Abdülhak Hamid’in Ermeni Meselesi ve Londra Sefiri Rüstem Paşa Hakkındaki Tezkiresi

Year 2025, Issue: 10, 56 - 68, 30.06.2025

Özay Yıldırım

https://doi.org/10.52003/etutdergisi.1647071

Abstract

Türk Edebiyatının önemli isimlerinden birisi olan Abdülhak Hamid şairlik kariyerinin yanında Osmanlı Devleti’nde çeşitli diplomatik görevlerde bulunmuştur. Abdülhak Hamid Osmanlı Devleti’nin Londra Sefarethanesinde değişik dönemlerde başkatiplik, sefir muavinliği ve müsteşarlık gibi memurluklara atanmıştır. Abdülhak Hamid’in, sefir muavinliği görevine getirilmesi Londra Sefir-i Kebiri Rüstem Paşa tarafından hoş karşılanmamıştır. Rüstem Paşa İstanbul’a Abdülhak Hamid’in bu göreve getirilişini eleştiren ve bu arada Abdülhak Hamid’in işe yaramaz biri olduğunu içeren bir yazı göndermiştir. Rüstem Paşa’nın bu şikayetlerinin üzerinden çok geçmeden Abdülhak Hamid görevinden azledilerek İstanbul’a çağırılmıştır. Her ne kadar görevden alınışında yönetim karşıtlarını himaye etmesi resmî gerekçe olarak gösterilse de Hamid bu gerekçeyi asılsız bularak azledilmesinin arkasında Rüstem Paşa’nın olduğunu düşünmüştür. Bunun üzerine kendini savunmak ve Rüstem Paşa’ya karşılık vermek amacıyla bir tezkire kaleme almıştır. Bu tezkirede Ermeni meselesinde İngiliz Hükümeti ve matbuatının politikası karşısında Osmanlı Devleti’nin alması gereken siyasi tedbirlere değinirken, Londra Sefiri Rüstem Paşa hakkında da görevini layığıyla yerine getirmediğine ve diğer bazı davranış ve tutumlarına dair çeşitli ithamlarda bulunmuştur.

Keywords

Abdülhak Hamid Tarhan , Rüstem Mariani Paşa , Osmanlı Devleti Londra Sefarethanesi , Tezkire.

Abdülhak Hamid's Tezkire About Armenian Question and London Ambassador Rüstem Pasha

Abstract

Abdülhak Hâmid, one of the important names of Turkish Literature, served in various diplomatic positions in the Ottoman Empire in addition to his career as a poet. Abdülhak Hamid was appointed to civil servant positions such as chief secretary, assistant ambassador and undersecretary in the London Embassy of the Ottoman Empire at different periods. Abdülhak Hamid's appointment as deputy ambassador was not welcomed by London Chief Ambassador Rüstem Pasha. Rüstem Pasha sent a letter to Istanbul criticizing Abdülhak Hamid's appointment to this position and stating that Abdülhak Hamid was useless. Not long after Rüstem Pasha's complaints, Abdülhak Hamid was dismissed from his post and summoned to Istanbul. Although the official reason for his dismissal was that he protected the opponents of the administration, Hamid found this reason baseless and thought that Rüstem Pasha was behind his dismissal. Thereupon, he wrote a tezkire to defend himself and respond to Rüstem Pasha. In this tezkire, while he touched upon the political measures that the Ottoman Empire should take against the policy of the British Government and its press on the Armenian issue, he also made various accusations about the London Ambassador Rüstem Pasha, regarding his not fulfilling his duty properly and some of his other behaviors and attitudes.

Keywords

Abdülhak Hamid Tarhan , Rüstem Mariani Pasha , London Embassy of Ottoman Empire , Tezkire

References

• BOA. Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR. SFR. 3). 425/9.
• BOA. Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS). 55/1.
• BOA. İrade Hariciye (İ. HR). 299/18953-1; 310/19792-1.
• BOA. Yıldız Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y. PRK. EŞA). 17/80; 20/91; 11/80; 20/48; 20/91.
• BOA. Yıldız Esas Evrakı (Y. EE). 14/50; 78/84-1.
• BOA. Yıldız Hususi Maruzat (Y. A. HUS). 323/52:3.
• BOA. Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y. MTV). 105/1.
• Akıncı, G. (1954). Abdülhak Hâmid Tarhan, Hayatı, Eserleri ve Sanatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Akpınar, M. (2021). “Rüstem Paşa’nın Londra Elçiliği (1885-1895)”. Tarih İncelemeleri Dergisi, 36 (2), 387-420.
• Bilgegil, K. (1966-1969). “Abdülhak Hâmid’in Bilinmeyen Bir Manzumesi”. Türk Kültürü Araştırmaları, 3 (6), 253-268.
• Birecikli, İ. B. (2016). “Anadolu’da Bir Amerikalı Misyoner: Frederick Davis Greene ve Ermeni Meselesi”. Ermeni Araştırmaları, (5), 137-174.
• Develioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doğan, H. (2000). Sason Ermeni İsyanları. [Doktora Tezi, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Niğde.
• Enginün, İ. (1988). “Abdülhak Hâmid Tarhan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (1), 207-210.
• Enginün, İ. (1991). Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları 1. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Eser, F. (2015). Ermeni Örgütleri ve Faaliyetleri. Ankara: Yason Yayınları.
• Karaca, T. N. (2011). Büyük Oyun. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karaca, T. N. (2014). “İngiltere ve Ermeni Sorununun Enternasyonalize Edilmesi”. Yeni Türkiye, (60), 1-31.
• Karacakaya, R. (2001). Kaynakçalı Ermeni Meselesi Kronolojisi (1878-1923). İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını.
• Karayumak, Ö. (2007). Ermeniler Ermeni İsyanları Ermeni Katliamları: Emperyalizm Bataklığında Büyütülen Bir Toplum. Ankara: Vadi Yayınları.
• Küçük, C. (1986). Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı 1878-1897. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını.
• Kütükoğlu, M. (1998). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• McCarthy, J. (Ocak-Şubat 2001). “I. Dünya savaşında İngiliz Propagandası ve Bryce Raporu”. Yeni Türkiye, Ermeni Sorunu Özel Sayısı I, (37), 474-483.
• Norman, C. B. (1993). Ermeniler’in Maskesi Düşüyor. (ed. Yavuz Ercan). Ankara: A. Ü. OTAM. Yayını.
• Safi, İ. (2004). Arşiv Belgelerine Göre Abdülhak Hâmid Tarhan. [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. İstanbul.
• Tarhan, A. H. (1994). Abdülhak Hâmid’in Hatıraları. (ed. İnci Enginün). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tarhan, A. H. (1995). Mektuplar-II. (ed. İnci Enginün). İstanbul: Dergah Yayınları.