Attempts to Establish Parties and Established Political Parties During the Single-Party Era (1923-1945)

Year 2023, Issue: 6, 20 - 39, 30.06.2023

Refik Aydemir

Abstract

Political parties are organizations that form the foundation of political life with a democratic understanding. The primary responsibility of a political entity is to represent the people through the establishment of political policies that take into consideration the diverse opinions of the population. They prosecute the policies they have determined according to their understanding of thought through party programs. Political parties shape the legislative and the executive with the programs and policies they prepare.
The developments that took place during the Tanzimat Period laid the groundwork for the emergence of political parties in Turkey. Then, in the process leading up to the Second Constitutional Period, various political parties were established and their numbers increased over time. In the Republican period, with the opening of the Grand National Assembly of Turkey, the oppositional mindset formed against the government in the Assembly resulted in the formation of various political parties represented in the Assembly. The first party to operate with the opening of the Turkish Grand National Assembly is the People’s Party. The People’s Party was followed by Progressive Republican Party and Liberal Republican Party. Afterwards, parties that were either opposed to or in favor of the People’s Party were established. While some political parties were in the foundation phase, they could not be approved by the current government due to their programs and promises.
In this study, the political parties established in the Single-Party Period after the republic’s foundation were discussed. By examining the statutes and programs of the parties, their understanding of political thought was evaluated.

Keywords

Single Party, Government, CHP, TGNA, Democracy

Tek Parti Döneminde Parti Kurma Girişimleri ve Kurulan Siyasi Partiler (1923-1945)

Abstract

Siyasi partiler, demokratik bir anlayışla siyasal hayatın temelini oluşturan kuruluşlardır. Temel görevleri, halkın farklı kesimlerinin düşüncelerini önemseyen siyasi politikalar belirleyerek halkı temsil etmektir. Düşünce anlayışlarına göre belirledikleri politikaları topluma parti programları yoluyla aktarırlar. Siyasi partiler hazırladıkları program ve siyasalarla da yasama ve yürütmeyi şekillendirirler.
Tanzimat Dönemi sürecinde gerçekleşen gelişmeler, Türkiye’de siyasi partilerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Ardından II. Meşrutiyet Dönemi’ne giden süreçte çeşitli siyasi partiler kurulmuş, zamanla sayıları artmıştır. Cumhuriyet döneminde ise, TBMM’nin açılmasıyla Mecliste hükümet aleyhinde oluşan muhalif düşünce anlayışı, Mecliste temsil edilen siyasi partilerin oluşmasıyla neticelenmiştir. TBMM’nin açılmasıyla faaliyet gösteren ilk parti Halk Fırkası’dır. Halk Fırkası’nı Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası takip etmiştir. Ardından, Halk Fırkası’na karşı muhalif veya taraf olan partiler kurulmuştur. Bazı siyasi partiler ise kuruluş aşamasında iken, program ve vaatleri nedeniyle mevcut hükümet tarafından onay alamamıştır.
Bu çalışmada Cumhuriyetin kuruluşundan sonra Tek Parti Dönemi’nde kurulmuş olan siyasi partiler ele alınmıştır. Partilerin tüzük ve programları incelenerek siyasi düşünce anlayışları değerlendirilmiştir

