Araştırma Makalesi
Yıl 2020,
Cilt: 3 Sayı: 1, 213 - 240, 28.02.2020
Öz
Dede Korkut Kitabı’nda ozanın veya anlatıcının anlatmaları manzum olarak söylediği kısımlara soylama denilmektedir. Eserin neredeyse yarısı soylamalardan meydana gelmektedir. Dede Korkut Kitabı’ndaki okunuşu sorunlu kısımların büyük bir kısmı soylamalarda yer alır. Bu nedenle soylamaların dikkatlice incelenmesi gerekmektedir. Dresden yazmasındaki 11. hikaye olan Salur Kazan’ın Oğlu Uruz’u Tutsaklıtan Çıkardığı anlatmada bir soylama mevcuttur (Dresden 140b/1-7). Bu soylama Dresden yazması dışında iki yerde daha görülüyor. Soylamanın eşmetinlerinin mukayesesi soylamanın daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Makalede, soylamanın eşmetinlerdeki mısraları karşılaştırmalı olarak incelenecek ve filolojik bakımdan analiz edilecektir.
Anahtar Kelimeler
Dede Korkut Kitabı soylama Günbet yazması Tevârih-i Âl-i Selçuk
Kaynakça
- Ağca, Ferruh (2016). Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı, Metin-Aktarma-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Araslı, Hamid (1978). Kitabi-Dede Gorgud, Bakı: Kençlik.
- Aşyrow, A. (1999). Gorkut Ata, Aşgabat: Magaryf.
- Axundov, Ağamusa (2007). Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Lüğeti, Bakı: “Şerq-Qerb”.
- Aydın, Erhan (2017). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor), İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
- Azmun, Yusuf. (2019). Dede Korkut’un Üçüncü Elyazması, Soylamalar ve İki Yeni Boy İle Türkmen Sahra Nüshası, Metin-Çeviri-Sözlük-Tıpkıbasım, İstanbul: Kutlu Yayınevi.
- Bakır, Abdullah (2009). Yazıcızâde Ali: Tevârih-i Âl-i Selçuk [Oğuzname-Selçuklu Tarihi], İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
- Borovkov, A. K. (2002). Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII. Yüzyıllar), Rusçadan Çev. Halil İbrahim Usta & Ebülfez Amanoğlu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Cemşidov, Şamil Allahverdioğlu (1995). Kitabi-Dedem Qorqud, Ela Lisané-Tatiyifeyi-Oğuzan, Bakı: Göytürk.
- Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press. D = Dresden yazması.
- Dankoff, Robert & James Kelly (1984). Mahmut el-Kāşгarī: Compendium of the Turkic Dialects (Dīvān Luγāt at-Türk) II, Harvard: Harvard University Press.
- Doerfer, Gerhard & Semih Tezcan (1980). Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von Charrab), Budapest: Akadémiai Kiadó.
- Edgüer, R. N. (1934). “Oğuz Destanından Bir Parça”, Türk Tarih Arkeologya ve Etnografya Dergisi, 2: 243-249.
- Ekici, Metin (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan / Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar ve 13. Boy, Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Elizade, Samet (1988). Kitabi-Dede Gorgud, Bakı: Yazıçı.
- Elizade, Samet (2004). Kitabi-Dede Qorqud, Esil ve Sadeleştirilmiş Metnler, Bakı: Önder Neşriyyat.
- Ercilasun, Ahmet Bican (2019). “Dede Korkut Kitabı’nın Yeni Nüshası ve Üzerindeki Yayınlar”, Milli Folklor, 31/123: 5-22.
- Ercilasun, Ahmet Bican (2020). “Oğuznameler Gözümü Açtı”, Türk Dili, 817: 4-10.
- Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation, a Functional Approach to the Lexicon I-II, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- Ergin, Muharrem (1969). Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Ergin, Muharrem (1989). Dede Korkut Kitabı I, Giriş-Metin-Faksimile, II. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gökyay, Orhan Şaik (1973). Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Gökyay, Orhan Şaik (1980). Dedem Korkut Hikâyeleri, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
- Hamilton, James (1974). “Opla-/Yopla-, Uf-/Yuf- et Autres Formes Semblables en Turc Ancien”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 28/1: 111-117.
