YAHYÂ B. ABDULLÂH’IN KASÎDE-İ BÜRDE ŞERHİ: TERCÜMETÜ’L-ESRÂR FÎ MEDHİ SEYYİDİ’L-EBRÂR

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 169 - 192, 30.03.2024

Hakan Sönmez

https://doi.org/10.58659/estad.1444501

Öz

İslam toplumlarının edebiyatlarında Hz. Peygamber etrafında şekillenen çeşlitli edebi türler ortaya çıkmıştır. Bu türler içinde şairlerin en fazla rağbet gösterdiği türlerden biri na’ttır. Bu türün de en meşhur örneklerinden biri Kasîde-i Bürde’dir. Edebiyat tarihinde Ka’b b. Züheyr ve Bûsîrî’ye ait olan iki farklı Kasîde-i Bürde manzumesi vardır. Bunlardan ilki Ka’b b. Züheyr’in doğrudan Hz. Peygamber’e okuduğu Bânet Su’âd adıyla da bilinen manzume, diğeri ise Bûsîrî’nin yakalandığı felç hastalığından kurtulmasına vesile olan ve el-Kevâkibü’d-Dürriye fî Medhi Hayri’l-Berriye olarak adlandırılan manzumedir. Her iki kaside de hırka hadisesinden dolayı Kasîde-i Bürde adıyla meşhur olmuştur. Bu manzumeler üzerine diğer İslam toplumlarının edebiyatlarında olduğu gibi Türk edebiyatında da çeşitli tercüme, tahmis ve şerh çalışmaları yapılmıştır. Busîrî’nin Kasîde-i Bürde’sine Le’âlî, Sa’dullâh Halvetî, Bosnevî, Mekkî gibi birçok şârih şerh yapmışlardır. Bu çalışmanın konusu Bûsîrî’nin Kasîde-i Bürde’sine yapılan şerhlerden biri olan Yahyâ b. Abdullâh’ın Tercümetü’l-Esrâr fî Medhi Seyyidi’l-Ebrâr isimli şerhidir. 17. yüzyıl, I. Ahmed döneminde yazılan şerhin elimizde üç nüshası mevcuttur. Bunlardan birincisi Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Yazma Bağışlar 5515’te, ikincisi Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Çelebi Abdullah 308’de, üçüncüsü ise Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Burdur İl Halk Kütüphanesi 15 Hk 1107’de kayıtlıdır. Çalışmada şârihin şerh metodu, eserin nüsha tavsifi, yazılış yılı ve yazılış sebebi ile ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca metinden hareketle şârihin hayatı ve eserleri hakkında bilgiler de verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bûsîrî, Kasîde-i Bürde, şerh, Yahyâ b. Abdullâh, edebiyat

YAHYÂ BIN ABDULLÂH'S COMMENTARY ON QASIDA al-BURDAH: TERCUMATU’L-ESRÂR FÎ MEDHI SEYYIDI’L-EBRÂR

Öz

In the literatures of Islamic societies, various literary genres shaped around the Prophet emerged. One of the most frequently written genres by poets is “na’t” which means praise of the Prophet . Qasîda al-Burdah is the most beautiful and famous example of this genre. In literature history, there are two different Kasîde-i Bürde verses belonging to Ka’b b. Züheyr and Bûsîrî. Two famous Arabic verses are Banet Su’âd, recited directly to the Prophet by Ka’b b. Zuhayr, and al-Kawâqibü’d-Durriyyah fî Medhi Hayri’l-Barriyyah, which aided Bûsîrî’s recovery from paralysis. These odes are collectively known as Qasîda al-Burdah due to the incident of the cardigan. Turkish literature contains numerous translations, tahmis (complete to five verses) and commentaries on these verses, as is common in Islamic societies. Several commentators, for instance Ankaravî, Le’âlî, Sa’dullâh Halvetî, Bosnevî and Mekkî have provided commentary on Bûsîrî’s Qasîda al-Burdah. This study focuses on Yahyâ b. Abdullâh’s commentary titled Tercümetü’l-Esrâr fî Medhi Sayyidi’l-Ebrār, which is one of the commentaries on Bûsîrî’s Qasîda al-Burdah. Written during the reign of Ahmed I in the 17th century, three copies of the commentary are available at Süleymaniye Manuscript Library Manuscript Donations 5515, Süleymaniye Manuscript Library Çelebi Abdullah 308, and Konya Regional Manuscript Library, Burdur Provincial Public Library 15 Hk 1107. Based on the data obtained from the study, important information about Yahyā b. Abdullâh's life and works has been obtained. Additionally, the commentator’s commentary method, copy description, year of writing, and reason for writing were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Bûsîrî, Qasîda al-Burdah, commentary, Yahyâ b. Abdullâh, literature

