KLASİK ŞİİRDE IZDIRABIN AŞIRI BOYUTU: SENG-İ MELÂMET

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 295 - 348, 28.02.2020

Erdem Sevimli

Öz

Klasik şairde ızdırap, neredeyse bir yaşam biçimi olmuş ve şiirlerin büyük kısmında ele alınmıştır. Bu duygunun temelinde halka kötü görünmeyi, böylece nefsi arındırmayı esas alan melâmet anlayışının etkisi de bulunmaktadır. Melâmet, klasik şiirde pek çok beyite asıl sevgiliye ulaşma uğruna çekilen eziyete bağlılık ve bu aşkın verdiği eleme tutkunluk olarak yansımıştır. Bunlar “mazoşist rüsvalık”ın duygusal eğilimleri olarak pek çok şairin şiirsel algısında yer etmiştir.

Bu mazoşist eğilimlerin bir kaçını şöyle sıralamak mümkündür: Gönül Mansuru’nu dara çeken derûnî ızdırap hissinin aşırılığı, bedende etten ve baştaki saçtan eser bırakmayan aşırı eziyete meyil ve tutkunluk, gönülde dünyevî bağlardan eser bırakmayan ızdırabı kalbe melâmet taşı gibi işleyen mazoşist bir nefis arındırma/katarsis duygusu.

Bu duygulara halkın ilgisini kestiği gerekçesiyle kötülüğe tutku ve bundan alınan aşırı haz, seng-i melâmeti bedene bir gül olarak kabul etme ya da sofrasına katık yapmanın verdiği aşırı lezzet alma halini de ekleyebiliriz. Ancak bu duygular pek çok şairde, basit bir ıdırap olgusuna bağlılık olmaktan çıkıp, selameti melâmete terk eden mazoşist bir tutkuya dönüşmüştür. Pek çok klasik şair, bu rüsvalığı “seng-i melâmet”le tescillemiştir. Böylece onlar, bir Melâmetî gibi halkın ayıplamalarına, yani “seng-i melâmet”e uğrayarak çılgınlığa meyletmiş ve halka rüsva olmuştur. Makalede her türlü ıstırabı yücelten bu mazoşist rüsvalığın şiirsel izleri tahlil edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Seng-i melâmet

