Türk Halk Hikâyelerinde Büyü

Year 2024, Issue: 9, 99 - 109, 31.12.2024

Şifanur Samur

https://doi.org/10.52003/etutdergisi.1553291

Abstract

Sözün büyüsünden doğan halk hikâyeleri, toplumların kültürel mirası olarak aktarılan ve nesilden nesle uzanan bir yol izlemektedir. Halk hikâyelerinde ele alınan değerler, unsurlar, mesajlar, toplumun değerlerini ve ahlaki prensiplerini, hikâye ve yaşam arasındaki kurguyu temsil etmektedir. Bu makalede halk hikâyeleri örnekleri üzerinden incelenecek olan büyü, olağan akışı değiştirmek ve dönüştürmek, doğaüstü güçlerin yardımıyla sonuca ulaşmak gibi doktrinler içermektedir. Halk hikâyelerinde sıklıkla görülen büyüsel işlemler, doğaüstü güçler ve sembollerle ilişkilendirilmiştir. Büyüsel uygulamalar, daha çok doğaüstü güçlere sahip varlıklara atfedilmekte ve halk hikâyelerinde karşımıza çıkmaktadır. İncelenen halk hikâyelerinin belirlenmesinde ölçüt olarak “popülerlik” niteliği kullanılmıştır. Popüler anlatılardan on tanesinin geneli göstereceği fikrinden hareketle şu on örnek seçilerek incelenmiştir: Arzu ile Kamber, Asuman ile Zeycan, Derdiyok ile Zülf-i Siyah, Elif ile Yaralı Mahmut, Ercişli Emrah ile Selvihan, Ferhat ile Şirin, Hurşit ile Mahmihri, Kerem ile Aslı, Kirmanşah, Tahir ile Zühre hikâyeleridir. Halk hikâyelerinde rastladığımız büyüsel motifler, Türk halkının mistik düşünce ve inançlarını ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, halk hikâyelerindeki mistik güçler sayesinde var olan büyüsel bilgilerin geniş bir düzleme yayıldığı ve bu yayılımın büyüsel ritüelleri oluşturduğu tespit edilmiştir.

Keywords

Halk Hikâyesi, Büyü, Sihir, Ritüel, Tılsım

Magic in Turkish Folk Romances

Abstract

Folk romances, born from the enchantment of words, are a significant part of a society’s cultural heritage, passed down through generations. The values, elements, and messages within these romances reflect the community’s moral principles and societal norms, blending fiction with real-life experiences. This article examines the presence of magic in folk romances, exploring how supernatural forces alter and transform the natural course of events to achieve specific outcomes. Magical rituals and symbols are frequently associated with supernatural beings and play a crucial role in folk romances. The selection criteria for the folk romances analyzed in this study were based on popularity. Ten examples were chosen, including “Arzu and Kamber,” “Asuman and Zeycan,” “Derdiyok and Zülf-i Siyah,” “Elif and Yaralı Mahmut,” “Emrah and Selvihan of Erciş,” “Ferhat and Şirin,” “Hurşit and Mahmihri,” “Kerem and Aslı,” “Kirmanşah,” and “Tahir and Zühre.” The magical motifs within these romances reveal the mystical beliefs and spiritual traditions of Turkish folk culture. This analysis highlights how mystical knowledge and magical rituals spread across a broad spectrum, shaping the spiritual landscape of folk romances.

