بررسی تصورات از خداوند در مثنوی بر مبنای استعاره های مفهومی مربوط به حق

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 4, 962 - 981, 30.12.2023

Muhammed Hasan Hasanzade Niri Çevirmen: Sümeyye Yıldırım

https://doi.org/10.58659/estad.1340150

Öz

هنرمندان بزرگ در مواردی از راه تشبیه مفهوم خداوند را بیان می کنند، این تصاویر می توانند دربردارنده نگاه هنرمند متفکر نسبت به خداوند باشد. نظریه استعاره های مفهومی ابزار مناسبی برای بیرون کشیدن جنبه­های پنهان این تصور و تصویر است. این پژوهش تلاش می کند استعاره های مفهومی به کار رفته درباره حق را در مثنوی مورد بررسی قرار دهد؛ زیرا بررسی استعاره های مربوط به حق در مثنوی، از دقت نظر بیشتری برای یافتن تصویر و تصور حق در این اثر بهره مند است و می تواند زوایای پنهان دیگری را از تصور خدا که در مثنوی متجلی شده است، برای ما روشن کند. ما برای رسیدن به نتایج منظم تر و روشن تر، از تقسیم بندی مصطفی ملکیان درباره تصورات خداوند بهره گرفته و کوشیده ایم متشخص بودن و نامتشخص بودن آن ها را نیز بررسی کنیم. روش کار به این صورت بوده است که پس از استخراج استعاره های جزئی و شبکه مربوط به آن، استعاره های مادر را پیدا کرده ایم و سپس با تقسیم بندی ملکیان تطبیق داده ایم. این پژوهش نشان می دهد حق در مثنوی گاهی به صورت متشخص و گاهی نامتشخص آمده است. بیشتر تصویرهایی که مولوی از حق گزارش کرده، متشخص و انسان وار است. همچنین، مولوی از استعاره هایی «دوگانه» نیز استفاده کرده است که به خدایی اشاره می کنند که از یک نظر انسان وار و از نظر دیگر ناانسان وار است.

Anahtar Kelimeler

مثنوی, استعاره مفهومی, حق, خدای متشخص, خدای نامتشخص

HAKK’A DAİR KAVRAMSAL İSTİARELER ÇERÇEVESİNDE MESNEVİ'DEKİ YARATICI TASAVVURLARININ İNCELENMESİ

Öz

Büyük sanatkârlar bazen Allah mefhumunu, mütefekkirin yaratıcıya ilişkin bakış açısını yansıtan tasvirler yolu ile açıklar. Kavramsal istiare kuramı, bu tasvir ve tasavvurlarda gizli olan bakış açılarını açığa çıkarmak için uygun bir araçtır. Bu çalışma, Mesnevi’de Hakk’a yönelik kullanılmış olan kavramsal istiareleri incelemeyi hedeflemektedir. Zira Allah tasviri ve tasavvurunu anlamak için birçok bakış açısından faydalanan Mesnevi'deki ilah istiarelerini incelemek, Mesnevi'de yer alan Allah kavramının bir başka gizli yönünü bizler için aşikâr hale getirebilir. Daha açık ve daha düzenli sonuçlara ulaşılması amacıyla Mostafa Malekian’ın Allah tasavvurları sınıflamasından yararlanılmaya ve tasavvurların tanımlı olup olmadıkları incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın yönteminde ana istiarelerden sonra ikincil istiareler ve bu istiareleri havi ilişkiler açıklanmış daha sonra Mostafa Malekian tasnifi ile tatbik edilmiştir. Bu çalışma, Mesnevi’deki ilah tasavvurunun bazen tanımlandığını bazen ise tanımlanmadığını göstermektedir. Hazret-i Mevlâna’nın Hak ile ilgili tasavvurlarının çoğu insan-biçimci bir kimliğe sahiptir. Hazret, Allah’ı tasvir ederken bir yandan insan-biçimci ve diğer yandan gayri insan-biçimci ikili istiarelerden de yararlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mesnevi, Kavramsal İstiare, Hak, Tanımlı Allah, Tanımsız Allah

STUDYING GOD ILLUSTRATIONS IN MASNAVI IN THE FRAMEWORK OF CONCEPTUAL METAPHORS RELATED TO GOD

Öz

Great artists sometimes express God content by simile which can contain the viewpoint of thoughtful artist to God. The theory of conceptual metaphor is an appropriate way to extract hidden aspects of this imagination and illustration. The current study aims to investigate conceptual metaphors about God in Masnavi, because related metaphors to God in Masnavi have keen consideration to find the imagination and illustration of God. These metaphors clarify other hidden side of God illustration in Masnavi. This study has applied the classification of God imagination proposed by Mostafa Malejiyan in order to figure out their distinctiveness or indistinctiveness. At first, main (mother) metaphors are found through minor metaphors and their networks. Then, they were compared and contrasted with Malekiyan’s classification. The findings reveal that God in Masnavi is either distinctive or indistinctive. Moreover, Rumi has applied “binary” metaphors which refer to a God is either human-like or non-human-like.