Kaynakça

• AKSOYAK, H. İbrahim (2018). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 E.T:27.05.2018. ALŞAN, Mehmet Hakan (2012). Anadolu Erenleri Melamet Hırkası, İstanbul: Kurtuba Yayınevi. ANKUN, Zeki (2014). http://www.Zekiankun.Com.Tr/Fuzuli-Divani-Pdf/ E.T: 30.10.2014. ARI, Ahmet (1994). Kâtipzade Sâkıb Mustafa Dede: Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği Ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ARMUTLU, Sadık (2014/1). “Derî Farsçasında Gazelin Oluşumu, Felsefesi: Bu Gazeldeki Aşk Söylemi ve Güzellik Unsurlarının Kaynağı Olarak Hadarî ve Uzrî Gazel”, Duğu Esintileri Dergisi, S.1, ss. 34-119. ASLAN, Mehmet (2018). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59882,bursali-iffet-divanipdf.pdf?0 E.T: 10.02.2019. ASLAN, Mehmet (2018). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58679,mihri-hatun-divanipdf.pdf?0 E.T: 04.02.2019. ASLAN, Üzeyir (2017). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55752,nehci-divanipdf.pdf?0 E.T:0.02.2018. AYDEMİR, Mehmet Ali (2016), Toplumsal Tipler, İstabul: Açılım Kitap. AYDEMİR, Yaşar (2018). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0 E.T: 04.02.2018). AYDEMİR, Yaşar (2008). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56190,ravzi-divanipdf.pdf?0 E.T: 04.10.2018. BAŞPINAR, Fatih (2008). 17. Yüzyıl Şairlerinden Beyânî’nin Divan’ı (İnceleme-Tenkitli Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. BAYRAK, Cemal (1998). Sehâbȋ Dȋvânı (Metin-İzahlı İndeks, Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. BOLAT, Ali (2003). Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melametilik, İstanbul: İnsan Yayınları. BOZKURT, Kenan (2015). “Bâkî, Fuzûlî, Şeyhülislâm Yahyâ ve Nedîm Divanlarında Haz Kavramı”, Turkish Studies, Volunme: 10/4, p. 215-256. BOZ, Erdoğan (2017). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55749,Hakîkî-divanipdf.pdf?0 E.T: 21.08.2019. CAN, Ertuğrul (2005). Şuhûdî Dîvânçesi (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ÇAVUŞĞOLU, Mehmet ve M. Ali Tanyeri (1981). Hayretî Divanı Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. CEVİZCİ, Ahmet (1999). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayıncılık. DEMİRLİ, Ekrem (2015). Fütüvvet Ehli ve Meczuplar, İstanbul: Littra Yayıncılık. DİYANET İSLAM ANSİKLOPEDİSİ (2004). “Melâmiyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.29, ss. 28-35. DURMAZ, Gülay (2005). “Divan Şiirinde Rint”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 28/1, ss. 57-76. ERDOĞAN, Mustafa (2017). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0 E.T: 21.08.2019. ERDOĞAN, Mustafa (2008), Kabûlî İbrahim Efendi, Hayatı, Edebî Kişiliği Ve Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. EREN, Abdullah (2016). “Klasik Türk Şiirinde Ar ve Namus Kavramı”, ÖÜSABİAD, S.6 (Temmuz), ss. 8-22. ERSAN, Mehmet Özgür. Http://Mehmetozgurersan.Com/?Tag=Kalenderilik E.T: 08.09.2016. GÖLPINARLI, Abdülbaki (1931). Melamîlik Ve Melamîler, İstanbul: Devlet Matbaası. GÜDÜCÜ, Burcu (2016). “Erkek Cinsel Kimliği, Sadizm Mazoşizm Üzeri̇ne Bir Saha Araştırması”, Aydın Toplum ve İnsan Dergisi, S. 2/2, ss. 33-45. GÜNDÜZ, Erol (2009)”. Malatyalı İbrahim Taib Divanı (İncelem-Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi SBE. GÜZEL, Bilal (2017). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/58910,safveti-mehmet-celebi-ivancesipdf.pdf?0 E.T: 09.05.2019. İPEKTEN, Haluk (1990). Naili Divanı. İstanbul: Akçağ Yayınları KARAMUSTAFA, Ahmet T. (2017). Tasavvufun Oluşumu, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınevi. KARLITEPE, Mustafa (2007). Kelâmî Dîvânı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. KAVRUK, Hasan. (2001). Şeyhülislam Yahya Divanı (Tenkitli Metin), Ankara: Meb Yayınları. KAYA, Bayram Ali (2017). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 E.T: 04.05.2019. KAYABAŞI, Ayfer (1995). Sarban Ahmed Divanı: İnceleme-Metin, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi SBE. KAYABAŞI, Bekir (2010). “Sarban Ahmed Divanında Melamîlik”, Turkısh Studies, Volume: 5/1, p. 1123-1146. KESİK, Beyhan (2018). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59983,cenabi-divanipdf.pdf?0 E.T: 15.05.201. KILIÇ, Filiz (2018). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59394,sahi-divanipdf.pdf?0 E.T: 01.10.2019. KURTOĞLU, Orhan (2018). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58698,bosnali-asim-divanipdf.pdf?0 E.T: 15.05.2019. KAZAN, Şevkiye Nas (2018). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59375,celili-divanipdf.pdf?0 E.T: 06.05.2019. KÜÇÜK, Sabahattin (2011). Bâkȋ Dȋvânı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. MACİT, Muhsin. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196897/nedim-divani.html E.T: 15.08.2016. OCAK, Ahmet Yaşar (1999). Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderîler, Ankara: TTK Yayınları. OKÇU, Naci. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10654,metinpdf.pdf?0 E.T: 04.10.2018. ORAK, Muzaffer (2011). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55757,nigari-divanipdf.pdf?0 E.T:04.10.2018. SELVİ, Muhammed (2008). Ümîdî Hayatı Eserleri Edebî Kişiliği ve Dîvânı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. SEVİMLİ, Erdem (2019). “Necâtî’nin Lâle-Hadler Gazelinde Ötekileşme ve Dışlanmışlık Hissi”, Littera Turka Journal of Turkish Language and Literature, Volume:5, Issue:4, ss. 794-807. UZUN, Süreyya Pekşen (2011). Üsküdarlı Aşkî Dîvânı Tenkitli Metin, Nesre Çeviri Ve 16. Yy. Osmanlı Toplum Hayatının Divanındaki Yansımaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE. TARLAN, Ali Nihat (1992). Ahmed Paşa Divanı, İstanbul: Akçağ Yayınları. TARLAN, Ali Nihad (1945). Hayâlî Bey Dȋvânı, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları. TARLAN, Ali Nihat (1992). Necâti Beg Divanı, İstanbul: Akçağ Yayınları. TARLAN, Ali Nihat (1990). Şeyhi Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları. TAŞ, Hakan (2010). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10660,Vusulî-divanipdf.pdf?0 E.T: 11.10.2018. TEK, Abdürrezzak (2009). Melamet Risaleleri Bayrami Melamîliği'ne Dair, İstanbul: Emin Yay. TOPBAŞ, Osman Nuri (2008). “Hak Dostlarının Örnek Ahlakından-4”, Altınoluk Dergisi, Şubat 264, ss. 32 ÜST, Sibel (2012). Http://Ekitap.Kulturturizm.Gov.Tr/Eklenti/10605,Edirneli-Nazmî-Divanisayfa19903981pdf.Pdf?0 E.T: 04.10.2018. ÜZGÖR, Tahir (1991). Fehîm-i Kadîm- Hayatı, Sanatı, Divanı. ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara: AKM yayınları. ÖZER, Zübeyde (2015). “Sarı Abdullah Efendi’nin Cevheretü’l-Bidâye ve Dürretü’n-Nihâye Adlı Eserinde Bayramî-Melamîler”, Uluslarası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, S.41 (Aralık), p. 1361-1368. SAMANCI, Metin (2017). “Fuzûlî’nin Şiirinde Önemli Bir Anahtar Kavram: Toprak”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, C.1 (Kış), ss. 41-60. SELÇUK, Bahir (2007). “Fuzulide Melâmet Kavramı”, Çukurova Üniversitesi SBE Dergisi, C. 16/2, ss. 487-502. YAZAR, İlyas. (2002). “Tasavvuf Uzerine Düşünceler”, Yedi İklim Dergisi, S.145, ss. 48-56. YAZAR, İlyas (2017). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55833,3-kani-divanipdf.pdf?0 E.T: 25.10.2018. YAZIR, Elmalılı Hamdi (2011). Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali, Sad. Kahraman Yusufoğlu, İstanbul: Kilim Matbaacılık YEKBAŞ, Hakan (2011). Sebzî Dîvânı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi SBE. YENİKALE, Ahmet (2012). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0 E.T: 16.06.2018. ZEYBEK, Muhammed (2015). “Fenâ Meclisinde Bekâ Bulanlar: Anadolu’nun Aykırı Zümreleri Üzerine Bir İnceleme”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 14, ss. 299-336. ZERRİNKUB, Abdülhüseyin (2015). Tarihsel Perspektiviyle İran Tasavvufu, Çev: Nurcan Altun, İstanbul: Önsöz Yayıncılık.