DEDE KORKUT’TAN KLASİK TÜRK EDEBİYATINA KADIN

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 164 - 195, 25.02.2021

Şevkiye Kazan Nas

Öz

Kadın, insanoğlunun yaratılışından itibaren varlığını sürdürebilmek için doğanın ve yaşam şartlarının zorluklarına rağmen sürekli bir mücadele içinde olmuş; toplumdan topluma, dönemden döneme, kültürden kültüre değişmiş ve şekillenmiştir. Türk toplumunda da kadının hayatı; sosyo-kültürel, siyasal, ekonomik, dinî değişimlerin sonucunda önemli ölçüde değişikliğe uğramıştır.
İslâmiyet öncesi göçebelik devri ile İslamiyet’e geçiş döneminin kaynaklarında Türk kadını; evin direği, ailede ve devlet yönetiminde söz sahibi, kahraman, fedakâr bir eş ve annedir. Eşiyle birlikte ata biner, ok atar, kılıç kuşanır ve gerekli durumlarda düşmanla savaşır, zor durumlarda eşine öğütler verir.
XIII. Yüzyılın sonlarından XIX. yüzyılın ikinci yarısına kadar süren ve yerleşik medeniyet ile İslâm kültürünün etkisinde gelişen toplumun erkek egemenliğindeki edebiyatında kültür farklarının da etkisiyle kadının konumu değişmiş ve bu durum edebî eserlere yansımıştır.

Bu çalışmamızda göçebelik devrinde Dede Korkut Hikâyeleri’ndeki aktif kadın ile yerleşik medeniyette erkek egemenliği içinde gelişen klasik Türk edebiyatındaki pasif kadın karşılaştırılmış; kadınların konumu hakkındaki düşünceler ile kadından beklentiler, edebî eserlerden seçilen şiir örnekleriyle tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkud, Divan şiiri, Kadın Anne, Klasik Türk Şiiri.