Keywords

Tek Parti, Hükümet, CHP, TBMM, Demokrasi

References

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA).
• BCA. Kurum: 30-18-1-1/Kararlar Daire Başkanlığı (1920-1928). Tarih: 09.13.1920. Yer No: 1-11-16.
• BCA. Kurum: 30-18-1-1/Kararlar Daire Başkanlığı (1920-1928). Tarih: 09.10.1921. Yer No: 3-33-8.
• BCA. Kurum: 490-1-0-0/Cumhuriyet Halk Partisi. Tarih: 11.16.1924. Yer No: 1-1-1.
• BCA. Kurum: 490-1-0-0/Cumhuriyet Halk Partisi. Tarih: 08.04.1923. Yer No: 210-831-1.
• BCA. Kurum: 30-18-1-1/Kararlar Daire Başkanlığı (1920-1928). Tarih: 00.00.1925. Yer No: 13-12-14.
• BCA. Kurum: 30-18-1-1/Kararlar Daire Başkanlığı (1920-1928). Tarih: 03.06.1925. Yer No: 14-32-19.
• BCA. Kurum: 490-1-0-0/Cumhuriyet Halk Partisi. Tarih: 06.09.1930. Yer No: 1-4-14.
• BCA. Kurum: 30-10-0-0/Muamelat Genel Müdürlüğü. Tarih: 20.12.1930. Yer No: 2-9-40.
• BCA. Kurum: 30-10-0-0/Muamelat Genel Müdürlüğü. Tarih: 04.07.1931. Yer No: 79-522-4.
• BCA. Kurum: 490-1-0-0/ Cumhuriyet Halk Partisi. Tarih: 19.11.1939. Yer No: /11-60-5.
• BCA. Kurum: 490-1-0-0/ Cumhuriyet Halk Partisi. Tarih: 23.08.1940. Yer No: /435-1804-1.
• Siyasi Partiler Kanunu. (1983).
• Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete (2820, 22.04.1983).
• Ceride-i Resmiye (85, 20 Kânunusani 1337).
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (05.03.1334). Devre 3. Cilt 2. Birleşim 63.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi
• TBMMZC (05.08.1337). Devre 1. Cilt 12. Birleşim 62.
• TBMMZC (20.10.1340). Devre 2. Cilt 9. Birleşim 46.
• TBMMZC (27.10.1340). Devre 2. Cilt 9. Birleşim 48.
• TBMMZC (30.10.1340). Devre 2. Cilt 9. Birleşim 49.
• TBMMZC (01.11.1340). Devre 2. Cilt 10. Birleşim 1.
• TBMMZC (05.11.1340). Devre 2. Cilt 10. Birleşim 2.
• TBMMZC (14.02.1341). Devre 2. Cilt 13-1. Birleşim 55.
• TBMMZC (25.02.1341). Devre 2. Cilt 14. Birleşim 64.
• TBMMZC (04.03.1341). Devre 2. Cilt 15. Birleşim 69.
• TBMMZC (05.07.1931). Devre 4. Cilt 3. Birleşim 22.
• Akşam, Cumhuriyet, Hâkimiyet-i Milliye, Son Telgraf, Son Posta, Yarın, Vakit.
• Ahmad, F. (1999). İttihat ve Terakki (1908-1914). (Çev. Yavuz, N). (5. Baskı). Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2016). Modern Türkiye’nin Oluşumu. (Çev. Alogan, Y). (15. Baskı). Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2021). Jön Türkler (Osmanlı İmparatorluğunu kurtarma Mücadelesi 1914-1918). (Çev. Demirel, T). (2. Baskı) İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akdağ Sarı, K. (2019). “Erken Cumhuriyet Döneminde Muhalefet: Yarın Gazetesi ve Arif Oruç,” Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 15, S. 29, 285-315.
• Alpkaya, F. (1998). Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu (1923-1924). İletişim Yayınları.
• Atatürk, M. K. (2005). Nutuk. (Haz. Bek, K). Bordo Siyah Klasik Yayınları.
• Güneş Ayata, A. (2010). CHP (Örgüt ve İdeoloji). (2. Baskı). Gündoğan Yayınları.
• Aydemir, Ş. S. (1969). Tek Adam (1922-1938). (C.3). Remzi Kitabevi.
• Berkes, N. (2014). Türkiye’de Çağdaşlaşma. (20. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi. (1923). Halk Fırkası Nizamnamesi (1339-1342). (Demirbaş: 81-4003). Ankara.
• Çakan, I. (2002). “Mesleki Temsil Arayışları İçinde Çiftçilerin Siyasal Temsiline İlişkin Çabalara Bakış: Osmanlı Çiftçiler Derneği’nden Türkiye Zürra Fırkası’na (1914-1920)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (1), 32-89.
• Çoker, F. (1994). Türk Parlamento Tarihi TBMM l. Dönem 1. Cilt. TBMM Yayınları.
• Demirel, A. (1994). Birinci Mecliste Muhalefet (İkinci Grup). İletişim Yayınları.
• Demirel, A. (2013). Tek Parti’nin İktidarı (Türkiye’de Seçimler ve Siyaset). İletişim Yayınları.
• Dumont, P. (1997). Atatürk’ün Yazdığı Tarih: Söylev. (Çev. Tanilli, S). Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık.
• Duverger, M. (1993). Siyasi Partiler. (Çev. Özbudun, E). Bilgi Yayınları.
• Genelkurmay Askeri Tarih ve Strateji Etüt Başkanlığı (1989). “Yirminci Kolordu Komutanlığına”, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, 38 (87), 78-80.
• Goloğlu, M. (2021). Devrimler Tepkiler Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I (1924-1930). (5. Baskı). İş Bankası Yayınları. Grew, J. (2000). Atatürk ve İnönü. (Haz. Aşkın, M). Çağdaş Matbaacılık ve Yayıncılık.
• Kalafat, Y. (1992). Şark Meselesi Işığında Şeyh Sait Olayı, Karakteri, Dönemindeki İç ve Dış Olaylar. Boğaziçi Yayınları.
• Karpat, K. H. (2021). Türk Demokrasi Tarihi. Timaş Yayınları.
• Lewis, B. (2011). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (5. Baskı). Arkadaş Yayınevi.
• Maor, M. (1997). Political Parties and Party Systems. Routledge.
• Mazıcı, N. (1984). Belgelerle Atatürk Döneminde Muhalefet (1919-1926). Dilmen Yayınevi.
• Okyar, F. (1987). Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Feshedildi?. (Haz. Kırdar, N). İstanbul.
• Okyar, F. (1980). Üç Devirde Bir Adam. Tercüman Yayınları.
• Özbudun, E. (1977). Siyasal partiler. (2. Baskı). Sevinç Matbaası.
• Pınar, M. (2016). “Cumhuriyet Döneminde Unutulmuş Bir Siyasi Hareket Ahali Cumhuriyet Fırkası”. Tarih Okulu Dergisi, 9 (XXVI), 337-362. DOI: http://dx.doi.org/10.14225/Joh922.
• Sezen, S. (2000). Seçim ve Demokrasi. (2. Baskı). Gündoğan Yayınları.
• Tekeli, İ ve İlkin, S. (1977). 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları. Ortadoğu Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1986). Türkiye’de Siyasal Partiler Cilt II Mütareke Dönemi (1918-1922). (2. Baskı). Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1995). Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952. Arba Yayınları.
• Tunçay, M. (1981). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1934). Yurt Yayınları.
• Türkiye’de Siyasi Dernekler II. (1950). Emniyet Genel Müdürlüğü Neşriyatı Başbakanlık Devlet Matbaası.
• Türkmen, İ. (2013). Doğu Kalkınması (1923-1946). Konya: Kömen Yayınları.
• Türköne, M. (2014). Siyaset. Etkileşim Yayınları.
• Yanık, M. (2002). “Parti İçi Demokrasi” (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı.
• Yıldırım, S. ve Zeynel, B. K. (2010). TBMM Albümü (1920-1950. Cilt. I. Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No:1