GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ’NİN MUHYİDDİN MEHMED-İ DÂGÎ MENÂKIBI

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 4, 924 - 961, 30.12.2023

İ. Hakkı Aksoyak

https://doi.org/10.58659/estad.1397969

Öz

Menakıpnameler Osmanlı edebiyatının özgün türlerinden biridir. Bu yayınla gelibolulu Mustafa Âlî tarafından derlenen Muhyiddin Mehmed-i Dâgî menâkıbı latinize edilip özeti verilmektedir. Nüshası hakkında British Museum’da Or. 96791; British Museum Or.1279 numaralı kayıtlar verilmektedir. Elimizde metnin geç istinsah edilmiş kopyası bulunmaktadır
Mehmed-i Dâgî Menâkıbı iki yönden önemlidir. İlki, Gelibolulu Mustafa Âlî gibi bürokrat ve entelektüel kimliğe sahip birinin derlemesidir. İkincisi de bir yöreye ait bir evliyanın eserinin okura ulaşmasıdır.
Dâî Mehmet Efendi başka tarikatlar içinde de yer alabilmiş halvetî şeyhidir. Evliya Çelebi ve Atayî de bu şeyhe özel önem vermişlerdir. Hatta evliya Çelebi ziyaretince bulunmuştur. Gelibolulu Mustafa Âlî de Geliboluya uzun bir aradan sonra döndüğünde bu menakıbı derler. Menakıpnamede konuşma üslubu hakimdir. Zaman zaman yöresel kelimelere de yer verilir.
Bu çalışma ile Mehmed Dâî Menakıbnamesi latinize edildikten sonra tasavvufî kelimelerin anlamları dipnotlarla verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mehmed-i Dâi, Gelibolulu Âlî, Gelibolu, Osmanlı Edebiyatı, Osmanlı Dili, Mecmualar