Kaynakça

• ALPAYDIN, Bilal (2007). Ref‘î-i Kâlâyî Divânı İnceleme-Metin, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• ALTUN, Kudret (2004). Edirneli Nazmî Pend-nâme-i Nazmî, Kayseri: Laçin Yay.
• ASLAN, Üzeyir (2017). Nehcî Divanı, www.kulturturizm.gov.tr-http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (E.T.02.02.2020).
• AYAN, Gönül (1998). Lâmi’î Vâmık u Azrâ (İnceleme-Metin), Ankara: AKM Yayınları.
• AYDEMİR Yaşar (2000). Behiştî Divanı, Ankara: MEB Yayınları.
• AYDIN, Abdullah (2015). “Klasik Türk Edebiyatında Evliliğe Dair Menfî Düşünceler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.5, s.s.103-132.
• BEYZADEOĞLU, Süreyya (1994). Sünbülzâde Vehbî Lutfiyye, İstanbul: Cihan Neşriyat.
• BİLKAN, Ali Fuat (1997). Nâbî Divanı I-II, İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
• BİNYAZAR, Adnan (2009). Dede Korkut, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• CEBECİ, Dilâver (2001). Divan Şiirinde Kadın, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• ÇAVDAR, Sevda (2016). “Klasik Türk Şiirinde Anne İmajının Ele Alınış Şekilleri”, Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.1, S.2, s.s.103-118.
• ÇETİNKAYA, Ülkü (2008), “Divan Edebiyatında Kadına Genel Bakış”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/4, Summer, s.s. 279-334.
• ÇETİNKAYA, Ülkü (2008a), Aşk Mesnevilerinde Kadın, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• EKİCİ, Metin (1999). “Dede Korkut Kitabı’nda Kadın Tipleri”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara: AKM Yayınları, s.s.123-138.
• ERGİN, Muharrem (2004). Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları.
• GÜNBULUT, Şükrü (2002). Halk Şiirinde Kadın, İstanbul: Berfin Yayınları.
• HAKVERDİOĞLU, Metin (2016). Mihrî Hatun’u Anlamak/Tahlil, Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• HARMANCI, M. Esat (2017). Süheylî Dîvânı, www.kulturturizm.gov.tr-http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (E.T.02.02.2020).
• KÂHYA Birgül, Alev (1999). Dede Korkut Hikâyelerinde Kadının Konumu, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni, Ankara: AKM Yayınları, s.s. 229-244.
• KALKANDELEN, A Hilal (2015). Pendnâmeler Işığında İnsânî Değerler, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.43, s.s.286-305.
• KAPLAN, Mahmut (2008), Hayriyye-i Nâbî, Ankara: AKM Yayınları.
• KAPLAN, Mehmet (1951). “Dede Korkut Kitabında Kadın”, Türkiyat Mecmuası, S.9, s.s.99-112.
• KAZAN Nas, Şevkiye (2018). Celîlî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevisi, Konya: Palet Yayınları.
• KAZAN Nas, Şevkiye (2018a). Celîlî’nin Husrev ü Şîrîn Mesnevisi, Konya: Palet Yayınları.
• KAZAN, Şevkiye (2008). “Klasik Türk Şiirinde Solduran Sop ile Dolduran Toplar”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/1, Winter, s.s. 34-58.
• KUTLAR Oğuz, Fatma Sabiha (2017). Arpaemîni-zâde Sâmî Dîvânı, www.kulturturizm.gov.tr-http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (E.T.02.02.2020).
• LEVEND, Agâh Sırrı (1980). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• ONAY, Ahmet Talât (1996). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, (hzl. Cemal Kurnaz) İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• ÖZTÜRK, Nebiye (2002). Zenânnâme, Enderûnlu Fâzıl, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• ÖZTÜRK, Zehra (1993). Hamdullah Hamdî’nin Yusuf ve Zeliha Mesnevisi’nde Tipler ve Motifler, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• SEFERCİOĞLU, Nejat (2001). Nev’î Divanı’nın Tahlili, Ankara: Akçağ Yayınları.
• SÜRELLİ, Bahadır (2007). XVIII. Yüzyıl Osmanlı Şiirinde Değişim ve Sünbülzâde Vehbî’nin Şevk Engîz’i, Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi Ankara.
• TARLAN, Ali Nihat (1992). Hayalî Bey Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat (1997). Necâtî Beg Divanı, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TEZCAN, Nuran (2002). “Lâmi’î’nin Bazı Eserlerinde Kadın Tipleri ve Kadınla İlgili Düşünceler” Journal of Turkish Studies: Türklük Bilgisi Araştırmaları, Essoys in Honour of Barbara Flemming: Barbara Flemming Armağanı II 26, S.2, s.s. 281-294.
• TULUM, Mertol – TANRIYAR, M. Ali (1977). Nev’î Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TÜRKDOĞAN, Melike Gökcan (2008), Klasik Türk Edebiyatında Yusuf u Züleyha Mesnevileri Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• ULUCAN, Mehmet (2019). Geleneksel ve Özgün Taraflarıyla Fuzuli ve Şiiri, İstanbul: Kitabevi.
• ULUDAĞ, Süleyman (2003). Sufi Gözüyle Kadın, İstanbul: İnsan Yayınları.
• YAKICI, Ali (2007). “Dede Korkut Kitabında Görülen Ozan Tiplerinin Türkiye Sahası Âşıklık Geleneğinin Oluşumuna Etkisi”, Milli Folklor, S.73,s.s.40-47.
• YAVUZ, Kemal (hzl.) (2000). Âşık Paşa, Garib-nâme I/1, 1/2, Ankara: TDK Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78417/asik-pasa---garib-name.html (E.T.02.03.2020).
• YILDIRIM, Sinan (2004). Divan Edebiyatında Nazirecilik Geleneği ve Hevâyî’nin Nazirelerden Oluşan Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• YILMAZ, Kadriye (2017). İbrahim Tırsî ve Divanı (İnceleme-Tenkidli Metin), www.kulturturizm.gov.tr-http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (E.T.02.02.2020).
• YİĞİT, Süleyman (2018). Lâmi’î’nin Mesnevilerinde Kadın Algısı, Söylem Filoloji Dergisi, S.3(2), s.s. 217-251.