metafor Olarak Kalem ve Bu Bağlamda Kırımlı Rahmî’nin “Seyf ü Kalem” Redifli Kasidesi”.Uluslararası II. Türkoloji Kongresi Bildiriler Kitabı. 257-262. Kırım: Kırım Mühendislik ve Pedagoji Üniversitesi.
- YARDIM, Latif (2015). Bosnalı Alaeddin Sâbit Divanı’nda Dinî Muhtevalı Kasideler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ordu: Ordu Üniversitesi.
- YAVUZ, Yusuf Şevki (2001). “Kalem”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. cilt 24. 243-245.
- YILMAZ, Fatma Büyükkarcı. (2014). “Divan Edebiyatında Nakş ve Nakkâş 1: İlk Yüzyıllar”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. sayı 12. 13-28.
- ZAVOTÇU, Gencay (2006). Divan Şiiri-Kişiler-Kişilikler Sözlüğü. Ankara: Aydın Kitabevi.
- ZÖHRE, Armağan (2016). Muhibbî Divanı’nda Sosyal Hayat. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 28 Şubat 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 3 Sayı: 1 |