- Hamilton, James Rusell (1998). Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası: Kalyāṇaṃkara ve Pāpaṃkara, Çev. Ece Korkut & İsmet Birkan, Ankara: Simurg.
- İskakov, A. I. vd. (2011). Kazak Edebi Tiliniŋ Sözdigi II, Almatı: A. Baytursınulı Atındagı Til Bilimi Institutı.
- Kaçalin, Mustafa Sinan (2017). Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kyýasowa, G. vd. (2016a). Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi, İki Tomluk, I: A-Ž, Aşgabat: Ylym.
- Kyýasowa, G. vd. (2016b). Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi, İki Tomluk, II: K-Z, Aşgabat: Ylym.
- Nadelyayev, Vladimir Mihayloviç vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad: Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
- Ögel, Bahaddin (1994). “Dede Korkut Kitabı’nin Eski ve Yazılı Kaynakları Hakkında (Topkapı Sarayındaki Oğuz Destanı Parçaları ile Karşılaştırma)”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988: 113-128.
- Orucov, Eliheyder (2006b). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti II, Dört Cildde, Bakı: Şerq-Qerb.
- Orucov, Eliheyder (2006c). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti III, Dört Cildde, Bakı: Şerq-Qerb.
- Orucov, Eliheyder (2006d). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti IV, Dört Cildde, Bakı: Şerq-Qerb.
- Orucov, Eliheyder 2006a). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti I, Dört Cildde, Bakı: Şerq-Qerb.
- Özçelik, Sadettin (2016a). Dresden Nüshası, Giriş, Notlar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Özçelik, Sadettin (2016b). Dresden Nüshası, Metin, Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Şçerbak, Aleksandr M. (1970). Sravnitel’naya Fonetika Tyurkskih Yazıkov, Leningrad: İzdatel’stvo “Nauka” Leningradskaye Otdeleniye.
- Shahgoli, Nasser Khaze, vd. (2019). “Dede Korkut Kitabı’nın Günbet Yazması: İnceleme, Metin, Dizin ve Tıpkıbasım”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 16/2: 147-379.
- Taş, İbrahim (2014). “Ḳıya Baḳ- Sözü Üzerine”, Geçmişten Geleceğe Türkçe Elginkan Vakfı, 1. Türk Dili ve Edebiyatı Kurultayı Bildirileri (17-19 Nisan 2013), Kitabevi, İstanbul: 117-129.
- Tekin, Talat (1957). “Köktürk Yazıtlarındaki Deyimler Üzerine I”, Türk Dili, 67: 372-374.
- Tekin, Talat (1994). “Notes on Old Turkic Word Formation”, Central Asiatic Journal, 38/2: 244-281. (Review)
- Tezcan, Semih & Hendrik Boeschoten (2001). Dede Korkut Oğuznameleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Tezcan, Semih (1978). “Dede Korkut Kitabı’nda Boy Boylamak Soy Soylamak”, Ömer Asım Aksoy Armağanı, Haz. Mustafa Canpolat vd., Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara: 227-236.
- Tezcan, Semih (2001). Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- TS = XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1995). 8 Cilt, 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tulum, Mertol & Mehmet Mahur Tulum (2016). Dede Korkut Oğuznameler, Oğuz Beylerinin Hikâyeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
- Uçar, Erdem (2018). “Köl Tégin (G 6) ve Bilge Kagan (K 4-5) Yazıtlarındaki Bişükiŋe Tegi Kıdmaz Ermiş Cümlesi Üzerine”, Türkologiya, 6 (92): 7-44.
- Wilkens, Jens (2007). Das Buch von der Sündentilgung, Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig I, Berliner Turfantexte XXV, Turnhout (Belgium): Brepols Publishers.
- Yıldırım, Dursun (2001). “Qam Böri Oğlu Bamıs Börik [Qam Böre Oğlu Bamıs Börek] Boyunda Sorunlar ve Çözümlemeler”, Türkbilig: Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 2: 129-167.
