KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE KADİR GECESİ VE KADRİYYELER

Year 2023, Volume: 6 Issue: 2, 539 - 562, 23.06.2023

Emre Gürbüz

https://doi.org/10.58659/estad.1307620

Abstract

Kadir Gecesi, İslam coğrafyasında Kur’an-ı Kerim’in inzal olunmaya başladığı zaman dilimini ifade etmesi hasebiyle özel bir yere sahiptir. Bu gece; Hz. Muhammed’in hayatında bir dönüm noktası olduğu gibi insanlık tarihi açısından da sosyal, ekonomik, toplumsal vs. olayların başlangıç noktasını teşkil etmesi ve süregelecek bir dizi tarihî vakanın belkemiğini oluşturması bakımından da ayrıcalıklı bir konumdadır. Kadir Gecesi’nin Müslümanlarca kutsal kabul edilen Ramazan ayı içerisinde yer alması, Kur’an-ı Kerim’de Kadir adlı bir surenin bulunması, Hz. Muhammed’in Kadir Gecesi’nin ehemmiyetine dair sözlerinin varlığı Müslümanlar nezdinde söz konusu gecenin önemini bir kat daha artırmaktadır. İslam kültüründen beslenen Osmanlı toplumu da mevlitler, Kadir Gecesi alayları, yardımlaşmalar, iftar yemekleri, ibadetler, Kur’an okuma vs. etkinliklerle geceyi en iyi şekilde değerlendirme ve ihya etme amacı gütmüştür. Osmanlı toplumunda önemli bir yer işgal eden Klasik Türk Şiiri şairlerinin bu denli önemli bir geceyi şiirlerinde konu edinmemesi elbette düşünülemezdi. Klasik Türk Şiiri şairleri gerek müstakil olarak beyitlerde gerekse makalenin konusu olan Kadriyye türündeki şiirlerde Kadir Gecesi ile ilgili mazmunlar oluşturmuşlardır. Müstakil beyitlerde şairler özellikle Kadir Gecesi ve sevgilinin güzellik unsurlarından olan saçı ilişkilendirmiş, memduhu övme ve ona dua etme vesilesi olarak Kadir Gecesi’ni kullanmış, maşuka kavuşma anını Kadir Gecesi olarak nitelendirmiş ve anlam katmanları meydana getirmişlerdir. Kadriyye türündeki şiirlerde ise şairler; Kadir Gecesi’nin mahiyeti, dindeki yeri, bu gecenin önemi, söz konusu geceye dair etkinlikler vb. konuları dile getirirlerken kimi zaman da Kadriyyelerde sevgilinin güzellik unsurlarını Kadir Gecesi ile ilişkilendirip Ramazaniyelerde olduğu gibi bir gelenek meydana getirmişlerdir. Bu çalışmada da Kadriyelerin tür özellikleri ortaya konmuştur.

