ŞEMSEDDÎN-İ SİVÂSÎ’NİN MENÂKIB-I İMÂM-I ÂZAM ADLI ESERİNDE EHL-İ SÜNNETE MUHALİF ANLAYIŞLARA YÖNELTTİĞİ TENKİTLER

Year 2022, Volume: 5 Issue: 1, 265 - 285, 27.04.2022

Okan Doğan

Abstract

XVI. yüzyılda mutasavvıf, âlim ve şair kimliğiyle öne çıkan mümtaz şahsiyetlerden biri de Şemseddîn-i Sivâsî’dir. Çalışmamıza kaynaklık eden eser, Şemseddîn-i Sivâsî tarafından kaleme alınan Menâkıb-ı İmâm-ı Âzam adlı mesnevîdir. Bu mesnevî, dinî-tasavvufî mesnevîlerin alt kategorisinde yer alan “din uluları ve evliya menkabeleri” kısmına dâhil edilebilecek bir eserdir. Eser, İmâm-ı Âzam’ın hayatından kesitler sunan biyografik türden bir çalışma mahsulü olmasının yanı sıra yer yer dinin temel esaslarına temas eden, yer yer ahlâkî öğütler veren bir metin özelliği de göstermektedir. Bu çalışmanın konusu, Şemseddîn-i Sivâsî’nin Menâkıb-ı İmâm-ı Âzam adlı eserinde Ehl-i Sünnet anlayışının karşısında yer alan zümrelere yönelttiği tenkitlerdir. Giriş bölümünde eser ve Şemseddîn-i Sivâsî hakkında bilgi verilmiştir. Ehl-i Sünnet ve ehl-i bidat kavramları tarif edildikten sonra tarihî süreç içerisinde Ehl-i Sünnet anlayışı ile bunun karşısında olan itikadî anlayış ve zümrelerden kısaca bahsedilmiştir. Şemseddîn-i Sivâsî’nin Menâkıb-ı İmâm-ı Âzam adlı eserinde bu zümrelere karşı yönelttiği tenkitler, örnek eserden seçilen beyitlerden hareketle ortaya konulmaya çalışılmıştır. Böylelikle, 16. asrın mühim mutasavvıflarından ve Halvetîliğin dört şubesinden biri olan Şemsiyye’nin kurucusu Şemseddîn-i Sivâsî’nin bu konudaki yaklaşımı ortaya konmuş olacaktır.

Keywords

Şemseddîn-i Sivâsî, menâkıb, Menâkıb-ı İmâm-ı Âzam, Ehl-iSünnet, Ehl-i Bid'at, Râfizîlik

