ŞEYH MUHAMMED HÂMİD’İN MENSUR AKÂİD-NÂMESİ: RİSÂLE-İ MECİDİYYE

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 1019 - 1044, 30.06.2024

Tarık Fidan

https://doi.org/10.58659/estad.1479760

Öz

Türk edebiyatı tabiatı gereği içerisinde dini, ahlaki ve edebi birçok esere yer vermiştir. Bu eserlerden kimileri kendilerini geleceğe taşımayı başarmış kimileri ise günümüze ulaşamamıştır. Bugün erişebildiğimiz eserlerden birisi de Risâle-i Mecidiyye adıyla yazılmış akâ’ide (iman ve inanç esasları) dair dini içerikli bir risâledir. Risâle-i Mecidiyye, 19. yüzyılda Şeyh Muhammed Hâmid Efendi (ö.1854) tarafından mensur olarak telif edilmiş akâ’id risâleleri arasında gösterilebilir.
Bu eser; Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde 171-5080 numaralı İrade-Meclis-i Vâlâ bölümünde yer almaktadır. Eser, 21 varak olup talik yazıyla kaleme alınmıştır. Eser, mukaddime bölümünden sonra toplam üç babtan meydana gelmektedir. Hatime bölümü ile eser son bulmaktadır. Genel olarak her babta iman hakkında çeşitli konulara yer verilmiştir. Ayrıca şairin ve beş-arka ceddini, eserin adını, eserin neden telif edildiğini de bu yapıtın içerisinde bulmak mümkündür. Açıklamış olduğu dini konulara dair bilgiler ve örnekler vermekle birlikte bunlara muhalif olan mezhep görüşlerini de ortaya koyması bakımından muteberdir. Şairin çeşitli ilim dallarına vakıf olduğu birçok şairden de etkilendiği görülmektedir. İman, akâ’id, inanç ile ilgili kapsamlı bir söz hazinesine de sahiptir. Kelam ilminin alanı olduğu kadar edebiyatında konusu olan bu eser, yazıldığı dönem toplumunun inanç yapısını göstermesi ve toplumumuzun geçmişte itikadi konulara nasıl baktığını ortaya koyması bakımından önemlidir. Bu çalışmada; mensur olarak yazılmış Risâle-i Mecidiyye adlı akâ’id risâlesi tanıtılarak eserin muhtevası ve şair hakkında ayrıntı bilgi ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akâ’id, Risâle-i Mecidiyye, Şeyh Muhammed Hâmid Efendi, mensur, 19. yüzyıl

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa (1905). Belâgat-ı Osmâniyye. İstanbul: İstanbul Şirket-i Mürettibiye Matbaası.
• AKSOY, Talat (1940). “Kars İli Şairleri’nden Muhammed Hâmid”, Doğuş Dergisi, S. 9/50. s. 8-12.
• Bursalı Mehmed Tahir (1972). Osmanlı Müellifleri (haz. A. F. Yavuz-İ. Özen), İstanbul: Meral Yayınları, C. 1.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Yasir Hasan vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1436/2015.
• FİDAN, Tarık (2021). Hâmid Dîvânı (İnceleme-Tenkidli Metin) -Şeyh Muhammed Hâmid-, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Biimler Enstitüsü, Ankara.
• KAPLAN, Mehmed (1978). “Hâmid, Seyyid Mehmed”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergâh Yayınları, C. 4, s. 86.
• KILAVUZ, Ahmet S. (1989). “Akâ’id”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.2, s. 212.
• KIRZIOĞLU, Banıçiçek (1987). Namık Kemal'i Kars'ta Okutan Müderris, Şeyh Va'izzade Muhammed Hâmid (1779-1854) ve Divançesi. Ankara: San Matbaası.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin (1964). “Namık Kemal’in Kars’taki hocası Müderris Büyük Hâmid Efendi”, Türk Kültürü Dergisi, S. 22, s. 204-208.
• MUSAHAN, Ali Yıldız (2021). “Mutezile Ekolünün Orta Asya Temsilcisi: Ebu’lKasım el-Ka‘bî el Belhî (Görüşleri, Eserleri, Etkileri)” Uluslararası Orta Asya’dan Anadolu’ya İslâmî İlimler Sempozyumu Bildiriler Kitabı. (Ed: Murat Şimşek vd.), Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları, s. 238-270.
• Müslim, Ebu’l Hüseyin Müslim b.el-Haccac el-Kuşeyri, (ö.261/874), Sahih, (thk. M. Fuad Abdulbaki) İstanbul,1981. Tarık FİDAN
• OĞRAŞ, Rıza (2001). Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz’u İncelemeMetin. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59393,esad-mehmed-efendi-bagce-isafa-enduzpdf (E.T.: 17. 03. 2024).
• Sehâvî, el-Mekasıdu’l-hasene, thk. Muhammed Osmân, Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1405/1985.
• Tahirü’l Mevlevî (1994). Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tirmizi, Ebu İshak Muhammed b.İsa es-Sevri,(ö.279/892),Sünenü’t Tirmizi, Mısır,1965.
• TOZLU, Selahattin (1994). “Karslı Hâmid Efendi Hakkında”, Yedi İklim Dergisi. C. 54, S. 7, s. 57-59.
• TUMAN, Mehmet Nâil (2001). Tuhfe-i Nâili, Dîvân Şiirlerinin Muhtasar Biyografileri. (haz: Cemal Kurnaz ve Mustafa Tatçı), Ankara: Bizim Büro Basımevi, C. 1.