Kaynakça

• Aksoy, Hasan(1991) “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Kırk Hadis Tercümeleri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. İstanbul.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2003) Gelibolulu Mustafa Âlî / Tuhfetü’l-Uşşâk. Ankara.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2010). “Bir Mizaç Şairinin Acem Lisanıyla İmtihanı”. Adıyaman Üniversitesi. Ulusal Eski Türk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri. Ankara. 19-43.
• Aksoyak, İ. Hakkı (1998) “Gelibolulu Âlî’nin Şerh Muhtevalı Dört Risalesi: “Meâlimü’t-Tevhid”, “Dakâikü’t-Tevhid”, Nikâtü’l-Kâl Fî-Tazmîni’l-Makâl”, “Câmî’nin Bir Beytinin Şerhi”. (Doç. Dr. Mehmet Arslan ile) Türklük Bilimi Araştırmaları. Sivas. S. VI. s.263-288.
• Aksoyak, İ. Hakkı (1998). “Gelibolulu Âlî’ye Atfedilen ve “Devriye” Özelliği Taşıyan Bir Manzume: “Subhatü’l-İnâbe”. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi. S. 20-21. Sivas. s. 371-385.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2005). “Gelibolulu Mustafa Âlî ve Bâkî’nin Münasebetleri [Künhü’l-Ahbâr ve Divanlar’ına göre]”, Osmanlı Araştırmaları = Journal of Ottoman Studies: Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu’na Armağan-I. S. 25. 69-82.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2019). “Gelibolulu Mustafa Âlî: Fursatname”. Akademik Dil ve Edebiyatı Araştırmaları. C. 3, S. 1. Nisan. 171-220.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2005) “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin ‘Dölek’ Redifli Gazeli ve ‘Dölek’ Kelimesi Üzerine”. Millî Folklor. Ankara. S. 65. s. 46-48.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2005) “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Bağdatlı Rûhî’ye Etkisi”. Bilig. Bahar. S. 33. 137-14.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2013). “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Derlemesiyle Çağının Sıradışı Mutasavvıfı Muhyiddin Mehmed-i Daî’nin Menkıbeleri”. Uluslararası Gelibolu Sempozyumu 9-10 Mayıs 2013. Gelibolu 72-77.
• Aksoyak, İ. Hakkı (1996). “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Gelibolulu Şehrengizi”. Türklük Bilimi Araştırmaları. S. 3 157-76. Aksoyak, İ. Hakkı (1997). “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Gül-i Sad-Berg’i”, Türklük Bilimi Araştırmaları. S. 4 163-75.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2009). “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Künhü’l-Ahbâr’daki Şiir Eleştirmenliği”, Journal of Turkish Studies = Türklük Bilgisi Araştırmaları: Cem Dilçin Armağanı I 33. S. 1. 33-48.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2006) “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Menşeü’l-İnşâ’sı”, Türklük Bilimi Araştırmaları. Niğde. S. 19, s. 225-245. Aksoyak, İ. Hakkı (2003) “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Mihr ü Vefâ Mesnevisi”, Diriözler Armağanı: Prof. Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı. Haz.: M. Fatih Köksal, Ahmet Naci Baykoca. Ankara. 45-71.
• Aksoyak, İ. Hakkı (1997) “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Sadef-i Sad-Güher Adlı Antolojisinin Önsözü”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 5. 283-310.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2000). “Hakkındaki Yeni Bilgiler ve Gelibolulu Mustafa Âlî”, Tarih ve Toplum 34, S. 200. S. 25-8.
• Aksoyak, İ. Hakkı (1998). “Mesnevilerin Giriş Bölümünde Din Ulularına Övgü”, Türklük Bilimi Araştırmaları. S. 7. 213-31.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2007). Gelibolulu Mustafa Âlî / Menşeü’l-İnşâ. Ankara 2007.
• Aksoyak, İ. Hakkı, Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Divanları (Divan-I) (Harvard University, 2006), Sources of Oriental Languages and Literatures 72. - Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Divanları (Divan-II) (Harvard University, 2006), Sources of Oriental Languages and Literatures 73. - Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Divanları (Divan-III) (Harvard University, 2006), Sources of Oriental Languages and Literatures 74. –
• Akün, Ömer Fâruk (1989) "Âlî Mustafa Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 11. s. 416.
• Arslan, Mehmet, Aksoyak İ. Hakkı (1996). “Gelibolu Âlî’nin Kerbela Mersiyelerini Muhtevi Bir Risalesi: Subhatü’l-Abdâl”. Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 2. 49-67.
• Arslan, Mehmet, İ. Hakkı Aksoyak (1995) “Gelibolulu Âlî’nin Dalkavukluk Örneği Bir Risalesi: Risâle-i Zırgâmiyye”. Türklük Bilimi Araştırmaları. S. 1.143-208.
• Arslan, Mehmet-Aksoyak, İ. Hakkı (1998). Gelibolulu Âlî, Riyâzü’s-Sâlikîn. Sivas.
• Avcı, Ülkü Pınar (2002), “Unutulan Bir Gönül Eri: Şeyh Mehmed-i Dağî“. Hacı Bektaş Velî Kültür Araştırmaları Dergisi. Kış Sayı: 24, s. 17-18.
• Cunbur, Müjgan (2003). “Dâgî”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. III. s. 92.
• Ergun, Saadetdin Nüzhet (Yty). Türk Şairleri. C. 3. 1118-1120
• Evliya çelebi Seyahatnamesi. C. 5. S. 161-162.
• Mecmua. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi. Yıldız M. 46.
• Nev’îzâde Atâî (1989). Hadâiku'l-hakâik fi tekmileti'ş-Şekâik (Abdülkâdir Özcan) Çağrı Yayınları. İstanbul. s. 600-601.
• Öngören, Reşat (1997). “Osmanlılarda Devlet Ricâli-Meşâyıh Münâsebetlerini Gösteren Yeni Bir Kaynak: Âlî’nin Şeyh Mehmed Dâğî ile Alakalı Menâkıbı”. İslâm Araştırmaları. Sayı: 1. s. 107-113.
• Şeker, Mehmet (1977). "Müverrih Âlî’nin Tasavvufa Ait İki Eseri: Hilyetü’r-ricâl ve Riyâzü’s-sâlikîn”. Diyanet Dergisi. XVI. 3 (1977), s. 160.
• Tatcı, Mustafa ve Yıldız, Musa (2019). Enfî Hasan Hulûs Halvetî Veliler ve Deliler. İstanbul: H Yayınları. 143-144.