Anahtar Kelimeler

Masnavi, Conceptual Metaphor, God, Distinctive God, Indistinctive God

Kaynakça

• ABDOLKARİM, Soroush (2006). Peygamberlik Deneyiminin Genişletilmesi, 5. bs., Tahran: Serat Yayınları.
• ABDOLKARİM, Soroush (2013). Gelenek ve Sekülerizm, 6. bs., Tahran: Serat Yayınları.
• CHEVALİER John; GHEERBRANT Alan (2009). Semboller Sözlüğü, (Çev: Soudabeh Fazaeli), 2. bs., Tahran: Jeyhoon Yayınları.
• CROWFORD, Robert (2015). Dünya, İnsan, Tanrı Üçlemesi, (Çev: Hamidreza Abdoli Mehrjardi), 1. bs., Kum: Adyan va Mazaheb Üniversitesi.
• GHAVAM Abolghasem; ESPARGHAM, Samin (2015). “Horasan Yöresi Halk Dübeytlerindeki Aşk ve Sevgili Metaforlarının Bilişsel Metafor Kuramına Dayalı Olarak İncelenmesi”, Kohnameye Edebe Parsi, Cilt: 6, Sayı: 3, 1-27.
• JOHN, Locke (2007). İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme, (Çev: Mostafa Malekian), 2. bs., Tahran: Samt Yayınları.
• KAKAEİ, Ghasem (2012). Vahdet-i Vücud, 5. bs. Tahran: Hermes Yayınları.
• KARİMİ Tahere; MEMANDUSTİ, Zolfaghar Allami (2013). “Divan-ı Şems’teki Duyusal Yeme Eylemine Dayalı Kavramsal İstiareler”, Nakde Adabi, Cilt: 6, Sayı: 24, 143-167.
• KÖVECSES, Zoltan (2014). İstiareye Pratik Bir Giriş, (Çev: Shirin Pourebrahim), 1. bs., Tahran: Samt Yayınları.
• LAKOFF George; JOHNSON, Mark (2014). Metaforlar: Hayat, Anlam ve Dil, (Çev: Hajar Agha Ebrahimi), 2. bs., Tahran: Elm Yayınları.
• MCHALE, Brian (2013). Postmodern Roman, (Çev: Ali Masoumi), 1. bs., Tahran: Ghoghnos Yayınları.
• NARAGHİ, Aresh (2014). Yokluğun Teolojisi: İslami Bir Deneyim, 2. bs., Tahran: Negahe Moaser Yayınları.
• RUMİ, Muhammed Celaleddin (1999). Mesnevi, 5. bs., Tahran: Pajouhesh Yayınları.
• SHABESTARİ, Mohammad Mojtahid (2005). İman ve Özgürlük, 5. bs., Tahran: Tarhe No Yayınları.
• YAHAGHİ, Mohammad Jafar (2009). Efsaneler ve Hikayeler Kültürü, 2. bs., Tahran: Farhang Moaser Yayınları. Tercüme için yararlanılan kaynaklar:
• BALJON, Johannes Marinus Simon (2004). “Kur'an'ın İnsan-Biçimci Dili”, (Çev: Mevlüt Erten), Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8/1, 293-301, http://isamveri.org/pdfdrg/D01956/2004_1/2004_1_ERTENM.pdf, (E.T.: 05.08.2023).
• ÇİÇEKLER Ahmet Naim; AYDIN, Timur (2019). Kavramsal Metafor Kuramı ve Belagat: Karşılaştırmalı Bir İnceleme, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 14-26, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/802629, (E.T.: 08.08.2023).
• ULUDAĞ, Süleyman (2001). “İşrâkıyye”, İslam Ansiklopedisi, C.23, s.s. 435-438, https://islamansiklopedisi.org.tr/israkiyye, (E.T.: 03.08.2023).
• UZUNOĞLU SAYIN, Esengül (2020). Ferîdüddin-i Attâr’ın Gazellerinde Teşbîh ve Teşbîh Sanatı, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3, 169-185, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1348940, (E.T.: 08.08.2023).