Eski Türkçede Bir Birleşik Yapı: “et’öz”

Year 2025, Issue: 10, 69 - 75, 30.06.2025

İbrahim Kekevi

https://doi.org/10.52003/etutdergisi.1671339

Abstract

Çalışmada öncelikle Eski Türkçe çerçevesi içerisinde değerlendirilecek olan “etöz” sözcük grubunun ele alınma gerekçeleri üzerinde durulmuştur. Söz konusu sözcük grubuna ilişkin mevcut kanının dayanak noktaları ele alınmıştır. Buna bağlı olarak farklı bir görüş açısından değerlendirmek üzere “etöz” sözcük grubu üzerine inceleme sınırları Eski Türkçe olacak biçimde çizilmiştir. Bu sınırlar içerisinde elde edilen bulgular, “Etöz”e İlişkin Bulgular çatısı altında “Sözlüksel, Gramatikal” ve “Tematik ve Metin Merkezli” bulgular olmak üzere iki ana başlıkta tasnif edilmiştir. Böyle bir tasnifin amacı öncelikle teorik olan bulguların metin-inceleme ve yorumlayıcı çalışmalarla tutarlılık sağlayıp sağlamadığını görmektir. Her iki alt başlıkta da Türk dili tarihi çerçevesinde genel bir artsürem izlenmiştir. İlk alt başlıkta “etöz”e ilişkin verilen anlam alanı dizgesi paralel bir biçimde ikinci alt başlıkta tematik ve metin merkezli çalışmalarda da izlendiği görülmüştür. Sonuç bölümünde “etöz” yapısına ilişkin ikilemelere dayalı olarak düşünülmüş genel algının dışında bir mantıkla bir sözcük ve gramatikal bir birim olarak da kullanılan bir diğer sözcüğün birleşiminden oluştuğu yönünde bir başka görüş geliştirilmiştir.

Keywords

etöz , anlam alanı , Eski Türkçe , vücut , ruh

A Compound Structure in Old Turkic: “et'öz”

Abstract

In the study, first of all, the reasons for the word group “etöz”, which will be evaluated within the framework of Old Turkic, are emphasized. The bases of the existing opinion about the word group in question are discussed. Accordingly, in order to evaluate the word group “etöz” from a different point of view, the boundaries of the study on the word group were drawn as Old Turkic. The findings obtained within these boundaries have been classified under two main headings: “Lexical, Grammatical” and “Thematic and Text-Centered” findings under the umbrella of “Findings on Etöz”. The purpose of such a classification is primarily to see whether the theoretical findings are consistent with text-examination and interpretative studies. In both sub-headings, a general process was followed within the framework of the history of the Turkic language. In the first subheading, it was seen that the semantic field sequence given for “etöz” was followed in parallel in the thematic and text-centered studies in the second subheading. In the conclusion section, another view was developed that “etöz” is a combination of a word and another word that is also used as a grammatical unit with a logic other than the general perception of the structure of “etöz” based on doublets.

Keywords

etöz , meaning field , Old Turkic , body , soul

References

• Arat, R. R. (2008). Kutadgu Bilig- Yusuf Has Hacib. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ata, A. (2019). Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi, Rylands Nüshası (Giriş-Metin-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bakır, M. M. (2022). “Dağlık Altay’daki Okunmamış Bazı Yazıtlar Üzerine Okuma ve Anlamlandırma Denemesi”. Turcology Research, 75, 429-436.
• Boeschoten, H. (2022). A Dictionary of Early Middle Turkic, Handbook of Oriental Studies, Section One: Volume169. Leiden-Boston: Brill.
• Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth- Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Eckmann, J.,Tezcan, S., Zülfikar, H., Ata, A. (2014). Nehcü’l-Ferādįs, Metin, Dizin-Sözlük, Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Elmalı, M. (2016). Daşakarmapathāvadānamālā, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin-Tıpkıbaskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Elmalı, M., Ekmen, B. (2021). “Eski Uygurca Organ Adlarıyla Oluşturulmuş Kalıplaşmış Dil Birimleri”. Karadeniz Araştırmaları, XVIII/70, 4429-448.
• Ercilasun, A. B. Akkoyunlu, Z. (2015). Kaşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, M. (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden-Boston: Brill.
• Kök, A. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 1v-235v/2). [Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ankara.
• Mozioğlu, E. (2015). Runik Harfli Dağlık Altay Bölgesi Yazıtları. [Yüksek Lisans Tezi, T.C. Yıldız Teknik Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Dili Programı]. İstanbul.
• Ölmez, M. (2017). Köktürkçe ve Eski Uygurca Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ölmez, M. (2017). “Eski Uygurca İkilemeler Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 65 (2), 243-311.
• Röhrborn, K. (1979). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung 2, agrıglan - anta, Wiesbaden.
• Solmaz, B. (2022). “Eski Türkçede “tınlıġ” Kavramının Anlam Haritası Üzerine”. Türkbilig, 2022/44, 31-44.
• Şen, S. (2016). Eski Uygur Türkçesi Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları, Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tıbıkova, L. N., Nevskaya, İ. A., Erdal M. (2012). Katalog Drevnetyurkskih Runiçeskih Pamyatnikov Gornogo Altaya. Gorno-Altaysk.
• Tokyürek, H. (2022). Eski Uygur Türkçesinde Tanrısal İnsan Anatomisi ve Fizyolojisi. Çanakkale: Paradigma Yayınevi.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen, Eski Uygurcanın El Sözlüğü. Herausgegeben von der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen: Universitätsverlag.