HİMMET-ZÂDE ABDÎ’NİN (Ö. 1122/1710) İLÂHİYYÂT ADLI ESERİNDEKİ İLÂHİLER

Year 2023, Volume: 6 Issue: 2, 434 - 459, 23.06.2023

Yasin Karakuş

https://doi.org/10.58659/estad.1300832

Abstract

Himmet-zâde Abdî (d. 1050/1640 - ö. 1122/1710) Bayrâmiyye tarikatı şeyhlerinden Himmet Efendi'nin (ö. 1684) oğlu olup babasından sonra aynı tarikatın şeyhliğini yapan vaiz, hattat, mutasavvıf bir şair ve musikişinastır. Asıl mesleği vaizlik olan, İstanbul’un muhtelif camilerinde görev alan ve Selâtîn cami kürsü şeyhlerinden sayılan Abdî, aynı zamanda tefsir ve hadis ilimlerini de tahsil ederek kendisini bu alanlarda yetiştirmiş bir âlimdir. Hat sanatının öncü isimlerinden olan Hafız Osman’dan icazet almış, sülüs ve nesih yazmada üstat kabul edilmiştir. Bir tarikat şeyhi olarak tasavvufi edebiyata Bayrâmîlik ve Halvetîlikten özellikler taşıyan yeni eserler kazandırmıştır. Şiirlerinde işlediği konuların başında Allah ve Peygamber sevgisi gelmektedir. Açık ve anlaşılır bir dil kullanan Abdî, sanat kaygısı gütmemiş ve herkes tarafından anlaşılma amacı taşımıştır. Bu amaçla şiirlerinde aruz ölçüsü yanında hece ölçüsü de kullanmıştır. Birçok tercüme eseri de olan şairin şiirleri daha çok gazel ve kaside nazım şekillerindedir.
Çalışmamızın konusu olan eser, Himmet-zâde Abdullah Efendi'ye ait ilâhilerin yer aldığı divançe sayılabilecek bir eserdir. Eserin tespit edilen beş nüshası olup bunlarda en fazla on yedi şiir mevcuttur. Genel olarak münacat ve na’t türünde kaleme alınan bu şiirler, çeşitli makamlarda bestelenmiş ve günümüze kadar söylenegelmiştir. Ayrıca şiirlerin bazıları çeşitli mecmualarda ve musiki ile ilgili kaynaklarda yayımlanmıştır. Ancak Himmet-zâde’nin yayımlanan bu şiirleri mecmualarda farklı sayılarda olup bazılarının beyit ve dize sayılarında da eksiklikler tespit edilmiştir. Amacımız şairin ilahilerini bir araya getirip eksikliklerini tamamlamak ve nüsha karşılaştırmalarını yaparak bir bütün halinde ilim dünyasına tanıtmaktır.

Keywords

Türk İslam Edebiyatı, Himmet-zâde Abdî, musiki, ilahi.

References

• Kur’ân-ı Kerim Meali. (2011). (Haz. Doç. Dr. Halil Altuntaş - Dr. Muzaffer Şahin), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. ARSLAN, Mehmed (hzl.) (2018). Mehmed Sirâceddîn, Mecma‘-ı Şu‘arâ ve Tezkire-i Udebâ. Ankara: Kültür Eserler Dizisi. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58597,mecma-i-suara-ve-tezkire-i-udeba-pdf.pdf?0
• BAYRAM, Ömer (2000). Himmetzâde Abdî ve Gencîne-i İ‘câz İsimli Mesnevîsi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.
• BAYRAM, Ömer (2014), “Abdi, Himmetzâde”, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-himmetzade (E.T. 03.04.2023).
• BAYRAMOĞLU, Fuat (1989). Hacı Bayram-ı Velî, Yaşamı, Soyu, Vakfı. C.1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• BAYRAMOĞLU, Fuat; AZAMAT, Nihat (1992). “Bayramiyye”. İslâm Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 269-273.
• Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. 2. İstanbul: yyy.
• CEBECİOĞLU, Ethem (1994). Hacı Bayram Veli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ERGUN, Sadeddin Nüzhet (1935). Türk Şâirleri. C. 1. İstanbul.
• Gül, Halim (1999). “Cerîde-i Sûfiyye'de Hocazâde Ahmed Hilmi Bey'in Bazı Sûfî Biyografileri”. Tasavvuf Dergisi 1 (1):107-120.
• İPEKTEN, Haluk (2016). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Müstakîm-zâde Süleyman Sa’deddin (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. (nşr. İbnülemin Mahmut Kemal). İstanbul: yyy.
• ÖZCAN, Nuri (1988). “Abdi, Himmetzâde”. İslâm Ansiklopedisi. C.1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.74.
• SUYOLCUZÂDE Mehmed Necîb (1942). Devhatü'l-Küttâb. (nşr. Kilisli Muallim Rıfat). İstanbul.