Keywords

Magic, Sorcery, Folk Romances, Witch, Ritual, Talisman

References

• Acıpayamlı, O. (1962). “Anadolu’da Nazarla İlgili Bazı Âdet ve İnanmalar”. DTCF Dergisi, 20(1-2), 1-42.
• Acıpayamlı, O. (1963). “Türkiye Halk Hekimliğinde Dalak Kesme ve Etnolojik İzahı”. Antropoloji Dergisi, 1(1), 37-58, Ankara.
• Akkaş, S. (1999). Derdiyok ile Zülfüsiyah Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma. [Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Niğde
• Alpaslan, A. (2022). “Halkbilimi Temelinde Büyü Düşüncesi ve Türk Sosyokültürel Yaşamında Büyünün Yeri”. [Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Sivas
• Alptekin, A. B. (1999). Kirmanşah Hikâyesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• And, M. (2007). Oyun ve Bügü: Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aslan, E. (1990). Halk Hikâyelerini İnceleme Yöntemleri, Yaralı Mahmut Hikâyesi Üzerinde Bir İnceleme. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Yayınları.
• Atay, T. (2017). Din Hayattan Çıkar Antropolojik Denemeler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bali, M. (1973). Ercişli Emrah ve Selvi Han Hikâyesi Varyantlarının Tesbiti ve Halk Hikâyeciliği Bakımından Önemi. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Boratav, P. N. (1931). Köroğlu Destanı. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Boratav, P. N. (1988). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Açılım Yayınları.
• Çelik, A. (2018). “Türk Toplumunun Sözel Belleğindeki Al Karısı Tasarımları Üzerine”. Doğaüstü Varlıklar ve Anlatılar Üzerine İncelemeler (Ed. A. Ortakcı), İstanbul: Kesit Yayınevi.
• Çelik, A. /2020). Kırgız Arkaik Destanları ve Mitoloji. Çanakkale: Paradigma Akademi
• Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: İnkılap ve Aka Kitabevi Yayınları.
• Duymaz, A. (2001). Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eliade, M. ve Couliano, I. P. (1997). Dinler Tarihi Sözlüğü. (Çev.: Ali Erbaş). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Günay, U. (1992). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Huizinga, J. (2020). Homo Ludens Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme. (Çev.: Mehmet Ali Kılıçbay). İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Kaplan, M. (2011). “Halk Tıbbının Kökenleri: Teşhisten Tedaviye Din ve Büyü İlişkisi”. Millî Folklor, 12(91), 150-156.
• Kaya, D. (1995). “Tahir ile Zühre Hikâyesi”. Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1993, (1995), Ankara, s. 169-194.
• Kaya, D. (2014). Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kunos, I. (1928). “Anadolu Halk Edebiyatı”. Ankara: Halk Bilgisi Mecmuası.
• Malinowski, B. (2000). Büyü Bilim ve Din. (Çev.: Saadet Özkal). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Malinowski, B. (2016). Bilimsel Bir Kültür Teorisi. (Çev.: Saadet Özkal). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Martin, L. (2009). Cadılığın Tarihi (Ortaçağ’da Bilge Kadının Katli). (Çev.: Barış Baysal). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1983). Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ögel, B. (2002). Türk Mitolojisi. Cilt: II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Örnek, S. V. (1962). “İlkellerde Dinsel Temel Kavramlara Genel Bir Bakış”. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 20(3-4), 257-261.
• Örnek, S. V. (2014). 100 Soruda İlkellerde Din Büyü Sanat Efsane. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Örnek, S. V. (2018). Türk Halkbilimi. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Özarslan, M. (2006). Ferhat ile Şirin: Mukayeseli Bir Araştırma. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Potapov, Lenoid Pavloviç. Altay Şamanizmi. (Çev.: Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları, 2012.
• Sakaoğlu, S. (1972). “Asuman ile Zeycan Hikâyesi”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (5) Ekim, 58-81.
• Sakaoğlu, S., Duymaz, A. (1996). Hurşit ile Mahmihri Hikâyesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şahin, A. (2001). "Edebi Bir Tür Olarak Klasik Edebiyatımızda Esma-i Hüsna'lar". A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 16, Erzurum.
• Şimşek, E. (1987). “Arzu ile Kamber Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma”. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü] Elâzığ
• Şimşek, T. (2018). “Türk Masal Anlatma Geleneğinde Elma Ödülü”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2352-2368.
• Tanyu, H., (1992) “Büyü”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. VI/501-506. İstanbul: TDV Yayınları.
• Tunç. E. (2022). “Manilerde Yiyecek Simgeciliği”. Halk Gastronomisi (Ed. M. Aça vd.). İstanbul: Motif Vakfı Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2005). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yaltırık, M. B. (2013). “Türk Kültüründe Hortlak-Cadı İnanışları”. Tarih Okulu Dergisi s.16 ss. 187-232.
• Yeşil, Y. (2014). Türk Dünyasında Geçiş Dönemi Ritüelleri (Doğum Evlenme Ölüm Gelenekleri). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Yıldız, N. (2009). “Türk Destanlarında Çocuksuzluk”. Millî Folklor, Yıl 21, Sayı 82.