DEDE KORKUT’TA “Ş” SESİNİN HİKMETİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 601 - 606, 30.06.2024

İ. Hakkı Aksoyak

https://doi.org/10.58659/estad.1477814

Öz

Üslup değerlendirmeleri kelimelerden başlar. Bir metnin kelimelerini dizinlemek, tasnif etmek ve çıkarımlarda bulunmak, üslup çalışmalarının vazgeçilmez araçlarıdır. Bu araçlara dilin daha küçük birimlerini de dâhil etmek farklı sonuçlar ortaya çıkarabilir. Hatta hece gibi daha küçük birimler sesle üslubun, dönem üslubunun ve metnin sosyolojik yapısının göstergesi olabilir. Eski Anadolu Türkçesinde içinde “ş” sesi barındıran kelimeler ve sesler kullanmak oldukça yaygın bir uygulamadır. Söz konusu uygulama, zaman zaman birleşik fiili oluşturan seslerde (kuş kuşlamak) ve işteşlik ekiyle kurulmuş ancak bugün kullanılmayan fiillerde (içişmek, kulaklaşmak) görülür. Türk kültür ve edebiyatının önemli metinlerinden biri olan Dede Korkut Kitabı’nda “ş” sesi, birden fazla arka arkaya tekrar eden kelimelerde, birleşik fiili oluşturan bütün kelimelerde ve müstakil kelimelerde çok fazla tekrar etmiştir. Bu tekrarla metnin o zamana göre ahenkli olacağı düşünülmüştür. Bu ses aynı zamanda “ş” işteşlik göreviyle toplum hayatındaki dayanışmayı ve yardımlaşmayı da göstermektedir. Günümüzde “ş” sesi ile kullanılan fiillerin azalmasında, toplum hayatındaki dayanışmanın azalmasının etkili olduğu düşünülmektedir. Metinde birlikte hareket etmeyi gösteren yapılardan biri de “laş-dı-lar” yapısıdır. “Ş” sesinden sonra görülen geçmiş zaman ve sonda da çoğul eki bulunan yapı, “ş” sesinin ortaklaşa bir iş yapma düşüncesini kuvvetlendirmektedir. Bu makalede Dede Korkut Kitabı’nda kullanılan “ş” sesinin üsluba katkıları üzerinde durularak üslup incelemelerinde kelimeler kadar seslere de odaklanılması gereği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, Dede Korkut, Üslup ve Ahenk, İşteşlik, “Ş” sesi

Kaynakça

• ÇOBAN, Ahmet (2004). Edebiyatta Üslub Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• EKİCİ, Metin (2019). “Yeni Bir Dede Korkut Boyu: Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi”, Dünya Kültür Mirası Dede Korkut Uluslararası Sempozyumu (25-27 Nisan 2019/Bayburt) Bildiri Kitabı, Bayburt: Bayburt Üniversitesi Yay. s.s. 41-51.
• EKİCİ, Metin (2022). “Dede Korkud”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/dede-korkut
• GÖKYAY, Orhan Şaik (1994). “Dede Korkut”, İslam Ansiklopedisi, C. 9, s.s. 77-80.
• LEHÇEDİZ. https://www.lehcediz.com/
• ÖZÇELİK, Saadedddin (2005). Dede korkut, Araştırmalar, Notlar, Dizin, Metin. Ankara: Gazi Kitapevi Yayınları.
• ÖZÇELİK, Saadedddin (2016). Dede Korkut, Dresden Nüshası- Giriş, Notlar. Ankara: TDK Yayınları.