- Yudahin, Konstantin Kuzmiç (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar’ I: A-K, Frunze: Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovyetskoy Entsiklopedii.
Yıl 2020,
Cilt: 3 Sayı: 1, 213 - 240, 28.02.2020
Öz
In the Book of Dädä Qorqut, the parts that the ozan or narrator narrates are called soylama. Almost half of all the text consists of soylamas (i.e. poems). Most of the problematic parts in the text are in the soylamas. Therefore, they need to be carefully examined. In the narration titled How Salur Qazan was Taken Prisoner and How His Son Uruz Freed Him (the 11th narration) there is a soylama. The soylama has also two variants. Comparison of the three texts will provide a better understanding of soylama. In the article, every verses of soylama will be examined comparatively and analyzed in philological terms.
Anahtar Kelimeler
the Book of Dädä Qorqut soylama Günbät manuscript Tavârih-i Âl-i Sälčuq
Kaynakça
- Ağca, Ferruh (2016). Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı, Metin-Aktarma-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Araslı, Hamid (1978). Kitabi-Dede Gorgud, Bakı: Kençlik.
- Aşyrow, A. (1999). Gorkut Ata, Aşgabat: Magaryf.
- Axundov, Ağamusa (2007). Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Lüğeti, Bakı: “Şerq-Qerb”.
- Aydın, Erhan (2017). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor), İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
- Azmun, Yusuf. (2019). Dede Korkut’un Üçüncü Elyazması, Soylamalar ve İki Yeni Boy İle Türkmen Sahra Nüshası, Metin-Çeviri-Sözlük-Tıpkıbasım, İstanbul: Kutlu Yayınevi.
- Bakır, Abdullah (2009). Yazıcızâde Ali: Tevârih-i Âl-i Selçuk [Oğuzname-Selçuklu Tarihi], İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
- Borovkov, A. K. (2002). Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII. Yüzyıllar), Rusçadan Çev. Halil İbrahim Usta & Ebülfez Amanoğlu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Cemşidov, Şamil Allahverdioğlu (1995). Kitabi-Dedem Qorqud, Ela Lisané-Tatiyifeyi-Oğuzan, Bakı: Göytürk.
- Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press. D = Dresden yazması.
- Dankoff, Robert & James Kelly (1984). Mahmut el-Kāşгarī: Compendium of the Turkic Dialects (Dīvān Luγāt at-Türk) II, Harvard: Harvard University Press.
- Doerfer, Gerhard & Semih Tezcan (1980). Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von Charrab), Budapest: Akadémiai Kiadó.
- Edgüer, R. N. (1934). “Oğuz Destanından Bir Parça”, Türk Tarih Arkeologya ve Etnografya Dergisi, 2: 243-249.
- Ekici, Metin (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan / Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar ve 13. Boy, Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Elizade, Samet (1988). Kitabi-Dede Gorgud, Bakı: Yazıçı.
- Elizade, Samet (2004). Kitabi-Dede Qorqud, Esil ve Sadeleştirilmiş Metnler, Bakı: Önder Neşriyyat.
- Ercilasun, Ahmet Bican (2019). “Dede Korkut Kitabı’nın Yeni Nüshası ve Üzerindeki Yayınlar”, Milli Folklor, 31/123: 5-22.
- Ercilasun, Ahmet Bican (2020). “Oğuznameler Gözümü Açtı”, Türk Dili, 817: 4-10.
- Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation, a Functional Approach to the Lexicon I-II, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- Ergin, Muharrem (1969). Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Ergin, Muharrem (1989). Dede Korkut Kitabı I, Giriş-Metin-Faksimile, II. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gökyay, Orhan Şaik (1973). Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Gökyay, Orhan Şaik (1980). Dedem Korkut Hikâyeleri, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
- Hamilton, James (1974). “Opla-/Yopla-, Uf-/Yuf- et Autres Formes Semblables en Turc Ancien”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 28/1: 111-117.
- Hamilton, James Rusell (1998). Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası: Kalyāṇaṃkara ve Pāpaṃkara, Çev. Ece Korkut & İsmet Birkan, Ankara: Simurg.