References

• AKKAYA, Hüseyin (1997). “Şemseddin Sivasi’nin İrşȃdü’l-‘Avȃm Mesnevȋsi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Sivas 2003, c. VII, S. II, s. 1-30.
• AKSOY, Hasan (2005). “Şemseddîn Sivâsî, Hayatı, Şahsiyeti, Tarikatı, Eserleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 9, S.2.
• AKSOY, Hasan (2010). “Şemseddîn-i Sivâsî”, DİA, C.XXXVIII İstanbul: TDV Yay., s.523-526.
• ALTINAY, Ahmed Refik (1932). On Altıncı Asırda Râfizîlik ve Bektâşîlik Dârülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, IX/2, s. 31-59.
• ALTINTAŞ, Hayrani (1994). “Dehriyye”, DİA, C.IX Ankara: TDV Yay., s.107-109.
• AVCI, Casim (2010). “Tabakât”, DİA, C. XXXIX Ankara: TDV Yay., s.297-299.
• AYDIN, Ömer (2019). Ehl-i Sünnet’in Bâtıniliğe Karşı Tutumu ve Bâtınîlik Kavramı Doktora Tezi, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi.
• AZAMAT, Nihat (2001). “Kalenderiyye”, DİA, C. XXIV Ankara: TDV Yay., s.253-256.
• CHITTICK, William (2019). Tasavvuf: Kısa Bir Giriş, (Çev: Turan Koç). İstanbul: İz Yay.
• CEYHAN, Âdem.; KOYUNC, Fatih (2017). “Dört Halifeye Dair Menkıbeler ve Râfizî’ye Nasihatler”, CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran 2017, C.41, S.1, s.
• ÇINAR, Fatih (2020). Halvetî–Şemsî Şeyhi Receb-i Sivâsî: Şems-i Sivâsî Menâkıbnâmesi (Necmü’l-Hüdâ fî Menâkıbı’ş-Şeyh Şemsüddîn Ebi’s-Senâ). İstanbul: Büyüyenay Yay.
• ÇÖM, Erol (2010). Şemseddîn-i Sivâsî’nin İbret-Nümâ Mesnevîsi (İnceleme-Metin). Ankara: TDV Yay.
• DURMUŞ, İsmail (2010). “Tabakât”, DİA, C. XXXIX Ankara: TDV Yay., s.288-290.
• DÜZENLİ, Pehlul (2005). “Şeyhülislam Ebussuûd Efendi Fetvaları Işığında Osmanlı Sünnîliği”, Marife, S.3, Kış 2005, s.259-286.
• GÜNDÜZ, İrfan (2019). Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları.
• GÜZEL, Abdurrahman (1999). Kaygusuz (Alâeddin Gaybî) Abdal Menâkıbnâmesi. Ankara: TTK Basımevi.
• KARA, Mustafa (2010). Türk Tasavvuf Tarihi Araştırmaları: Tarikatlar-Tekkeler- Şeyhler. İstanbul: Dergâh Yay.
• KAYA, Eyyüp Said (2010). “Tabakât”, DİA, C. XXXIX Ankara: TDV Yay., s.292-294.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1999). “Din ve Düşünce”, Osmanlı Medeniyeti, (Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu), İst., I, 111-112.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2012). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Evliya Menâkıbnâmeleri XV.- XVII. Yüzyıllar, İstanbul: Timaş Yay.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2014). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler (Kaynaklar-Doktrin-Âyin ve Erkân-Tarikatlar- Edebiyat- Mimari- İkonografi- Modernizm) (Haz: Ahmet Yaşar Ocak). Ankara: TTK Basımevi.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2011). Yeniçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri: Makaleler-Araştırmalar, İstanbul: Kitap Yayınevi., s.251-263.
• ÖNAL, Recep (2018) “Osmanlı Coğrafyasında Sünnî Düşüncenin Resmî İdeoloji Olarak Benimsenmesi Üzerine Sosyo-Jeopo-Teolojik Analizler”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi/Aralık-2018 Cilt:10 S.4 (22) / s.1258-1275.
• ÖNGÖREN, Reşat (2010). “Tabakât”, DİA, C. XXXIX Ankara: TDV Yay., s.295-296.
• ÖNGÖREN, Reşat (2000). Osmanlılarda Tasavvuf, İstanbul: İz Yayıncılık.
• ÖZ, Mustafa (2007). “Rafizîler”, DİA, C.XXXIV Ankara: TDV Yay., s.396-397.
• ÖZ, Mustafa (2011). “Teberrî” DİA, C.XL Ankara: TDV Yay., s.214-215.
• RIHTIM, Mehmet (2013). “Yahyâ-yı Şirvânî” DİA, C.XL Ankara: TDV Yay., s.264-266
• ŞAHİN, Haşim (2004). “Menâkıbnâme”, DİA, C. XIX Ankara: TDV Yay., s.112-114.
• ŞAHİN, Haşim (2017). Dervişler ve Sufi Çevreler. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• TOSUN, Necip (2017). Doğu’nun Hikâye Kuramı. İstanbul: Büyüyenay Yay.
• ULUDAĞ, Süleyman (2006). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler (Kaynaklar-Doktrin-Âyin ve Erkân-Tarikatlar- Edebiyat- Mimari- İkonografi- Modernizm) (Haz: Ahmet Yaşar Ocak). Ankara: TTK Basımevi “Nefeḥâtü’l-Üns”, DİA, C. XXXII Ankara: TDV Yay., s.36-37.
• YAVUZ, Yusuf Şevki (1994). “Ehl-i sünnet”, DİA, C.10 Ankara: TDV Yay., s.525-530.
• YAVUZ, Yusuf Şevki (1994). “Ehl-i bid’at”, DİA, C.10 Ankara: TDV Yay., s.501-505.
• YÖRÜKAN, Yusuf Ziya (2001). İslam Akâid Sisteminde Gelişmeler İmâm-ı Âzam Ebû Hanife ve İmâm Mansûri Mâturidî, (haz. Turhan Yörükân). Ankara: Ötüken Yay.