Keywords

Klasik Türk Şiiri, Kadir Gecesi, Kadriyyeler, Edebî Türler, Ramazan

References

• Abdülaziz Bey (1995). Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, (Haz: Prof. Dr. Kâzım Arısan, Duygu Arısan Günay), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Abdülkadiroğlu, Abdülkerim (1997). “Zâtî’nin Kadir Gecesi Gazeli”, Kültürümüzden Esintiler. İzmir: Akademi Kitabevi, s. 34-41.
• Aksel, Malik (1977). İstanbul’un Ortası. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. s. 4.
• Akyavaş, A. Ragıp (2000). Asitane I: Evvel Zaman İçinde İstanbul. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 365.
• Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey (1981). Bir Zamanlar İstanbul, (Haz. Niyazi Ahmet Banoğlu), Tercüman 1001 Temel Eser Serisi.
• Başpınar, Fatih (2008). 17. Yüzyıl Şairlerinden Beyânî’nin Dîvân’ı (İnceleme-Tenkitli Metin), Doktora Tezi, İstanbul, Marmara Üniversitesi.
• Bayak, Cemal (1998). Sehâbî Divanı ve Konu İndeksi, Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi.
• Biltekin, Halit (2018). Şeyhî Divanı. Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Boz, Erdoğan (2017). Hakîkî Dîvânı, Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Bölükbaşı, Rıza Tevfik (1949). “Kaside-i Kadriyye”, Sebilürrüşad, Cilt: 35, Sayı: 2, s. 148.
• Cebecioğlu, Ethem (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul Ağaç Kitabevi Yayınları, 3. Baskı, s. 217.
• Durbilmez, Bayram (1998). Muhyiddin Abdal Divanı: İnceleme-Tenkitli Metin, Doktora Tezi, Elâzığ, Fırat Üniversitesi.
• Durmuş, Tuba Işınsu; CANIM, Rıdvan (2018). Şevkî Divanı. Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ersoy, Ersen (2017). Münîrî Dîvânı, Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Erünsal, İsmail (1983). The Life and Works of Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi, with a Criticial Edition of His Dîvân. İstanbul, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Georgeon, François (2018). Osmanlıdan Cumhuriyete İstanbul’da Ramazan (Çev. Alp Tümertekin), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s. 16.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (2018). Kaygusuz Vizeli Alaeddin: Melami Edebiyatı Metinleri, İstanbul: Kapı Yayınları. s. 161.
• İmam Buhari (2008). Sahih-i Buhari Muhtasarı (Çev. Abdullah Durmuş vd.), İstanbul: Karınca ve Polen Yayınları. s. 82, s. 520.
• Kılınç, Abdülhakim (2017). Fuzûlî’nin Türkçe Divanı, Edisyon Kritik ve Konularına Göre Fuzûlî Divanı, Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi.
• Küçük, Sabahattin (2018). Bâkî Divanı, Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ozansoy, Halit Fahri (2019). Eski İstanbul Ramazanları: Bütün Âdetleri Eğlenceleri Hatıraları Fıkraları. İstanbul: Dergâh Yayınları. s. 39.
• Önal, Sevda (2010). Hâtif, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin), Doktora Tezi, Erzurum, Atatürk Üniversitesi.
• Önal, Sevda (2013). “Şeyhî’nin Kadir Gecesi Gazeli Çerçevesinde Klasik Türk Edebiyatında Kadir Gecesi Kavramı Üzerine Bir Değerlendirme”, Turkish Studies, Volume 8/13 Fall 2013, ss. 1271-1280.
• Özek, Ali vd. (1992). Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali, Medine: Kral Fehd Mushaf-ı Şerif Basım Kurumu.
• Pala, İskender (1983). Aşkî, Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Dîvânı, Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi.
• Sessiz, Emre (2010). Sarı Müderris Şeyh Sinan ve Divanı: İnceleme-Metin-Dizin, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi.
• Şenarslan, Necip Fazıl (2020). Rûşenî Dede Ömer Aydınî Külliyâtı (Miskin-nâme, Şobân-nâme, Der Kasemiyât ve Münâcât, Der Medh-i Mesnevî-i Ma’nevî-i Mevleviyyet, Ney-nâme, Kalem-nâme, Divan) Dil İncelemesi-Metin-Dizin (II. Cilt), Doktora Tezi, Erzurum, Atatürk Üniversitesi.
• Şemsettin Sami (2019). Kamûs-ı Türkî, (Haz: Adem Şenel), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihat (1992). Ahmed Paşa Divanı, Ankara, Akçağ Yayınları. s. 25.
• Taş, Bünyami (2010). Garîkî, Dîvân-ı Garîkî (Metin - İnceleme), Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, Atatürk Üniversitesi.
• Taşdelen, İshak (2014). Şevkî Hasan Tahsin İstanbulî Divanı, Doktora Tezi, Erzurum, Atatürk Üniversitesi.
• Turan Doluel, Ayfer (2020). Şerif Ali Kâdirî Dîvânı, Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu, Kastamonu Üniversitesi.
• Tuyan, Rabia Derya (2007). Ayıntablı Hâfız ve Divânı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Gazi Üniversitesi.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (2019). Saray ve Ötesi. İstanbul Can Yayınları. s. 334.
• Uzun, Mustafa İsmet (2001). “Kadir Gecesi: Edebiyat ve Sosyal Hayat”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 24, s. 125-127.
• Ünlütürk, Nesrin (2004). Hâşimî Emir Osman Divançesi (Metin-Muhteva-Tahlil), Yüksek Lisans Tezi, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Vankulu Mehmed Efendi (2014). Vankulu Lugati, (Haz: Mustafa Koç), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yasak Peran, Yeliz (2017). Fethî Hüdâyî Divanı, Doktora Tezi, Edirne, Trakya Üniversitesi.
• Yıldırım, Seyfullah (2005). Hasan Cemâlî Baba Hayatı, Sanatı ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya