CREATİNG A ‘MADMAN’: PARENTAL ATTITUDES AFFECTING MAJNUN'S PERSONALITY IN LAYLA AND MAJNUN MASNAVIS WRITTEN BY EDIRNELI SAHIDI, ALI SIR NEVAYI AND FUZULI

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 193 - 213, 30.03.2024

Yusuf Ersin

https://doi.org/10.58659/estad.1439597

Öz

Among the love masnavis written in Turkish literature, Layla and Majnun masnavis have a very important place. The first masnavi telling the story of Layla and Majnun in the Anatolian field was written by Edirneli Sahidi in the 15th century under the detached title Gülsen-i Ussak. In the same century, another Layla and Majnun masnavi was written by Ali Sir Nevayi in the Chagatai field. In Azerbaijan, in the 16th century, Fuzuli created the most famous Layla and Majnun masnavi of Turkish literature.
In recent years, thanks to the opportunities provided by interdisciplinary research, it is known that studies in the field of Turkish literature have diversified and literary texts have been examined and analysed from new perspectives. The data revealed as a result of research in the field of psychology undoubtedly opens the door to original studies in the field of Turkish literature. Because the basic and common element of psychology and literature is the human being. Masnavis, on the other hand, are literary texts that meet the story needs of their period, and human is an indispensable element for the realisation of the story in the plot of masnavis.
It is known that parental attitudes shape the personality of the individual from infancy. Qays, the protagonist of Layla and Majnun masnavi, doesn’t remain under this name until the end of the works. After falling in love with a girl named Layla, Qays gradually transforms into a new identity and takes the name Majnun. In this article, the effect of parental attitudes on the transformation of Qays into Majnun is investigated. Thus, the role of Layla as well as parental attitudes in the transformation of Qays, the protagonist of the masnavis analysed, into Majnun and in the fact that Qays is referred to as a lover and mad type in the researches has been revealed.

Anahtar Kelimeler

Edirneli Sahidi, Ali Sir Nevayi, Fuzuli, Masnavi, Parental Attitudes, Qays, Majnun

BİR ‘MECNÛN’ YARATMAK: EDİRNELİ ŞÂHİDÎ, ALİ ŞÎR NEVÂYÎ VE FUZÛLÎ’NİN LEYLÂ VÜ MECNÛN MESNEVİLERİNDE MECNÛN’UN KİŞİLİĞİNE TESİR EDEN ANNE-BABA TUTUMLARI

Öz

Türk edebiyatında kaleme alınan aşk mesnevileri arasında Leylâ vü Mecnûn mesnevilerinin yeri oldukça önemlidir. Anadolu sahasında Leylâ ile Mecnûn’un hikâyesinin anlatıldığı ilk mesnevi Gülşen-i Uşşâk müstakil adıyla Edirneli Şâhidî tarafından XV. asırda te’lîf edilmiştir. Yine aynı asırda bir Leylâ vü Mecnûn mesnevisi de Çağatay sahasında Ali Şîr Nevâyî tarafından kaleme alınmıştır. Azerbaycan sahasında ise Fuzûlî XVI. yüzyılda Türk edebiyatının en meşhur Leylâ vü Mecnûn mesnevisini ortaya koymuştur.
Son yıllarda disiplinler arası araştırmaların sağladığı imkânlar sayesinde Türk edebiyatı alanında yapılan çalışmaların çeşitlendiği ve edebi metinlerin yeni bakış açılarıyla da ele alınıp incelendiği görülmektedir. Psikoloji sahasında yapılan araştırmalar neticesinde ortaya konan veriler şüphesiz Türk edebiyatı alanında özgün çalışmalara kapı aralamaktadır. Çünkü psikoloji ile edebiyatın temel ve müşterek unsuru insandır. Mesneviler ise dönemlerinin tahkiye ihtiyacını karşılayan edebi metinlerdir ve insan da mesnevilerin olay örgüsü içerisinde tahkiyenin gerçekleşmesi için vazgeçilmez bir unsurdur.
Ebeveyn tutumlarının bebeklikten itibaren bireyin kişiliğini şekillendirdiği bilinmektedir. Leylâ vü Mecnûn mesnevilerinin merkezî kişisi olan Kays, eserlerin sonuna değin bu ismiyle kalmamış Leylâ adlı bir kıza âşık olduktan sonra tedricen yeni bir kimliğe dönüşüp Mecnûn adını almıştır. Bu makalede ebeveyn tutumlarının Kays’ın Mecnûn’a dönüşümü üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Böylece Edirneli Şâhidî, Ali Şîr Nevâyî ve Fuzûlî’nin mesnevilerinin merkezi kişisi olan Kays’ın Mecnûn’a dönüşüp âşık ve deli tipi olarak konumlandırılmasında Leylâ’nın yanı sıra ebeveyn tutumlarının da onun kişiliğine tesir eden rolü ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Edirneli Şâhidî, Ali Şîr Nevâyî, Fuzûlî, Mesnevi, Ebeveyn Tutumları, Kays, Mecnûn