- İskakov, A. I. vd. (2011). Kazak Edebi Tiliniŋ Sözdigi II, Almatı: A. Baytursınulı Atındagı Til Bilimi Institutı.
- Kaçalin, Mustafa Sinan (2017). Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kyýasowa, G. vd. (2016a). Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi, İki Tomluk, I: A-Ž, Aşgabat: Ylym.
- Kyýasowa, G. vd. (2016b). Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi, İki Tomluk, II: K-Z, Aşgabat: Ylym.
- Nadelyayev, Vladimir Mihayloviç vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad: Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
- Ögel, Bahaddin (1994). “Dede Korkut Kitabı’nin Eski ve Yazılı Kaynakları Hakkında (Topkapı Sarayındaki Oğuz Destanı Parçaları ile Karşılaştırma)”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988: 113-128.
- Orucov, Eliheyder (2006b). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti II, Dört Cildde, Bakı: Şerq-Qerb.
- Orucov, Eliheyder (2006c). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti III, Dört Cildde, Bakı: Şerq-Qerb.
- Orucov, Eliheyder (2006d). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti IV, Dört Cildde, Bakı: Şerq-Qerb.
- Orucov, Eliheyder 2006a). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti I, Dört Cildde, Bakı: Şerq-Qerb.
- Özçelik, Sadettin (2016a). Dresden Nüshası, Giriş, Notlar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Özçelik, Sadettin (2016b). Dresden Nüshası, Metin, Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Şçerbak, Aleksandr M. (1970). Sravnitel’naya Fonetika Tyurkskih Yazıkov, Leningrad: İzdatel’stvo “Nauka” Leningradskaye Otdeleniye.
- Shahgoli, Nasser Khaze, vd. (2019). “Dede Korkut Kitabı’nın Günbet Yazması: İnceleme, Metin, Dizin ve Tıpkıbasım”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 16/2: 147-379.
- Taş, İbrahim (2014). “Ḳıya Baḳ- Sözü Üzerine”, Geçmişten Geleceğe Türkçe Elginkan Vakfı, 1. Türk Dili ve Edebiyatı Kurultayı Bildirileri (17-19 Nisan 2013), Kitabevi, İstanbul: 117-129.
- Tekin, Talat (1957). “Köktürk Yazıtlarındaki Deyimler Üzerine I”, Türk Dili, 67: 372-374.
- Tekin, Talat (1994). “Notes on Old Turkic Word Formation”, Central Asiatic Journal, 38/2: 244-281. (Review)
- Tezcan, Semih & Hendrik Boeschoten (2001). Dede Korkut Oğuznameleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Tezcan, Semih (1978). “Dede Korkut Kitabı’nda Boy Boylamak Soy Soylamak”, Ömer Asım Aksoy Armağanı, Haz. Mustafa Canpolat vd., Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara: 227-236.
- Tezcan, Semih (2001). Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- TS = XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1995). 8 Cilt, 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tulum, Mertol & Mehmet Mahur Tulum (2016). Dede Korkut Oğuznameler, Oğuz Beylerinin Hikâyeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
- Uçar, Erdem (2018). “Köl Tégin (G 6) ve Bilge Kagan (K 4-5) Yazıtlarındaki Bişükiŋe Tegi Kıdmaz Ermiş Cümlesi Üzerine”, Türkologiya, 6 (92): 7-44.
- Wilkens, Jens (2007). Das Buch von der Sündentilgung, Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig I, Berliner Turfantexte XXV, Turnhout (Belgium): Brepols Publishers.
- Yıldırım, Dursun (2001). “Qam Böri Oğlu Bamıs Börik [Qam Böre Oğlu Bamıs Börek] Boyunda Sorunlar ve Çözümlemeler”, Türkbilig: Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 2: 129-167.
- Yudahin, Konstantin Kuzmiç (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar’ I: A-K, Frunze: Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovyetskoy Entsiklopedii.
Toplam 51 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 28 Şubat 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 3 Sayı: 1 |