Kaynakça

• AK, Murat (2019). Şair ve Peygamber-Na’t Geleneğinde Hz. Peygamber İmgesi. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• AY, Alper (2022). “Türk Şiirinin Ufku: Hz. Peygamber”. Siyer Araştırmaları Dergisi, S.13, s. 89-110.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2017), Bûsîrî’nin Kasîde-i Bürde’sinin Geçmişten Günümüze Türkiye Toplumu Üzerindeki Akademik, Sosyal ve Dinî Etkileri. Program Kodu: 1002. Proje Nu: 215K398. TÜBİTAK SOBAG-Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Destek Grubu. (Proje Yürütücüsü: Bünyamin Ayçiçeği). İstanbul.
• ———, (2020) Necîb Efendi‟nin Kasîde-i Bürde Şerhi Muhtasar Tevessül (İnceleme-Tevessülle Karşılaştırma-Metin), İstanbul: DBY Yayınları.
• CEYLAN, Ömür (2015). Böyle Buyurdu Sûfî-Tasavvuf ve Şerh Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Kapı Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• ECE, Selami (2015), Klasik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri (1-2), Erzurum: Eser Basım Yayınları.
• GÜLEÇ, İsmail (2009), “Dağılmış İncileri Toplamaya Yardım Etmek: Şerh Tasnifi Meselesine Küçük Bir Katkı”, Journal of Turkish Studies, C. 4, S. 6, s. 213-230.
• GÜLEÇ, İsmail (2018). Şiir, Şair ve Peygamber. İstanbul: Ötüken.
• KARA, İsmail (2021). İlim Bilmez Tarih Tanımaz-Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KAZAN, Ramazan (2021), “Üslûp Açısından Mehmed B. Halil’in Türkçe Kaside Bürde Şerhi”. Tokat İlmiyat Dergisi, C.9, S.1, s. 301-322.
• KILIÇ, Atabey (2007), “Dağılmış İncileri Toplamak: Şerh Tasnifi Denemesi”, Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına I. Uluslararası Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu, (İstanbul: İBB, 2008), C.1, s. 363-369.
• KORTANTAMER, Tunca (1994), “Teori zemininde metin şerhi meselesi”, EÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 8, s. 1-10.
• Mehmed Süreyya (1996), Sicill-i Osmanî (Haz. Nuri Bayraktar), C. 5, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• MERMER, Kenan (2020), Klâsik Şerh Geleneğinde Üslûp Kasîde-i Bürde Örneği, İstanbul: İz Yayıncılık.
• SALMANİ, Milad (2023), “Türkçe Bürde Nüshalarının Ayrılmaz Bir Parçası: Hâfız Şeref'in Farsça Kasîde-i Bürde Tercümesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 31, S. 31, s. 477-519.
• SARAÇ, M.A. Yekta (2006), “Şerhler” Türk Edebiyatı Tarihi (ed. Talat Sait Halman ve diğerleri), c. 2, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 121-32.
• ŞAHİN, Ebubekir S. (2001)“Le’âlî’nin Kasîde-i Bürde Şerhi İle İlgili Bir İntihal”. Türkoloji Dergisi, C. 14, S. 1, s. 263-269.
• ŞAHİN, Ebubekir Sıddık (1997), Kasîde-i Bürde’nin Türkçe Şerh ve Tercümeleri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Şemseddin Sami (2015), Kâmûs-i Türkî (Haz. Paşa Yavuzarslan), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ŞENER, Halil İbrahim (1986). “Türk Divan Edebiyatında Na’t ve Bazı Na’t Mecmu’aları”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 3, s. 147-160.
• TARLAN, Ali Nihad (1937), Metinler Şerhine Dair, İstanbul: Sühulet Basım Evi.
• TÜRKOĞLU, Serkan (2023), “Alî bin İsmâîl Babadağî’nin Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 13, s. 374-397.
• Yahyâ b. Abdullâh, Tercümetü’l-Esrâr fî Medhi Seyyidi’l-Ebrâr, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 5515.
• ———, Tercümetü’l-Esrâr fî Medhi Seyyidi’l-Ebrâr, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Çelebi Abdullah, 308.
• ———, Tercümetü’l-Esrâr fî Medhi Seyyidi’l-Ebrâr, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Burdur İl Halk Kütüphanesi, 15 Hk 1107.
• ———, Şerh-i Kasîde-i Münferice, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, H. Hüsnü Paşa, 1035.
• ———, Şerh-i Kasîde-i Münferice, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Laleli, 3657.
• YAZAR, Sadık (2011), Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• YENİTERZİ, Emine (1993). Divan Şiirinde Na’t. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• YILDIZ, Fatih (2020), Kasîde-i Bürde Tercümeleri İmam Bûsîrî’nin Kasîde-i Bürde’sinin 19 Tercümesi ve Bir Şerhi, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• YILMAZ, Ozan (2007), “Klâsik Şerh Edebiyatı Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, S. 9, s. 271-304.
• YÜKSEL, Mustafa Ramazan (2022), “İskilipli Abdülkâdir bin İsmail’in Kasîde-i Bürde Şerh”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 5, S.1, s. 348-365.
• ÇİÇEKLER, Mustafa (2006), “Na‘t”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/nat#1 [E.T.:23.01.2024].
• DEMİRAYAK, Kenan (2001), “Kasîdetü’l-Bürde”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/kasidetul-burde--kab-b-zuheyr [E.T.:23.01.2024].
• KAYA, Mahmut (2001), “Kasîdetü’l-Bürde”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/kasidetul-burde--busiri [E.T.:23.01.2024].
• https://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir/ [E.T.: 24.01.2024].
• SAVRAN, Ahmet (2001), “Kâ‘b B. Züheyr”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/kab-b-zuheyr [E.T.: 06.01.2024].
• ŞENSOY, Sedat (2010) “Şerh”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/serh#1 [E.T.: 23.01.2024].
• TOKER, Bilge İlhan (2022), “Divân-ı Nuût-ı Salâhî”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-i-nuut-i-salahi-tees-1957. [E.T.: 02.01. 2024].
• UZUN, Mustafa İsmet; ÖZCAN, Nuri (2006), “Nazîm”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/nazim--divan-sairi [E.T.:23.01.2024].