Kaynakça

• Ali Şir Nevayi (2011), Leylî vü Mecnûn, (Haz: Ülkü Çelik Şavk), Ankara: TDK Yayınları.
• ARABACI, Nalan (2011). Anne-Baba-Çocuk İletişimini Değerlendirme Aracı’nın (Abçida) Geliştirilmesi ve Anne-Baba-Çocuk İletişiminin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi, Doktora Tezi, Ankara, Gazi Üniversitesi.
• ATKINSON, Rita L.; ATKINSON, Richard C.; SMITH, Edward E.; BEM, Daryl J., NOLEN HOEKSEMA, Susan (2008). Psikolojiye Giriş, (Çev: Yavuz Alogan), Ankara: Arkadaş Yayınları.
• AYDOĞDU, Fatih; DİLEKMEN, Mücahit (2016). “Ebeveyn Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi”, Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 2, ss. 569-585.
• BULUT ATEŞ, Fatoş; AKBAŞ, Turan (2012). “Ergenlerde Görülen Kural Dışı Davranışların Aile İşlevselliği ve Yaşam Kalitesi Açısından İncelenmesi”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, ss. 337-352.
• Edirneli Şâhidî (2014), Leylâ vü Mecnûn (Gülşen-i Uşşâk), (Haz: Nazire Erbay), İstanbul: Edirne Valiliği Kültür Yayınları.
• FAZLIOĞLU, İhsan (2016). Fuzulî ne demek istedi?, İstanbul: Papersense Yayınları.
• Fuzûlî (2015), Leylâ ve Mecnun, (Haz: Muhammet Nur Doğan), İstanbul: Yelkenli Yayınları.
• GÖKCAN TÜRKDOĞAN, Melike (2011). “Aşk Mesnevileri ve Gazellerdeki Sevgili İmajına Dair Bir Karşılaştırma”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 29, ss. 111-124.
• GÖKKAYA, Merve (2016). Bir Grup Üniversite Öğrencisinde Sosyal Kaygı, Depresyon ve Anne-Baba Tutumları İle Mükemmeliyetçilik Eğilimleri ve Üniversiteye Uyum Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Işık Üniversitesi.
• GÜNAY, Beyza (2022). Ergenlerin Çocukluk Çağı Ruhsal Travmaları ve Algıladıkları Anne ve Baba Tutumları İle Benlik Algıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, İstanbul Gelişim Üniversitesi.
• KABAKLI, Ahmet (1968). “Alî Şir Nevaî” Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 2., ss. 157-166.
• KAYA, Mevlüt (1997). “Ailede Anne Baba Tutumlarının Çocuğun Kişilik ve Benlik Gelişimindeki Rolü”, On dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 9, ss. 193-204.
• KOCATÜRK, Vasfi Mahir (1964). Türk Edebiyatı Tarihi (Başlangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi), Ankara: Edebiyat Yayınevi.
• KURNAZ, Cemal (2011). Eski Edebiyatın İçinde (Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları), Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Latîfî (2000), Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (Haz: Rıdvan CANIM) Ankara: AYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• MORGAN, Clifford T. (1986). Psikolojiye Giriş, (Çev: Hüsnü Arıcı vd.), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yayınları.
• SAFA, Peyami (1943). Millet ve İnsan, İstanbul: Halk Basımevi.
• SEZER, Özcan (2010). “Ergenlerin Kendilik Algılarının Anne Baba Tutumları ve Bazı Faktörlerle İlişkisi”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 7, Sayı 1, ss. 1-19.
• TAMER DERMAN, Meral; BAŞAL, Handan Asûde (2013). “Okulöncesi Çocuklarında Gözlenen Davranış Problemleri ile Ailelerinin Anne-Baba Tutumları Arasındaki İlişki”, Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, ss. 115-144.
• ULUSOY, Muhammet Aykuthan (2023). “Ortaokul Çocuklarının Algıladıkları Anne Baba Tutumları ile Çocukluk Dönemi Otomatik Düşünceleri”, Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi (TURKSOSBİLDER), Cilt 8, Sayı 1, ss. 51-65.
• YILDIRIM, Bilal (1997). “Çocuğun Şahsiyet Gelişiminde Ailenin Yeri ve Önemi Üzerine Bir İnceleme”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 2, ss. 119-136.