TÜRK EDEBİYATINDA “FİHRİST-İ ŞÂHÂN” TARZI MANZUMELER VE ADANALI MÜVERRİH SÜRÛRÎ’NİN SİLSİLE-İ NEFÎSE ADLI ESERİ

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 527 - 570, 30.08.2021

Mustafa Özkat

Öz

Osmanlı Coğrafyasında gelişen Klasik Türk edebiyatının tarih düşürme ve hezl (hiciv) söyleme alanlarındaki en büyük temsilcisi hiç şüphesiz Adanalı Sürûrî (1752-1814) olmuştur. Tarih düşürme alanındaki ilk temsilci Hızır Bey’den (öl. 1459) Tanzimat dönemine kadar olan süreçte bu sanatın önde gelen şahsiyetleri arasında Edirneli Nazmî, Bursalı Hâşimî, Dürrî, Seyyit Vehbî, Kâmî, Kırımlı Rahmî, Nedim, Şâkir, Râşid ve Enderunlu Fâzıl gibi isimler sayılırsa da Adanalı Sürûrî’nin yeri ayrıdır. Tarih düşürme sanatını yaşamının bir parçası hâline getirmiş olan şair, hem ürettiği binlerce tarih manzumesiyle hem de bir tek konu üzerine söylediği onlarca tarih manzumesiyle diğerlerinden ayrılır. Bu yönüyle “Sultânü’l-müverrihîn”, “üstâd-ı küll”, “imâmü’l-müverrihîn” olarak anılmayı hak etmiş bir şairdir. Tarih düşürmedeki ustalığının yanında hezl/hiciv vadisinde de önde gelen şahsiyetlerdendir. Mizâhî kişiliğini tarih manzumelerine de yansıtmış olan şairin eserleri bu iki grup içerisinde değerlendirilmektedir. Neşât-engîz adını verdiği dîvânından başka Hezliyyât ve kendi adıyla anılan târih mecmuası (Mecmû’a-i Sürûrî) bilinen şaire ait -araştırmalarımız sonucunda- üç eseri daha tespit edilmiştir: Bâb-ı Târîh, Fihrist-i Şehân ve Silsile-i Nefîse. Tarih düşürme sanatıyla ilgili bu üç eserden ilki 1798-1801 yılları arasında Fransızlara karşı yapılan Mısır’daki savaşları konu alırken diğer ikisi Osmanlı

padişahlarının cülûs tarihleri ile ilgilidir. XVII. yüzyılda Solak-zâde Hemdemî ile başlayan “Fihrist-i Şâhân” geleneğinde kaleme alınmış bu son iki eserden Silsile-i Nefîse, makalemizde ayrıntılı olarak incelenmiş ve iki nüshası karşılaştırılmak suretiyle transkripsiyonlu olarak neşredilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Adanalı Seyyid Osman Süruri, tarih düşürme,, Fihrist-i Şahan, Silsile-i Nefise, hezl

Kaynakça

• Ahmed Cevdet (1310), Belâgat-ı ‘Osmâniyye / Mekteb-i Hukûk Talebesine Takrîr Olunan Derslerin Hulâsasıdır, 4. Baskı, İstanbul: Nişân Berberyân Matbaası.
• AKÜN, Ömer Faruk (1979), “Sürûrî”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: MEB Yay. XI, 250-252.
• ARSLAN, Mehmet (2019), Osmanlı Pâdişahlarının Manzum Tarihçeleri Fihrist-i Şâhânlar, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• AYAN, Elif (2002), Sürûrî ve Hezeliyyat’ı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BATUR, Atilla (2002), Sürûrî Dîvânı: Hayatı, Edebi Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BATUR, Atilla (2010), “Sürûrî, Seyyid Osman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), İstanbul: TDV Yayınları, XXXVIII, 172-173.
• BATUR, Atilla (2018), “Sultânu’l-Müverrihîn Sürûrî’nin Osmanlı Padişahlarının Cülûslarına Düşürdüğü Tarihler”, Divanlar Arasında Bir Ömür Prof. Dr. Ahmet Mermer Armağanı, (Editörler: Neslihan Koç Keskin-Muvaffak Eflatun) Ankara: Akçağ Yayınları, 115-138.
• Dîvân-ı Sürûrî (1255), Bulak/Kahire: Sâhibü’s-Sa‘âdeti’l-Ebediyye Matbaası [Dîvân-ı Sürûrî (322 s.), Kasîde-i Sürûrî (76 s.), Gazeliyyât (55 s.)].
• Ebü’z-ziyâ (1305), Sürûrî-i Müverrih, Matba’a-i Ebü’z-ziyâ, Kostantıniyye.
• GÜZELLER, Özlem (2007), Sürûrî Dîvânı'ndaki Manzum Tarihler (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin, Sayfa: 250-322), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KARABEY, Turgut (2011), “Tarih Düşürme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), İstanbul: TDV Yayınları, XL, 80-82.
• KARABUÇAK, Kemal (2007), Sürûrî Dîvânı'ndaki Manzum Tarihler (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin, Sayfa: 51-150), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KARACA, Mustafa (1996), Sürûrî ve Sürûrî Mecmu’ası (İnceleme-Tenkidli Metin). Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• NİZAM, Elif Ayan (2012), “Sürûrî’nin Hezliyyât’ının ‘Tevârih’ Bölümünden Tarihî Yansımalar”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 5, II, 67-86.
• NİZAM, Elif Ayan (2020), “Sürûrî / Hüznî / Hevâyî, Seyyid Osman Efendi”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sururi-huzni-hevayi-seyyid-osman, (Erişim Tarihi: 07.04.2021)
• Sürûrî Mecmû‘ası (1299), İstanbul: Mahmûd Beğ Matbaası.
• USLU, Ahmet (2007), Sürûrî Dîvânı'ndaki Manzum Tarihler (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin, Sayfa: 151-250), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• USLU, Şenay (2008), Sürûrî Dîvânı'ndaki Manzum Tarihler (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin, Sayfa: 1-50), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• VATANSEVER, Nazlı (2014), Sürûrî’nin Tarih Mecmû’ası (Metin Tesisi-İnceleme), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YAKIT, İsmail (2003), Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, 2. Baskı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.